Nermi Uygur

(d. 15 Ocak 1925 / ö. 21 Şubat 2005)
Akademisyen, Yazar
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İstanbul'da dünyaya gelen Nermi Uygur, devlet memuru İbrahim Etem ve Mediha Uygur çiftinin ilk çocuğudur. Uygur; 1936’da Büyükada İlkokulu'nu, 1944’te de Galatasaray Lisesi'ni bitirdi. Aynı yıl girdiği İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nden 1948’de mezun oldu. 1848-1949 yılında yedek subay olarak askerliğini yaptı. Nermi Uygur, 1950 yılında İstanbul Üniversitesi'nde asistan olarak göreve başladı. 1952 yılında, kültür bilimlerinin varlık yapısı ve yöntemine dayalı doktora teziyle "Felsefe Doktoru" unvanını aldı. "Türkiye’de felsefe doktorası yapan, ilk felsefecilerden biri olan Nermi Uygur, kendi ifadesi ile, bilgi ve görgüsünü artırmak için, İstanbul Üniversitesi tarafından 1952-1954 yılları arasında yurt dışına gönderildi; Almanya, Fransa ve Belçika’da Görüngübilim (Fenomonoloji) üzerine araştırmalar yapmıştır. Federal Almanya’daki incelemelerini, 1960 ve 1966 yıllarında aldığı Alexander von Humboldt bursuyla sürdürdü. 1970 yılını ise Fransa ve İngiltere’nin çeşitli üniversite kentlerinde bilimsel araştırmalarla değerlendirdi" (Koçyiğit 2011). Türkiye'ye dönüşünde '"Husserl'de Başkasının Ben'i" teziyle doçent oldu. 1979-1981 arasında Almanya'da Wuppertal Üniversitesi'nde konuk profesör olarak görev yaptı. Burada mantık, dil, sanat, kültür felsefesi ağırlıklı dersler verdi. 1954'te Brüksel'de, 1958'de Venedik'te, 1968'de Viyana'da ve 1978'de Dusseldorf'ta düzenlenen Uluslararası Felsefe Kongreleri ile 1983’te Würzburg’da toplanan Uluslararası Çok-Kültürlülük Konferansı'na katıldı.

"1981-1990 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Felsefe Tarihi Ana Bilim Dalı Başkanlığı yapan Nermi Uygur, burada Antik ve Çağdaş Felsefe Tarihi, Dil ve Kültür Felsefesi, Bilim Felsefesi, Felsefe Metinleri Semineri, Analitik Felsefe Seminerleri derslerini vermiştir" (Koçyiğit 2011). PEN (Dünya Yazarlar Birliği), Türk Dil Kurumu ve Türk Fizik Derneği üyeliklerinde de bulunan Nermi Uygur, Dağcılık Kulübü'nün ilk üyelerinden olup kendisi Türkiye'de felsefede denemeci anlayışın öncüsü sayılmaktadır. Nermi Uygur'un, Türkçe dışında çeşitli dillerde yapıtları da bulunmaktadır. Kendisine Türkiye’de felsefenin kurumlaşmasına ve Türkçenin felsefe dili olarak gelişmesine katkılarından ötürü 2000 yılında Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü verildi. 1992 yılının Ocak ayında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nden emekliye ayrıldı. Emekliliğin ardından Marmara Üniversitesinde düşünce-sanat ilişkileri üzerine yüksek lisans ve doktora dersleri ile seminerler vermeye devam etti. 1962'den itibaren edebiyat ve dil çalışmalarına ağırlık verdi. Dünyayı, felsefeyi, kültürü sorgulama serüvenini denemeler şeklinde kitaplaştıran Uygur'un 1960'lardan itibaren yazıları yurt dışında da yayımlanmaya başladı. 21 Şubat 2005’te İstanbul'da kalp yetmezliği sonucu vefat eden Nermi Uygur'un Türk felsefe ve düşünce tarihinde önemli bir yeri vardır. Dil, insan, sanat, toplum, ahlak, uygarlık, felsefe, varlık gibi konularda kaleme aldığı onlarca yapıtı bulunmaktadır.

"Modern Türk düşüncesi iki döneme ayrılırsa bu dönemlerden ilki pozitivist paradigmanın hâkim olduğu Cumhuriyet'in ilk elli yılıdır. Bu dönemde yapılan felsefi çalışmalar genellikle doğa bilimsel yönteme göre şekillenmiştir. Ayrıca Aydınlanmacı yaklaşımın da popüler olduğu söylenebilir. Bu dönemde verimli eserler meydana getirmiş olan Nermi Uygur ise özellikle Husserl’in fenomenoloji temelli felsefi yaklaşımını benimseyerek farklı bir çığır açmıştır" (Kahraman 2018: 248). Aynı zamanda doçentlik tezi olan konu ile Nermi Uygur, Husserl'in hem fenomenolojik yaklaşımını tanıtmış hem de kendisi bu anlayış doğrultusunda özgün denemeler yazmıştır. Dilin Gücü (1962), İnsan Açısından Edebiyat (1969), Bunalımdan Yaşama Kültürü (1989), Eşekler, İkindiler, Yetişimler (2003) vb. çok sayıda deneme kitabı yazan Uygur, ele aldığı konuları felsefi temele oturtarak açıklamaktadır. Türkiye'de felsefe alanında öncü isimlerden biri olan Nermi Uygur, ayrıca felsefe dalında ilk doktora yapan isimlerdendir. Dil, felsefe, varlık, kültür, sanat vb. konularda çok sayıda eser kaleme alan Nermi Uygur, felsefeye yeni kavramlar katar. İlk kez 1984 yılında Remzi Kitabevi tarafından basılan Kültür Kuramı adlı yapıtında "çokkültürlülük ve kültürel tedirginlik" kavramlarından bahseder. Eserde aynı zamanda tekkültürlü bir eğitimin yerini artık çokkültürlü eğitimin almasının gerekli olduğunu ileri sürer. Böylece kendi çağının ilerisinde bir bakış açısı ortaya koyar. "Felsefenin yapısı ve içeriği Uygur’un çalışmalarında en önemli köşe taşıdır. Yaptığı denemeleri bu yapı etrafında şekillendirdiği için felsefenin yapısı ve içeriğinin nasıl belirlenmesi gerektiğine ilişkin görüşleri önem taşımaktadır" (Kahraman 2018: 250).

Nermi Uygur, felsefenin temeli olan düşünceye ve düşünmeye önem verir. Düşünmeyi özgürlükle eşdeğer görür. Uygur'a göre bir yerde düşünme varsa özgürlük var demektir. Bir insanın özgürlüğü istediğini yapmasında değil, düşünme eyleminde etkin olmasındadır. Düşünmeyi ve özgürlüğü dilden giderek yalnızca bilinçli insana özgü olarak gören Nermi Uygur, bu nedenle susmanın ve dolayısıyla susturmanın suç olduğunu iddia eder (Akkaya 2006). "Nermi Uygur, felsefesini yaşama yönelerek yapmıştır. İnsanların oluşturduğu her türlü bilgi ortamı felsefeyi besleyen kaynaktır. Nermi Uygur’un hiçbir yapıtı belli bir konuya ayrılmamıştır. Konular tüm yönleriyle iç içe girmiş bir yapıda tüm yapıtlarında bulunmaktadır" (Kalkan 2009). Söz gelimi Kültür Kuramı adlı yapıtı "Dil-Kültür ve Eğitim, Çokkültürlülük, Ahlak, Dilthey Sosyolojiisi, Bernard Russell" gibi bölümlerden oluşmaktadır. Uygur'un felsefe anlayışı "bölük pörçük" kavramı etrafında şekillenir. Uygur'a göre felsefenin araştırdığı konular sınırlıdır. Her bir nesneyi, durumu, olguyu bilmek istemez felsefe. Konularına hep yeni bir anlayışla bakma peşindedir. Dolayısıyla felsefe her nesneyi bilmek istemediğinde, konuları sınırlı olduğundan, konularına yeni bir anlayışla bakma peşinde olduğundan bölük pörçüktür (Kalkan 2009).

Dil konusu, Nermi Uygur'un genel felsefe çalışmaları içinde üzerine fazla eğildiği konulardan biridir. Ancak Uygur, dilin kökeni ya da doğası sorunu ile ilgilenmemiştir. Dilin Gücü adlı eserinde, Uygur, bir dil anlayışı ortaya koymak için köken sorununu ele almanın gereksiz olduğunu, çağlar boyunca sorulan "Dil Nedir?" sorusu ile bir yere varılamadığını, bu nedenle konuya ilişkin birtakım tasarılar sunmaktan ileri gidilemeyeceğini iddia eder. Ona göre dil, insanın tüm evrenle karşılaşmasıdır. "Nermi Uygur, düşüncesinde dil kavramını sadece evreni tanıma yönü ile sınırlı tutmamıştır. Ona göre dil insanın da varlık sebebidir, insanı diğer varlıklardan ayrı kılan her özellik dil ile mümkün olmaktadır" (Koçyiğit 2011: 31). Eserlerinde "ana dil" kavramına da vurgu yapan Uygur, ana dilin kültür aktarımındaki önemine değinir. "Dil, kültürü hem kurar hem geliştirir: genellikle toplumsallaşmayı da toplumsallaşmayla birlikte tarihsel sürekliliği de sağlamakla insan varlığını eksiksizce olanaklı kılar" (Uygur 2006: 19) diyerek dil-kültür ve tarih ilişkisine değinir. Nermi Uygur, ele aldığı konular ile Türk felsefe tarihinde önemli bir isimdir.

Kaynakça

Afacan, Özsel (2012). Nermi Uygur'un Eğitim Felsefesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi.

Akkaya, Mehmet (2006). Dil ve Kültür Bağlamında Nermi Uygur'un Felsefe Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi.

Altunbaşak, İlker (2015). Felsefi Danışmanlık ve Nermi Uygur'un Felsefi Söylemi. Doktora Tezi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi.

Kahraman, Yakup (2018). "Nermi Uygur’un Yaşam Temelli Felsefe Anlayışı”. Mavi Atlas. 6 (1). s: 248-262.

Kalkan, İkram (2009). Nermi Uygur'un Felsefe Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Koçyiğit, Tuğba (2011). Nermi Uygur'un Dil Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Sayar, Abdurrahi (2010). Nermi Uygur'un Sevgi Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Uygur, Nermi (2006). Kültür Kuramı. İstanbul: YKY.

http://kitap.ykykultur.com.tr/yazarlar/nermi-uygur [erişim tarihi: 14.11.2019]

https://www.turkedebiyati.org/yazarlar/nermi-uygur.html [erişim tarihi: 14.11.2019]

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ MÜZEYYEN ALTUNBAY
Yayın Tarihi: 18.11.2019
Güncelleme Tarihi: 09.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Edmund Husserl'de başkasının ben'i problemiİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları / İstanbul1958İnceleme
Dilthey Sosyoloji Düşmanı Mıdır?İstanbul Matbaası / İstanbul1959İnceleme
Bir Felsefe Sorusu Nedir?İstanbul Matbaası / İstanbul1960Diğer
Felsefede "temellendirme"İstanbul Matbaası / İstanbul1961Diğer
Dilin GücüKitap Yayınları / İstanbul1962Deneme
Felsefenin Çağrısıİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları / İstanbul1962Diğer
Felsefe ve Tarihiİstanbul Matbaası / İstanbul1962Araştırma
Deneyİstanbul Matbaası / İstanbul1962Diğer
İğretileme (metafor) Problemiİstanbul Matbaası / İstanbul1962Diğer
Bertrand Russell'in Felsefedeki Gelişmesiİstanbul Matbaası / İstanbul1962İnceleme
Bertland Russel'in Doğruluk Anlayışıİstanbul Matbaası / İstanbul1963İnceleme
Felsefe Dünyasındanİstanbul Matbaası / İstanbul1963İnceleme
J.L. Austin ve Algıİstanbul Matbaası / İstanbul1963İnceleme
İnsan Açısından Edebiyatİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları / İstanbul1969Diğer
GüneşleKitap Yayıncılık / İstanbul1969Deneme
Kuram-Eylem Bağlamı : Çözümleyici Bir Felsefe Denemesiİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakütesi Yayınları / İstanbul1975İnceleme
Ahlâk Denen Bilmece : Beş Konuşmaİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları / İstanbul1978Çeviri
Dil Yönünde Fizik Felsefeİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları / İstanbul1979Eleştiri
Yaşama FelsefesiÇağdaş Yayınları / İstanbul1981Diğer
Kültür KuramıRemzi Kitabevi / İstanbul1984Diğer
100 Soruda Türk Felsefesinin BoyutlarıGerçek Yayınevi / İstanbul1988Diğer
Çağdaş Ortamda TeknikAra Yayıncılık / İstanbul1989Derleme
Bunalımdan Yaşama KültürüAra Yayıncılık / İstanbul1989Deneme
İçi Dışıyla Batı'nın Kültür DünyasıAra Yayıncılık / İstanbul1992Diğer
Kuram-Eylem Bağlamı : Çözümleyici Bir Felsefe DenemesiYapı Kredi Yayınları / İstanbul1996Deneme
SalkımlarYapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık / İstanbul1998Diğer
İçimin SesiYapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık / İstanbul2001Deneme
Eşekler, İkindiler, YetişimlerYapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık / İstanbul2003Deneme
Denemeli DenemesizYapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık / İstanbul2006Deneme
Başka-SevgisiYapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık / İstanbul2006Deneme
DenemeciYapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık / İstanbul2011Deneme

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Mukadder Gemicid. 18 Ekim 1974 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2Hatice Berrin Yalçınd. 03 Ağustos 1956 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Selma Rızad. 5 Şubat 1872 - ö. 5 Ekim 1931Doğum YeriGörüntüle
4YARALI, Halit Karakuşd. 1925 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5Naim Tiralid. 1925 - ö. 25 Mayıs 2009Doğum YılıGörüntüle
6OTAĞLI/DAĞLI, Ramiz Özlerd. 1925 - ö. 2018Doğum YılıGörüntüle
7MURAT ÇOBANOĞLUd. 01.11.1940 - ö. 26.03.2005Ölüm YılıGörüntüle
8Coşkun Ertepınard. 1914 - ö. 9 Ağustos 2005Ölüm YılıGörüntüle
9Recep Bilginerd. 15 Mayıs 1922 - ö. 17 Haziran 2005Ölüm YılıGörüntüle
10Necip Fazıl Kısakürekd. 9 Haziran 1904 - ö. 25 Mayıs 1983MeslekGörüntüle
11SAVAŞKAN İLMAKd. 1971 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Ahmet Şuayipd. 1876 - ö. 1910MeslekGörüntüle
13Altay Martıd. 28 Şubat 1963 - ö. 05 Aralık 2017Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Nurullah Gençd. 1960 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Leyla Karacad. 04 Nisan 1976 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Alper Uygurd. 15 Ocak 1956 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17NERMÎ, Seyyid Nermî Efendid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Cevdet Kudret Solokd. 1907 - ö. 10 Temmuz 1992Madde AdıGörüntüle