Madde Detay
KUL HAYDAR, Yozgatlı
(d. 1286/1870 - ö. 1332/1916)
âşık
(Âşık / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Asıl adı Haydar olan âşık, şiirlerinde Kul Haydar mahlasını kullanmıştır. Fahri Bilge derlemeleri sayesinde haberdar olunan Kul Haydar, H.1286/ M.1870 yılında Yozgat ilinin Boğazlıyan ilçesinde doğmuştur (Çapraz 2008: 238, 303). Aslında, Fahri Bilge’nin derlemelerinden biri olan FB 426 numaralı defterin 232. sayfasında ‘Kul Haydar’ adı altında verilen bilgilerde onun doğum yeri belirtilmemiştir. Sadece “Sarız nahiyesinin Çörekdere köyündendir.” (Çapraz 2008: 238) şeklinde bir bilgi aktarılmıştır. Aynı defterin 322. sayfasında ise Fahri Bilge tarafından bazı âşıkların Kayseri Nüfus Müdürlüğü’nden “doğum-ölüm tarihleri, köyleri, şöhretleri, babalarının adları ve –bilinenler için– yeni soyadları” (Çapraz 2008: 301) öğrenilerek yazılmıştır. Bu yazılan âşıklar içerisinde Kul Haydar da bulunmaktadır. Fahri Bilge burada Kul Haydar’ın 1286/1870 yılında Boğazlıyan’da doğduğunu belirtmiştir. Dolayısıyla Kul Haydar, Kayseri’nin Sarız ilçesine bağlı Çörekdere köyüne daha sonra yerleşmiş olmalıdır. Fakat defterde Kul Haydar’ın bu köye ne zaman, nasıl ve hangi sebeple geldiğine dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Kul Haydar, aslen Boğazlıyanlı olan Âşık Haliloğlularından Halil’in oğludur. Önce köy imamından ders görmüş; daha sonra Kayseri’ye gelerek medrese tahsiline başlamıştır. Medrese tahsilini tamamladıktan sonra köyüne dönmüş; köyünde bir medrese inşa ederek kendi öğrencilerini yetiştirmiştir. Defterde ”Haydar Hoca’ olarak da geçen Kul Haydar 5 Teşrin-i Sânî 1332/ 18 Kasım 1916’da vefat etmiştir (Çapraz 2008: 238, 303). Fahri Bilge defterinde “gayet hoş sohbet ve istediği zaman irticalen manzum söz söylemeye kâdir bir zat” (Çapraz 2008: 238) olarak tanıtılan Kul Haydar’ın, aynı zamanda halk tarafından kerametine inandıkları bir hoca/veli mertebesinde görüldüğüne dair bilgiler de mevcuttur. Hatta bu duruma dair bir de menkıbe niteliğinde olay aktarılmıştır.
Fahri Bilge defterinde Kul Haydar’a ait iki adet şiir bulunmaktadır (Çapraz 2008: 238-240). Bu şiirlerden ilki, tarlasına diken sökmeye giden Kul Haydar’ın köylüsü Âşık Azmi Bekir ile atışması şeklindedir (Çapraz 2008: 238-239). Atışmada âşıklar birbirine dinî manada öğütler vermektedir. İkinci şiir ise, Sarız’ın Yalak [Yeşilkent] köyünden Molla Mehmet adında birinin kız istemek için kendisine kefil olmasını istediği Kul Haydar’a çok ısrar etmesi üzerine söylenilmiştir (Çapraz 2008: 239-240). Türkülü-hikâye karakteri gösteren metinler, hece vezniyle ve koşma nazım şekliyle yazılmıştır. Nasihat-âmiz bir söyleyişe sahip olan Kul Haydar’ın şiirlerinde yalın ve içten bir ifade tarzı vardır. Yöre ağzı söyleyişlerin yer aldığı şiirlerinde Arapça ve Farsça kelime ve terkiplere fazla yer vermemiştir.
Kaynakça
Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: ERHAN ÇAPRAZYayın Tarihi: 09.09.2013Güncelleme Tarihi: 08.12.2020Eserlerinden Örnekler
Koşma
Kadîr Mevlâ’m meyve vermez söğüde
Akl’olmayan çok oturur öğüde
Bazı yerlerde kötü derler yiğide
Yiğitler (de) neynesin day’olmayınca
Azgın hey ağalar havalar azgın
Şahanın avına iner mi kuzgun
Tarlası ayrı da bideri bozgun
Dayılar neynesin soy olmayınca
Amana gel deli gönül amana
Vakit âhir böyle oldu zamane
Cevahiri denk etmişler samana
Yük dengini bulmaz tay olmayınca
Garip bülbül her bağçede şakımaz
Sehere vurup tan yüzüne okumaz
Hâlis üste çürük iplik dokuyor
Uygun endâzede şoy olmayınca
Kul Haydarı’m der ki herkes gülemez
Kimi bilir hâlin kimi bilemez;
Kurtçul köpek her adamı dalamaz
Zorbaya karışıp hay olmayınca
Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay. 239-240.
Atışma
Haydar Hoca:
Memnûn oldum şu işine
Şükreyle kendi başına
Tevâzu’un firâşına
Tevâzudan zarar olmaz
Azmi Bekir:
Gerek memnûn gerek sürûr
Gönlümü eyledin ma’mûr
Şu binâyı yapan âmir
Her binâda hüner olmaz
Haydar Hoca:
Sular gibi akar isen
Dört yanına bakar isen
Gönül şem’in yakar isen
Tenevvürde fener olmaz
Azmi Bekir:
Sular gibi çağlarısan
Yürekleri dağlarısan
O deryayı boylarısan
Evinde şor kenâr olmaz
Haydar Hoca:
Eğer âşık isen yâra
Gel aldanma sen ağyâra
Düş İbrahim gibi nâra
O gülşende yanar olmaz
Azmi Bekir:
Ne hikmettir sular çağlar
Lisân-ı hâl ile ağlar
Musa görür yanar dağlar
Her cebelde yanar olmaz
Haydar Hoca:
Bakmasın hı’nın hâline
Ne gelir söyler diline
Çalışak Mennân yoluna
İhsânına karar olmaz
Azmi Bekir:
Böyle muzbâr ba’nın işi
İşidir mi hı’nın gûşu
Bu bendeki can kuşu
Her dem burda karar olmaz
Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay. 238-239.
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 09.09.2013Güncelleme Tarihi: 08.12.2020Eserlerinden Örnekler
Koşma
Kadîr Mevlâ’m meyve vermez söğüde
Akl’olmayan çok oturur öğüde
Bazı yerlerde kötü derler yiğide
Yiğitler (de) neynesin day’olmayınca
Azgın hey ağalar havalar azgın
Şahanın avına iner mi kuzgun
Tarlası ayrı da bideri bozgun
Dayılar neynesin soy olmayınca
Amana gel deli gönül amana
Vakit âhir böyle oldu zamane
Cevahiri denk etmişler samana
Yük dengini bulmaz tay olmayınca
Garip bülbül her bağçede şakımaz
Sehere vurup tan yüzüne okumaz
Hâlis üste çürük iplik dokuyor
Uygun endâzede şoy olmayınca
Kul Haydarı’m der ki herkes gülemez
Kimi bilir hâlin kimi bilemez;
Kurtçul köpek her adamı dalamaz
Zorbaya karışıp hay olmayınca
Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay. 239-240.
Atışma
Haydar Hoca:
Memnûn oldum şu işine
Şükreyle kendi başına
Tevâzu’un firâşına
Tevâzudan zarar olmaz
Azmi Bekir:
Gerek memnûn gerek sürûr
Gönlümü eyledin ma’mûr
Şu binâyı yapan âmir
Her binâda hüner olmaz
Haydar Hoca:
Sular gibi akar isen
Dört yanına bakar isen
Gönül şem’in yakar isen
Tenevvürde fener olmaz
Azmi Bekir:
Sular gibi çağlarısan
Yürekleri dağlarısan
O deryayı boylarısan
Evinde şor kenâr olmaz
Haydar Hoca:
Eğer âşık isen yâra
Gel aldanma sen ağyâra
Düş İbrahim gibi nâra
O gülşende yanar olmaz
Azmi Bekir:
Ne hikmettir sular çağlar
Lisân-ı hâl ile ağlar
Musa görür yanar dağlar
Her cebelde yanar olmaz
Haydar Hoca:
Bakmasın hı’nın hâline
Ne gelir söyler diline
Çalışak Mennân yoluna
İhsânına karar olmaz
Azmi Bekir:
Böyle muzbâr ba’nın işi
İşidir mi hı’nın gûşu
Bu bendeki can kuşu
Her dem burda karar olmaz
Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay. 238-239.
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 08.12.2020Eserlerinden Örnekler
Koşma
Kadîr Mevlâ’m meyve vermez söğüde
Akl’olmayan çok oturur öğüde
Bazı yerlerde kötü derler yiğide
Yiğitler (de) neynesin day’olmayınca
Azgın hey ağalar havalar azgın
Şahanın avına iner mi kuzgun
Tarlası ayrı da bideri bozgun
Dayılar neynesin soy olmayınca
Amana gel deli gönül amana
Vakit âhir böyle oldu zamane
Cevahiri denk etmişler samana
Yük dengini bulmaz tay olmayınca
Garip bülbül her bağçede şakımaz
Sehere vurup tan yüzüne okumaz
Hâlis üste çürük iplik dokuyor
Uygun endâzede şoy olmayınca
Kul Haydarı’m der ki herkes gülemez
Kimi bilir hâlin kimi bilemez;
Kurtçul köpek her adamı dalamaz
Zorbaya karışıp hay olmayınca
Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay. 239-240.
Atışma
Haydar Hoca:
Memnûn oldum şu işine
Şükreyle kendi başına
Tevâzu’un firâşına
Tevâzudan zarar olmaz
Azmi Bekir:
Gerek memnûn gerek sürûr
Gönlümü eyledin ma’mûr
Şu binâyı yapan âmir
Her binâda hüner olmaz
Haydar Hoca:
Sular gibi akar isen
Dört yanına bakar isen
Gönül şem’in yakar isen
Tenevvürde fener olmaz
Azmi Bekir:
Sular gibi çağlarısan
Yürekleri dağlarısan
O deryayı boylarısan
Evinde şor kenâr olmaz
Haydar Hoca:
Eğer âşık isen yâra
Gel aldanma sen ağyâra
Düş İbrahim gibi nâra
O gülşende yanar olmaz
Azmi Bekir:
Ne hikmettir sular çağlar
Lisân-ı hâl ile ağlar
Musa görür yanar dağlar
Her cebelde yanar olmaz
Haydar Hoca:
Bakmasın hı’nın hâline
Ne gelir söyler diline
Çalışak Mennân yoluna
İhsânına karar olmaz
Azmi Bekir:
Böyle muzbâr ba’nın işi
İşidir mi hı’nın gûşu
Bu bendeki can kuşu
Her dem burda karar olmaz
Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay. 238-239.
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Koşma
Kadîr Mevlâ’m meyve vermez söğüde
Akl’olmayan çok oturur öğüde
Bazı yerlerde kötü derler yiğide
Yiğitler (de) neynesin day’olmayınca
Azgın hey ağalar havalar azgın
Şahanın avına iner mi kuzgun
Tarlası ayrı da bideri bozgun
Dayılar neynesin soy olmayınca
Amana gel deli gönül amana
Vakit âhir böyle oldu zamane
Cevahiri denk etmişler samana
Yük dengini bulmaz tay olmayınca
Garip bülbül her bağçede şakımaz
Sehere vurup tan yüzüne okumaz
Hâlis üste çürük iplik dokuyor
Uygun endâzede şoy olmayınca
Kul Haydarı’m der ki herkes gülemez
Kimi bilir hâlin kimi bilemez;
Kurtçul köpek her adamı dalamaz
Zorbaya karışıp hay olmayınca
Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay. 239-240.
Atışma
Haydar Hoca:
Memnûn oldum şu işine
Şükreyle kendi başına
Tevâzu’un firâşına
Tevâzudan zarar olmaz
Azmi Bekir:
Gerek memnûn gerek sürûr
Gönlümü eyledin ma’mûr
Şu binâyı yapan âmir
Her binâda hüner olmaz
Haydar Hoca:
Sular gibi akar isen
Dört yanına bakar isen
Gönül şem’in yakar isen
Tenevvürde fener olmaz
Azmi Bekir:
Sular gibi çağlarısan
Yürekleri dağlarısan
O deryayı boylarısan
Evinde şor kenâr olmaz
Haydar Hoca:
Eğer âşık isen yâra
Gel aldanma sen ağyâra
Düş İbrahim gibi nâra
O gülşende yanar olmaz
Azmi Bekir:
Ne hikmettir sular çağlar
Lisân-ı hâl ile ağlar
Musa görür yanar dağlar
Her cebelde yanar olmaz
Haydar Hoca:
Bakmasın hı’nın hâline
Ne gelir söyler diline
Çalışak Mennân yoluna
İhsânına karar olmaz
Azmi Bekir:
Böyle muzbâr ba’nın işi
İşidir mi hı’nın gûşu
Bu bendeki can kuşu
Her dem burda karar olmaz
Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay. 238-239.
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Hayati Otyakmaz | d. 15 Eylül 1961 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Necati Göksel | d. 7 Aralık 1965 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | MEMDUH, Memduh Güngör | d. 16.12.1952 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | İSMAYIL HESEN OĞLU İSMAYILOV | d. 1870 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Hüseyin Kazım Kadri | d. 1870 - ö. 17 Ocak 1934 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Ahmet Reşit Rey | d. 1870 - ö. 14 Ağustos 1955 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | MEHMED RÜŞDÎ, Ketenci-zâde | d. 1834 - ö. 1916 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | MERYEM BACI | d. 1836 - ö. 1916 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | NİDÂÎ, Ali | d. 1878 - ö. 1916 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | RİF'ATÎ, Alî Bey | d. 1659-60 - ö. 1734-35 | Meslek | Görüntüle |
11 | MEYLÎ, Abdülbâkî Meylî Efendi | d. ? - ö. 1675-76 | Meslek | Görüntüle |
12 | TEVFÎK, Köprülü İğci-zâde Mustafa Tevfîk | d. ? - ö. 1854 | Meslek | Görüntüle |
13 | RECÂÎ, Ahmed | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | CEMÂLÎ | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | MELİLÎ | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | ALİ | d. 1785 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | İBRAHİM KUŞÇULU | d. 1895 - ö. 1943 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | CEVHERÎ, Maksut Aygün | d. 1931 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |