Orhan Kemal

Raşit Kemalî, Orhan Raşit
(d. 15 Eylül 1914 / ö. 4 Haziran 1970)
Romancı, Hikâyeci
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Adana/Ceyhan’da doğdu; asıl adı Mehmet Raşit’tir. Babası Abdülkâdir Kemalî Bey, 1889 Osmaniye doğumludur. Aile, baba tarafından Elazığ'ın Aluçlu nahiyesindendir. Orhan Kemal’in babaannesi Emine Hanım’ın ve annesi Azime Hanım’ın aileleri Bulgaristan göçmenidirler. Rüştiye mezunu olan Azime Hanım, bir süre öğretmenlik de yapmıştır. Abdülkadir Kemalî, 1908’de Darülfünun’da hukuk okurken İttihat ve Terakki Fırkasına katılmıştır. Siirt Savcı Yardımcılığı, Kirmasti Kaymakamlığı gibi görevlerde bulunmuştur. Birinci Meclis’te (1920-1923) Kastamonu milletvekili ve bir süre de Adliye Nazırı olarak görev alır. Çıkardığı Toksöz gazetesindeki bir yazısından dolayı İstiklâl Mahkemesi’nde yargılanır. 26 Eylül 1930’da, Adana'da Ahali Cumhuriyet Fırkasını kurar. Partinin kapatılması kararlaştırılınca Suriye’ye, oradan Lübnan’a kaçar. 1932’de Lübnan’daki ailesinin yanından Adana’ya dönen Mehmet Raşit, başıboş bir hayat yaşar ve kahvelere gitmeye başlar. Giritli'nin Kahvesi ile Nadir'in Kahvesi’nde İsmail Usta, Ali Şahin, Dayı Remzi gibi işçi ustalarıyla tanışır. Onların verdiği, Serseriler, Stepte, Jerminal, Benim Üniversitelerim gibi kitapları okur. Orhan Kemal, 1935'te Mensucat Fabrikasında kâtip olarak çalışırken, bir Boşnak kızı olan Nuriye'ye gönül verir. Mayıs 1937’de evlenirler. Çiftin bir kızları (Yıldız) ve üç oğulları (Nazım, Kemalî, Işık) olur. Orhan Kemal, Niğde’de askerken tezkeresine kırk gün kala komünizm faaliyetleri gerekçesiyle tutuklanır ve Ekim 1938’de beş yıl hüküm giyer. Kayseri hapishanesinde hece ölçüsüyle şiirler yazmaya ve Yedigün, Yeni Mecmua gibi dergilerde Raşit Kemalî adıyla yayımlatmaya başlar. 1939’un yaz başlarında Türkiye’ye dönen Abdülkadir Kemalî Bey, Bergama Ağır Ceza Reisliğine atanır ve oğlunun Bursa Cezaevi’ne naklini sağlar. Nâzım Hikmet, Çankırı Cezaevi'nden Aralık 1940’ta Bursa Cezaevi’ne gelir ve birkaç gün içinde Orhan Kemal’in kendi koğuşuna alınmasını sağlar. Nâzım Hikmet, Orhan Kemal’in kendisine gösterdiği şiirleri beğenmez; onları, laf ebelikleri olarak görür. Yine de bir sanatçı kumaşı gördüğü için Orhan Kemal’le ilgilenir. Böylece Fransızca, politik, felsefe ve edebiyat dersleri başlar. Nâzım Hikmet, bir gün Orhan Kemal’in bir bakkal defterine yazdığı roman denemesini görür ve onun şiiri bırakıp hikâyeye, romana yönelmesini ister.

Orhan Kemal'in yayımlanan ilk düzyazısı, 1940'ta Yeni Edebiyat gazetesinde basılan “Balık”tır. 1941’den itibaren de Raşit Kemalî ve Orhan Raşit imzalarıyla Yeni Edebiyat, Yürüyüş, İkdam gibi dergi ve gazetelerde hikâyeleri yayımlanmaya başlar. Orhan Kemal, 26 Eylül 1943'te tahliye olup Adana’ya döner ama iş bulmakta güçlük çeker. Sanki gizli bir el, ona iş verilmesini engellemektedir. Amelelik, hamallık, ambar memurluğu gibi birçok geçici işte çalışır. 1945 yazında, Kilis’te eksik kalan otuz beş günlük askerliğini tamamlar fakat terhis edilmeden Çorum’a sürgün edilir. Babası, dönemin başbakanı Recep Peker aracılığıyla oğlunun serbest kalmasını sağlar. Orhan Kemal 17 Nisan 1950 tarihinde ailesiyle birlikte İstanbul’a taşınır. Nuriye Hanım, Sultanahmet’te bir çorap fabrikasında işe başlar; Orhan Kemal, hikâyelerini satabilmek için Babıali’de dolaşır. Artık ismi bilinen bir hikâye yazarıdır. Ardından tefrika romanlar gelir. 1951’de Sarhoşlar, 1952’de Cemile ve Çamaşırcının Kızı romanları yayımlanır. Aynı yıl Murtaza romanı Vatan gazetesinde; Bereketli Topraklar Üzerinde romanı ise 1953’te Dünya gazetesinde tefrika edilir. Aralık 1963’te Dışişleri Bakanlığı’ndan Sovyetler’de yayımlanmış eserlerinin telif haklarının getirilmesine aracılık etmesini ister. Dileği ancak Eylül 1964’te gerçekleşir. 1966’dan itibaren hikâye veya romanları oyunlaştırılmaya başlanır. Bunlardan kazandığı paralarla Basınköy’de bir daire alır. 1967’de Cerrahpaşa’da “angine de poitrine”den tedavi görür. 1968 Ocak’ında oynanan Yalova Kaymakamı oyununun birinci temsilinde Boyacı Bayram rolünde sahneye çıkar. Sovyet Yazarlar Birliği, 1968 Haziran ayında Gorki’nin yüzüncü doğum yılı için Orhan Kemal'i de davet eder. Pasaport sorunu ancak bir yıl içinde çözülür. 5 Mayıs 1970’te Sofya’ya gider. Orada hem babaannesinin soyunun bulunduğu yerleri dolaşarak notlar alır hem de tedavi olur ama kısa bir süre sonra 4 Haziran 1970’te kalp krizi ve ona bağlı olarak gelişen beyindeki pıhtılaşma yüzünden ölür.

Orhan Kemal, genel anlamda Hüseyin Rahmi’ye kadar uzanan natüralist ve realist roman anlayışını, Sadri Ertem, Sabahattin Ali gibi romancılar kanalından devralan “sosyal gerçekçi” bir romancıdır. Türk romanında “Anadolu’ya yöneliş” şeklinde görülen içerik genişlemesi, Orhan Kemal’de, haylaz ve yoksul gençler, ekmek peşindeki işçiler, sınıf değiştirmek isteyen yoksul gruplar, ağalıktan patronluğa ve amelelikten işçiliğe geçiş sürecindeki insanlar olarak görünür. O, bu malzemeye yaklaşırken sosyal çatışmaları sınıfsal bir bakışla görür. Fakat bu malzemeyi işleyişi, kendi çağdaşları olan bazı yazarların “sosyal gerçekçilik” anlayışından farklıdır. Orhan Kemal, sosyal hayata bakarken ve malzemesini seçerken “sosyal gerçekçi”; bu malzemeyi yansıtırken “gözlemci ve eleştirel gerçekçi”dir. Kendisinin “aydınlık gerçekçilik” dediği bu tutum, şahısların değil, sosyal düzenin bozuk olduğu, şahısların bu yüzden yozlaştıkları ana düşüncesine dayanır. Onun gerçekçilik anlayışında “yazarın yaşadıklarını yazması” ilkesi de önemlidir.

Orhan Kemal’in romanları, olay örgüleri, yazılış mekânları ve problemleri dikkate alındıklarında şöyle gruplandırılabilirler: 1.Yazarın çocukluğunu ve gençliğini, sosyal değişmelere göndermeler yaparak işlediği “otobiyografik romanlar” 2. Tarımda endüstrileşmenin, kapitalist ekonomik yapılaşmanın yansıdığı “Çukurova’daki tarım ve fabrika insanlarının romanları” 3.1950’lerden sonra değişen sosyal hayat tarzını, tüketim anlayışını ve bunların doğurduğu problemleri ele alan “İstanbul’daki küçük ve yoksul insanların dünyasını anlatan romanlar” 4. Sosyal eleştirilerin mizahla yapıldığı romanlar.

Orhan Kemal’in diyalogları, şahısların ruhsal ve sosyal gerçekliklerini yansıtmada kuvvetli bir imkân olarak görünür; aksiyona ritim katar ve rahat okunmayı sağlar. Maksim Gorki ve Hemingway’in eleştirel gerçekliğinde asıl pay sahibi olan şahıslarına karışmayan anlatıcı, Orhan Kemal’in özellikle ikinci bölümü oluşturan romanlarında başarıyla kullanılır. Hâkim anlatıcıdan kurtulmak isteyen gerçekçi eğilimler için bu, yeni bir aşamadır. Orhan Kemal romanı, kişileri idealize eden ideolojik roman, olduğu gibi yansıtan fotoğraf roman ve kişileri iyiler ve kötüler diye kategorize eden roman arasında durur. Genel bir değerlendirme olarak, gerçekliği yaşanmışlığın sularında arayan bir roman olduğu söylenebilir.

Kaynakça

Altınkaynak, Hikmet (1983). Hikâye Yazarı Orhan Kemal. İstanbul: Yazko Yayınları.

Bezirci, Asım(1984). Orhan Kemal. İstanbul: Tekin Yayınevi.

Buyrukçu, Muzaffer (1984). Arkadaş Anılarında Orhan Kemal. İstanbul: Papirus Yayınları.

Fish, Rady (1967). Orhan Kemal. (Rusça).

Narlı, Mehmet (2002). Orhan Kemal’in Romanları Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Nurer Uğurlu (1973). Orhan Kemal’in İkbal Kahvesi. İstanbul: Cem Yayınları.

Otyam, Fikret (1999). Arkadaşım Orhan Kemal ve Mektupları. İstanbul: Aksoy Yayıncılık.

Seçilmiş Hikâyeler (1952). Orhan Kemal Sayısı. İstanbul.

Sülker, Kemal (1988). Nâzım Hikmet Orhan Kemal Dostluğu. İstanbul: Amaç Yayıncılık.

Türkiye Defteri (1974). Orhan Kemal Sayısı. İstanbul.

Uturgauri, Svetlana (1967) Orhan Kemal. (Rusça).

Yusuf Kenan Karacanlar. (1974). Orhan Kemal. İstanbul: Tüm Yayınları

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. MEHMET NARLI
Yayın Tarihi: 16.03.2019
Güncelleme Tarihi: 09.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Ekmek KavgasıVarlık Yayınevi / İstanbul1949Hikâye
Baba EviVarlık Yayınevi / İstanbul1949Roman
Avare YıllarVarlık Yayınları / İstanbul1950Roman
SarhoşlarVarlık Yayınları / İstanbul1951Hikâye
Çamaşırcının KızıYeditepe / İstanbul1952Hikâye
MurtazaVarlık Yayınevi / İstanbul1952Roman
CemileVarlık Yayınevi / İstanbul1952Roman
72. KoğuşEkicigil Yayınları / İstanbul1954Hikâye
GrevSeçilmiş Hikâyeler Dergisi Kitapları / Ankara1954Hikâye
Bereketli Topraklar ÜzerindeRemzi Kitabevi / İstanbul1954Roman
Arka SokakYeditepe / İstanbul1956Hikâye
Kardeş PayıSeçilmiş Hikâyeler Dergisi / Ankara1957Hikâye
Babil KulesiDüşün Yayınevi / İstanbul1957Hikâye
Serseri MilyonerEkicigil Yayınevi / İstanbul1957Roman
SuçluRemzi Kitabevi / İstanbul1957Roman
Devlet KuşuDüşün Yayınevi / İstanbul1958Roman
Vukuat VarRemzi Kitabevi / İstanbul1958Roman
Dünya EviDost Yayınları / Ankara1958Roman
Gavurun Kızıİbrahim Gezer / İstanbul1959Roman
KüçücükVarlık Yayınevi / İstanbul1960Roman
El KızıAk Kitabevi / İstanbul1960Roman
Hanımın ÇiftliğiRemzi Kitabevi / İstanbul1961Roman
Gurbet KuşlarıVarlık Yayınevi / İstanbul1962Roman
Eskici ve OğullarıAk Kitabevi / İstanbul1962Roman
Mahalle KavgasıPınar Yayınevi / İstanbul1963Hikâye
Dünyada Harp VardıAtaç Kitabevi / İstanbul1963Hikâye
Kanlı TopraklarRemzi Kitabevi / İstanbul1963Roman
Sokakların ÇocuğuAltın Kitaplar Yayınevi / İstanbul1963Roman
Senaryo Tekniği ve Senaryoculuğumuzla İlgili NotlarElif Yayınları / İstanbul1963İnceleme
İspinozlarVarlık Yayınevi / İstanbul1965Tiyatro
Bir Filiz VardıVarlık Yayınevi / İstanbul1965Roman
Nâzım Hikmet’le Üç Buçuk YılSosyal Yayınları / İstanbul1965Hatıra
İşsizBarış Yayınları / İstanbul1966Hikâye
Müfettişler MüfettişiVarlık Yayınevi / İstanbul1966Roman
Yalancı DünyaAğaoğlu Yayınevi / İstanbul1966Roman
Evlerden BiriMay Yayınları / İstanbul1966Roman
72. KoğuşO.K. Matbaası / İstanbul1967Tiyatro
Önce EkmekYeditepe Yayınları / İstanbul1968Hikâye
Arkadaş IslıklarıUğural Yayınevi / İstanbul1968Roman
Sokaklardan Bir KızÜlkü Yayınları / İstanbul1968Roman
Kötü YolÖncü Kitabevi / İstanbul1969Roman
ÜçkağıtçıTekin Yayınevi / İstanbul1969Roman
Eskici Dükkanı- / -1969Tiyatro
Murtaza. / .1969Tiyatro
Kardeş Payı. / .1969Tiyatro
KaçakAltın Kitaplar / İstanbul1970Roman
İstanbul'dan ÇizgilerSinan Yayınları / İstanbul1971Röportaj
Küçükler ve BüyüklerAnt Yayınları / İstanbul1971Hikâye
Oyuncu KadınBilgi Yayınevi / Ankara1975Hikâye
Arslan TomsonCem Yayınevi / İstanbul1976Hikâye
İnci'nin MaceralarıBüyülü Fener / İstanbul1979Hikâye
Tersine DünyaYön Yayıncılık / İstanbul1986Roman

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Mümtaz Oktay Akıncıd. 1949 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2Nurer Uğurlud. 1940 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Berrin Taşd. 1957 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4ŞAMHAL BAYRAMOVd. 1914 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5EMRAH PAŞA OĞLU GÜLMEMEDOVd. 1913/1914? - ö. 1987Doğum YılıGörüntüle
6CİHANGİRd. 1914 - ö. 2004Doğum YılıGörüntüle
7Rıza Polat Akkoyunlud. 1 Temmuz 1911 - ö. 20 Ekim 1970Ölüm YılıGörüntüle
8Emin Recep Güreld. 1899 - ö. 1970Ölüm YılıGörüntüle
9SALMAN UĞURLUd. 1916 - ö. 1970Ölüm YılıGörüntüle
10Necati Zekeriyad. 11 Kasım 1928 - ö. 10 Haziran 1988MeslekGörüntüle
11Secaettin Ziya Kokad. 1945 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Gül İrepoğlud. 21 Ocak 1956 - ö. ?MeslekGörüntüle
13İskender Cenap Eged. 1918 - ö. 30 Ekim 1996Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Emrah Serbesd. 27 Ocak 1981 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Celâl Tekinerd. 1911 - ö. 2002Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Orhan Murat Arıburnud. 12 Aralık 1918 - ö. 11 Nisan 1989Madde AdıGörüntüle
17Sabit Kemal Bayıldırand. 4 Mart 1944 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18KAVAKLIOĞLU/KEMÂLÎ BÜLBÜL/BÜLBÜL/KEMÂLÎ, Kemal Bülbüld. 1928 - ö. 23.09.2012Madde AdıGörüntüle