Madde Detay
NAZMÎ, Ali (Şirvanlı)
(d. 1274/1858 - ö. 1337/1921)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Azeri)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Dağıstanlı Abdürrahim Efendi’nin oğludur. 1724/1858’de Kafkasya’da doğdu. Rusların takip ettiği baskıcı siyaset sebebiyle İstanbul’a geldi. Eğitimini burada, Fatih Medrese’sinde tamamladı ve icazetini alarak Fatih ders-i âmlığına kadar yükseldi. Aynı zamanda Üsküdar İdadisi Arabî, Farisî ve Vefa İdadisi ulum-ı diniyye muallimliği yaptı. 1324/1928 Temmuz İnkılâbı’ndan sonra bu görevlerine ilaveten sahn medresesinde hadis, fıkıh ve kelam müderrisiliğine tayin edildi. Huzur-ı Hümayun dersi hocalığında da bulundu. 1337/1921’de vefat etti (Pakalın 2008’den akt. Eren 2023: 13-14). Bu bilgilere ilaveten torunu Ali Nazmi Çora (2013: 8-9), dedesinin Dağıstan’dan geldiğini, annesi Şirvanlı olduğu için Şirvânî olarak anıldığını, birçok eser telif ettiğini, Darü’l-Fünûn-ı Şahâne’de dersler verdiğini ve padişaha namaz hocası olarak görevlendirildiğini ancak daha sonra gözden düşerek saraydan uzaklaştırıldığını söylemektedir. Ancak bu bilgilerin doğruluğu teyide muhtaçtır. Eserinin ön sözünde verdiği bilgilerden ise Nazmî’nin 1880’li yıllarda İstanbul’a geldiği, yazdığı şiirleri zaman zaman Tercümân-ı Hakîkat ve Saadet gazelelerine gönderdiği, Muallim Naci Efendi’nin bunlardan birini görüp çok beğendiği anlaşılmaktadır. Kendisinden üç yıl Makâmât-ı Harîrî okuduğu Hafız Şakir Efendi, Nazmî’nin şairlik yeteneğinin farkına varmış, onu şiir ve kitabet dersi alması için Hacı İbrahim Efendi’ye yönlendirmiştir. Şairin bu dönemde Saadet gazetesine daha sık şiir gönderdiği, yazdığı birçok eserin ise beğenmediği için yok olduğu anlaşılmaktadır (Eren 2023: 13-16). Sicill-i Osmânî Zeyli’nde Nazmî’nin Farsça eserler kaleme aldığı, son zamanlarında Kuran tercümesiyle meşgul olduğu söylense de (2008: 28) şairin şu ana kadar bilinen tek eseri, Nağme-i İştiyâk isimli divançesidir.
Nağme-i İştiyâk: Tespit edilebilen matbu nüshaları İstanbul Üniversitesi Kütüphenesi’nde EFKDP062650, İBB Atatürk Kitaplığı’nda Bel_Osm_K.01114, Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi’nde 0118701 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır. 1309’da Mahmut Bey Matbaası’nda basılmıştır. Mensur önsözünde Sadî ve Hâfız’dan iktibas edilen Farsça beyitlerle biri Arapça üçü Türkçe yazılmış sekiz beyit bulunan eserde; 3 kaside, 35 gazel, 14 kıt’a, 3 rubâ’î, 2 murabba’, 4 beyt ve 1 nazm olmak üzere 62 manzume bulunmaktadır. Ali Nazmi Çora (2013) transkribe metnine yer vermeden eserdeki Türkçe manzumeleri sadeleştirmiştir. Nağme-i İştiyâk, Nazmî’nin Tercümân-ı Hakîkât ve Sa'âdet gazetelerinde tespit edilen diğer şiirleriyle birlikte Hulusi Eren tarafından yayımlanmıştır (2023).
Nağme-i İştiyâk'tan hareketle değerlendirildiğinde
Nazmî’nin divan şiirinin remiz ve mefhumlarına hâkim, orta sevide bir şair
olduğunu söylemek mümkündür. Şairin, eserde âşıkane eda ile yazdığı lirik
şiirler yanında tasavvufi neşveyle söylediği manzumeler de bulunmaktadır. Nağme-i
İştiyâk'ın önsözünde Fuzûlî’ye meyleden bir tabiatı olduğunu ifade eden
Nazmî de ilimsiz şiir olmayacağı düşüncesindedir. İkisi Arapça, biri Farsça ile
yazılmış üç mülemmanın yanı sıra Rıfat Paşa ve Münif Paşa’ya ithafen yazdığı
tebrik-nâmeleri Farsça kaleme alması, Nazmî’nin bu dilleri şiir yazacak kadar
iyi bildiğini göstermektedir (Eren 2023: 18-21).
Kaynakça
Çora,
Ali Nazmi (2013). Nağme-i İştiyâk. CreateSpace Independent Publishing
Platform (Amazon Yay.)
Eren,
Hulusi (2023). Nazmî-i Şirvânî’nin Divançesi Nağme-i İştiyâk (İnceleme-Metin-Diliçi
Çeviri-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Grafiker Yay.
Şîrvânî
Nazmî (1309), Nağme-i İştiyâk. İstanbul.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: Dr. Öğretim Üyesi Hulusi ErenYayın Tarihi: 25.02.2021Güncelleme Tarihi: 01.04.2023Eserlerinden Örnekler
Gazel 1
[fâʿilâtün fâʿilâtün fâʿilâtün fâʿilün]
Her
zemân bir fikr-i mesʿûdâne tasvîr eylerim
Hâme-i
îcâz-tibyânımla tahrîr eylerim
Tabʿ-ı
ulvî-perverim meyl eylemez nâ-keslere
Ehl-i
ʿirfân sohbetin her bâr takdîr eylerim
Ben
ne lâhûtî ne nâsûtîlerin meftûnuyum
Hak-perestem
râst-gûyam hakkı tevkîr eylerim
Nâme-sây
oldukça kilk-i istikâmet-perverim
Haylî
efkâr-ı sakam-perdâzı taġyîr eylerim
Gerçi
hâmûşam velâkin söz yeri düşsün hele
Bak
nasıl efkârımı merdâne takrîr eylerim
Kâle almam kâzıfâne râmiyâne mebhası
Bahs edîbâne olursa sâk[ı] teşmîr eylerim
Kimsenin
ʿizz ü safâ vü servetinde yok gözüm
Ben
hemân bir vâcibü’t-taʿzîmi tekbîr eylerim
Her ne hâl olsam dahı emem şikâyet dehrden
Hoş görür tasvîb eder tezkîr-i takdîr eylerim
Hâsidânın
fikrini lâf-ı kelâġ-eṭvârını
Harbe-i
kilk-i şeref-sâyımla tedmîr eylerim
Nazmda
eşʿârda taklîd etmem kimseyi
Şiʿr
söylersem fakaṭ âfâkı teshîr eylerim
Bâde
vü sahbâ ile telvîs-i efkâr eylemem
Zevk-ı
hissiyyâtımı fikrimle tenvîr eylerim
Nazmiyânedir
bütün fikrim mezâkım meşrebim
Sânihât-ı
kalbimi nazmımla tefsîr eylerim (Eren 2023: 94-96).
Gazel 2
[mefâʿîlün
mefâʿîlün mefâʿîlün mefâʿîlün]
Gönül
zülf-i perîşânın hayâliyle perîşândır
Anar
ol âteşîn russârı âteşlerle sûzândır
Gülistân-ı cemâlin bülbül-i şeydâsıdır kalbim
Bahârında harîfinde zemistânında nâlândır
Hayâl-i
üns-i dîdârınla dil maʿmûrdur ammâ
Binâ-yı
cism ü cânım mihnet-i hicrünle vîrândır
Tecellî-gâh-ı
nâz u hüsndür çeşm-i siyeh-fâmın
Kemân
ebrûlarundan fitneler her dem nümâyândır
Ne
Mecnûnlar zuhûr itmekdedir ʿâlemde çeşminden
Kemâl-i
ʿaşkına Mecnûn ile Leylâ da hayrândır
Görünce
rûyunı gülşende gül kuhsârda lâle
Birinin
baġrı yanmış dîgeri çâk-ı girîbândır
Nasîbi
herkesin kadrincedir Nazmî bu ʿâlemde
Cihân
eshâm-ı eşhâs üzre bir tûlâb-ı gerdândır (Eren 2023: 134).
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 25.02.2021Güncelleme Tarihi: 01.04.2023Eserlerinden Örnekler
Gazel 1
[fâʿilâtün fâʿilâtün fâʿilâtün fâʿilün]
Her
zemân bir fikr-i mesʿûdâne tasvîr eylerim
Hâme-i
îcâz-tibyânımla tahrîr eylerim
Tabʿ-ı
ulvî-perverim meyl eylemez nâ-keslere
Ehl-i
ʿirfân sohbetin her bâr takdîr eylerim
Ben
ne lâhûtî ne nâsûtîlerin meftûnuyum
Hak-perestem
râst-gûyam hakkı tevkîr eylerim
Nâme-sây
oldukça kilk-i istikâmet-perverim
Haylî
efkâr-ı sakam-perdâzı taġyîr eylerim
Gerçi
hâmûşam velâkin söz yeri düşsün hele
Bak
nasıl efkârımı merdâne takrîr eylerim
Kâle almam kâzıfâne râmiyâne mebhası
Bahs edîbâne olursa sâk[ı] teşmîr eylerim
Kimsenin
ʿizz ü safâ vü servetinde yok gözüm
Ben
hemân bir vâcibü’t-taʿzîmi tekbîr eylerim
Her ne hâl olsam dahı emem şikâyet dehrden
Hoş görür tasvîb eder tezkîr-i takdîr eylerim
Hâsidânın
fikrini lâf-ı kelâġ-eṭvârını
Harbe-i
kilk-i şeref-sâyımla tedmîr eylerim
Nazmda
eşʿârda taklîd etmem kimseyi
Şiʿr
söylersem fakaṭ âfâkı teshîr eylerim
Bâde
vü sahbâ ile telvîs-i efkâr eylemem
Zevk-ı
hissiyyâtımı fikrimle tenvîr eylerim
Nazmiyânedir
bütün fikrim mezâkım meşrebim
Sânihât-ı
kalbimi nazmımla tefsîr eylerim (Eren 2023: 94-96).
Gazel 2
[mefâʿîlün
mefâʿîlün mefâʿîlün mefâʿîlün]
Gönül
zülf-i perîşânın hayâliyle perîşândır
Anar
ol âteşîn russârı âteşlerle sûzândır
Gülistân-ı cemâlin bülbül-i şeydâsıdır kalbim
Bahârında harîfinde zemistânında nâlândır
Hayâl-i
üns-i dîdârınla dil maʿmûrdur ammâ
Binâ-yı
cism ü cânım mihnet-i hicrünle vîrândır
Tecellî-gâh-ı
nâz u hüsndür çeşm-i siyeh-fâmın
Kemân
ebrûlarundan fitneler her dem nümâyândır
Ne
Mecnûnlar zuhûr itmekdedir ʿâlemde çeşminden
Kemâl-i
ʿaşkına Mecnûn ile Leylâ da hayrândır
Görünce
rûyunı gülşende gül kuhsârda lâle
Birinin
baġrı yanmış dîgeri çâk-ı girîbândır
Nasîbi
herkesin kadrincedir Nazmî bu ʿâlemde
Cihân
eshâm-ı eşhâs üzre bir tûlâb-ı gerdândır (Eren 2023: 134).
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 01.04.2023Eserlerinden Örnekler
Gazel 1
[fâʿilâtün fâʿilâtün fâʿilâtün fâʿilün]
Her
zemân bir fikr-i mesʿûdâne tasvîr eylerim
Hâme-i
îcâz-tibyânımla tahrîr eylerim
Tabʿ-ı
ulvî-perverim meyl eylemez nâ-keslere
Ehl-i
ʿirfân sohbetin her bâr takdîr eylerim
Ben
ne lâhûtî ne nâsûtîlerin meftûnuyum
Hak-perestem
râst-gûyam hakkı tevkîr eylerim
Nâme-sây
oldukça kilk-i istikâmet-perverim
Haylî
efkâr-ı sakam-perdâzı taġyîr eylerim
Gerçi
hâmûşam velâkin söz yeri düşsün hele
Bak
nasıl efkârımı merdâne takrîr eylerim
Kâle almam kâzıfâne râmiyâne mebhası
Bahs edîbâne olursa sâk[ı] teşmîr eylerim
Kimsenin
ʿizz ü safâ vü servetinde yok gözüm
Ben
hemân bir vâcibü’t-taʿzîmi tekbîr eylerim
Her ne hâl olsam dahı emem şikâyet dehrden
Hoş görür tasvîb eder tezkîr-i takdîr eylerim
Hâsidânın
fikrini lâf-ı kelâġ-eṭvârını
Harbe-i
kilk-i şeref-sâyımla tedmîr eylerim
Nazmda
eşʿârda taklîd etmem kimseyi
Şiʿr
söylersem fakaṭ âfâkı teshîr eylerim
Bâde
vü sahbâ ile telvîs-i efkâr eylemem
Zevk-ı
hissiyyâtımı fikrimle tenvîr eylerim
Nazmiyânedir
bütün fikrim mezâkım meşrebim
Sânihât-ı
kalbimi nazmımla tefsîr eylerim (Eren 2023: 94-96).
Gazel 2
[mefâʿîlün
mefâʿîlün mefâʿîlün mefâʿîlün]
Gönül
zülf-i perîşânın hayâliyle perîşândır
Anar
ol âteşîn russârı âteşlerle sûzândır
Gülistân-ı cemâlin bülbül-i şeydâsıdır kalbim
Bahârında harîfinde zemistânında nâlândır
Hayâl-i
üns-i dîdârınla dil maʿmûrdur ammâ
Binâ-yı
cism ü cânım mihnet-i hicrünle vîrândır
Tecellî-gâh-ı
nâz u hüsndür çeşm-i siyeh-fâmın
Kemân
ebrûlarundan fitneler her dem nümâyândır
Ne
Mecnûnlar zuhûr itmekdedir ʿâlemde çeşminden
Kemâl-i
ʿaşkına Mecnûn ile Leylâ da hayrândır
Görünce
rûyunı gülşende gül kuhsârda lâle
Birinin
baġrı yanmış dîgeri çâk-ı girîbândır
Nasîbi
herkesin kadrincedir Nazmî bu ʿâlemde
Cihân
eshâm-ı eşhâs üzre bir tûlâb-ı gerdândır (Eren 2023: 134).
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel 1
[fâʿilâtün fâʿilâtün fâʿilâtün fâʿilün]
Her
zemân bir fikr-i mesʿûdâne tasvîr eylerim
Hâme-i
îcâz-tibyânımla tahrîr eylerim
Tabʿ-ı
ulvî-perverim meyl eylemez nâ-keslere
Ehl-i
ʿirfân sohbetin her bâr takdîr eylerim
Ben
ne lâhûtî ne nâsûtîlerin meftûnuyum
Hak-perestem
râst-gûyam hakkı tevkîr eylerim
Nâme-sây
oldukça kilk-i istikâmet-perverim
Haylî
efkâr-ı sakam-perdâzı taġyîr eylerim
Gerçi
hâmûşam velâkin söz yeri düşsün hele
Bak
nasıl efkârımı merdâne takrîr eylerim
Kâle almam kâzıfâne râmiyâne mebhası
Bahs edîbâne olursa sâk[ı] teşmîr eylerim
Kimsenin
ʿizz ü safâ vü servetinde yok gözüm
Ben
hemân bir vâcibü’t-taʿzîmi tekbîr eylerim
Her ne hâl olsam dahı emem şikâyet dehrden
Hoş görür tasvîb eder tezkîr-i takdîr eylerim
Hâsidânın
fikrini lâf-ı kelâġ-eṭvârını
Harbe-i
kilk-i şeref-sâyımla tedmîr eylerim
Nazmda
eşʿârda taklîd etmem kimseyi
Şiʿr
söylersem fakaṭ âfâkı teshîr eylerim
Bâde
vü sahbâ ile telvîs-i efkâr eylemem
Zevk-ı
hissiyyâtımı fikrimle tenvîr eylerim
Nazmiyânedir
bütün fikrim mezâkım meşrebim
Sânihât-ı kalbimi nazmımla tefsîr eylerim (Eren 2023: 94-96).
Gazel 2
[mefâʿîlün
mefâʿîlün mefâʿîlün mefâʿîlün]
Gönül
zülf-i perîşânın hayâliyle perîşândır
Anar
ol âteşîn russârı âteşlerle sûzândır
Gülistân-ı cemâlin bülbül-i şeydâsıdır kalbim
Bahârında harîfinde zemistânında nâlândır
Hayâl-i
üns-i dîdârınla dil maʿmûrdur ammâ
Binâ-yı
cism ü cânım mihnet-i hicrünle vîrândır
Tecellî-gâh-ı
nâz u hüsndür çeşm-i siyeh-fâmın
Kemân
ebrûlarundan fitneler her dem nümâyândır
Ne
Mecnûnlar zuhûr itmekdedir ʿâlemde çeşminden
Kemâl-i
ʿaşkına Mecnûn ile Leylâ da hayrândır
Görünce
rûyunı gülşende gül kuhsârda lâle
Birinin
baġrı yanmış dîgeri çâk-ı girîbândır
Nasîbi
herkesin kadrincedir Nazmî bu ʿâlemde
Cihân
eshâm-ı eşhâs üzre bir tûlâb-ı gerdândır
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | AĞCA GÜLAĞCA KIZI | d. 1890 - ö. 1971 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | NUTKÎ | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | HAZÂNÎ/ESÎRÎ, Eflatun | d. ? - ö. 1569 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | AHMED MÜNİB, Bandırmalı-zâde | d. 1858 - ö. 1918 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | RÂŞİD, Ali Râşid Efendi, Kandiyeli | d. 1858 - ö. 1917 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | RIZA | d. 1858 - ö. 1899 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | FATMA KAMİLE HANIM | d. 1839 - ö. 1921 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Emin Haki | d. 16 Ekim 1889 - ö. 1 Nisan 1921 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | HALİL BABA | d. 1846? - ö. 1921 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | RÂGIB, Gaffâr | d. 1818 - ö. 1891 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | NEVVÂB, Mir Möhsün | d. 1833 - ö. 1919 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | GÂFİL, Ali Akber | d. 1828 - ö. 1892 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | HÂ'İZ, Evliyâ-zâde Ali Hâ'iz Efendi | d. ? - ö. 9 Kasım 1726 | Madde Adı | Görüntüle |
14 | KANDÎ, Müverrih Kandî | d. ? - ö. 1555 | Madde Adı | Görüntüle |
15 | NAKŞÎ, Çıkrıkçı Şeyh Mustafa Efendi | d. ? - ö. 23 Mayıs 1757 | Madde Adı | Görüntüle |