Madde Detay
PİR MEHMED, Pir Mehmed Dede
(d. ?/1755 - ö. ?/1829)
tekke şairi
(Tekke / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Pir Mehmed, bir kısım araştırmacılara göre, 19. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan Alevi-Bektaşi inancına mensup tekke şairlerindedir (Koca 1990: 422; Kocatürk 1955: 490; Noyan 2001: 367). Rıza Zelyut Halk Şiirinde Başkaldırma adlı kitabında ise Pir Mehmed’in doğum tarihini 1755, vefat tarihini ise 1829 olarak verir (Özmen 1995: 91). Bu tarihlere göre ise, 18. yüzyılın sonlarında dünyaya gelmiş ve 19. yüzyılın ilk yarısında vefat etmiştir. Sadeddin Nüzhet Ergun, Pir Mehmed’in bir şiirinde geçen “Sene bin iki yüz yirmi yedide yazıldı / Allah bir Muhammed Ali diyerek” şeklindeki dizelerinden yola çıkarak H. 1227, M. 1812 / 1813 yıllarında hayatta olduğunu tespit etmiştir (Ergun 1955: 309). Buradan da 19. yüzyılın sonlarında değil de, Rıza Zelyut’un da tespit ettiği gibi, 18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyılın ilk yarısında yaşadığını tahmin etmek mümkündür.
Pir Mehmed, Eskişehir’in Seyitgazi ilçesinde bulunan Seyyid Gazi Dergâhı’nın postnişinliğini yapmıştır. “Pir Mehmed’im kendi kendine gezer / Sultan Suca Dede’m eylemiş nazar / Âşıklar methini okuyup yazar / Pirimin cemali nur Allah Allah” şeklindeki dizeleri ile “Sabahın seherinde kalktım yürüdüm / Seyyid Battal Gazi efendim medet /Gelip eşiğine yüzüm sürdüm / Seyyid Battal Gazi efendim medet” dizelerinden Şücaeddin Veli Ocağı ya da Seyyid Battal Gazi Ocaklarından birine mensup olduğu çıkarılabilir. Diğer taraftan Bektaşi çevrelerinde Ali İlhamî Dede olarak tanınan ve aynı zamanda Şücaeddin Veli Dergâhı postnişinliğini yapmış olan tekke şairi İlhamî, Pir Mehmed Dede’nin oğludur. İlhami babasının vefatından sonra Şücaeddin Veli Dergâhı postuna oturmuştur.
Sadeddin Nüzhet Ergun’un aktardıklarına göre; Pir Mehmed’in bazı şiirleri Ankara Maarif Kütüphanesi’nde AI 2/110 numaralı mecmuada kayıtlıdır (Ergun 1955: 309). Ayrıca İsmail Özmen, Alevi – Bektaşi Şiirleri Antolojisi adlı çalışmasının 4. cildinde Pir Mehmed Dede’nin on iki ayrı şiirine; M. Tevfik Oytan ise Bektaşiliğin İçyüzü adlı kitabında yedi adet şiirine yer vermiştir (Oytan 2007:430; Özmen 1995: 91).
Pir Mehmed, şiirlerini hece ölçüsüyle söylemiştir. Şiirlerinde, duru ve akıcı bir söyleyişe sahiptir. Alevi ve Bektaşi inanç sistemi içerisinde yer alan hususlar şiirlerinin başlıca konusunu oluşturmakla beraber, şiirlerinde oldukça sade ve anlaşılır bir Türkçe kullanmıştır. Bektaşi postnişini olması sebebiyle Alevi ve Bektaşi inanç sistemince kendilerine ululuk atfedilen “Hz. Ali, Ehlibeyt, On İki İmamlar, Seyyid Battal Gazi, Şücaeddin Veli” gibi yol erenleri ile bu inanç sistemine ait çeşitli tasavvufi ve ritüelistik terim ve kavramlara şiirlerinde genişçe yer vermiştir. Pir Mehmed, tekke şairliğinin yanında, bazı şiirlerini âşıklık geleneğine mensup bir saz şairinin ustalığıyla koşma tarzında söylemeyi başarmıştır. “Sabahtan uğradım bir mâh güzele / Göz üstünde göze bakmak güzeldir / Güzelin buyruğu başım üstüne / Güzel ile yola gitmek güzeldir” dizeleriyle başlayan güzellemesi bunun belirgin örneklerindendir. Diğer taraftan, Pir Mehmed’in birçok şiiri Alevi ve Bektaşi ayin-i cemlerinde günümüze kadar âşıklar ve zâkirler tarafından söylene gelmiştir.
Kaynakça
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
Koca, Turgut (1990). Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri (13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
Kocatürk, Vasfi Mahir (1955). Tekke Şiiri Antolojisi. Ankara: Buluş Kitabevi.
Noyan, Bedri (2001). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. C. IV. Ankara: Ardıç Yay.
Oytan, M. Tevfik (1995). Bektaşiliğin İçyüzü (dibi-köşesi-yüzü ve astarı). İstanbul: Demos Yay.
Özmen, İsmail (1995). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. C. 4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: ARAŞ. GÖR. BÜLENT AKINYayın Tarihi: 24.12.2014Güncelleme Tarihi: 10.12.2020Eserlerinden Örnekler
Nefes
Eğer benim ah ü zarım sorarsan
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Bu cihanda külli varım sorarsan
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
O’dur dayandığım demanım menim
Hem din ile hem billah imanım menim
Gizli kalp evinde mihmanım menim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
A Sevdiğim senin bir an olamam
Şad olup da sensiz bir dem gülemem
Senden özge bir yardımcı bilemem
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Derdim bana yeter derman istemem
Hükmün yeter asla ferman istemem
Göster didarını gılman istemem
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Sensin âşıkların din ü imanı
Müminlerin can içinde hem canı
Düvazdeh okurum On İki İmamı
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Sözüm budur gayrı ben de bes derim
Bana dost diyene ben de dost derim
Lâl ü gevher hastır bende hoş derim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Pir Mehmedi’m eder hezar isterim
Mürşidimden himmet nazar isterim
Malım dökmekliğe pazar isterim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 309-310.
Nefes
Gün yüzlü gündeşim nemden incindin
Araya söz katar eldir efendim
Ben kulunum hak-i payına geldim
Aradan noktayı kaldır efendim
Dost dostu bir pula satar mı böyle
Sairlere meyil katar mı böyle
Kusurlusun deyu atar mı böyle
Kul kusurdan hali değil efendim
Kulun işi daim günah işlemek
Adettir fidanı kesip aşlamak
Bir mürvete yüz bin kan bağışlamak
Ta ezelden kadim yoldur efendim
Hayal mayal gelir dostun likası
Budur aşıkların mekanı hası
Maşukun aşığa cevr-ü cefası
Böyle cevr etmekten öldür efendim
Gam ile geçirdim şunda beş günü
Senin şanın kaldırmaktır düşkünü
Ben bir divaneyim ölüm şaşkını
Göster didarını kaldır efendim
Pir Mehmet'im ilm-i zatın bilenler
Mecnun olur dost cemalin görenler
Kusur mu gözetir sultan olanlar
Bazı kusur işler kuldur efendim
Özmen, İsmail (1995). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. C. 4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 95-96.
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 24.12.2014Güncelleme Tarihi: 10.12.2020Eserlerinden Örnekler
Nefes
Eğer benim ah ü zarım sorarsan
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Bu cihanda külli varım sorarsan
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
O’dur dayandığım demanım menim
Hem din ile hem billah imanım menim
Gizli kalp evinde mihmanım menim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
A Sevdiğim senin bir an olamam
Şad olup da sensiz bir dem gülemem
Senden özge bir yardımcı bilemem
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Derdim bana yeter derman istemem
Hükmün yeter asla ferman istemem
Göster didarını gılman istemem
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Sensin âşıkların din ü imanı
Müminlerin can içinde hem canı
Düvazdeh okurum On İki İmamı
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Sözüm budur gayrı ben de bes derim
Bana dost diyene ben de dost derim
Lâl ü gevher hastır bende hoş derim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Pir Mehmedi’m eder hezar isterim
Mürşidimden himmet nazar isterim
Malım dökmekliğe pazar isterim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 309-310.
Nefes
Gün yüzlü gündeşim nemden incindin
Araya söz katar eldir efendim
Ben kulunum hak-i payına geldim
Aradan noktayı kaldır efendim
Dost dostu bir pula satar mı böyle
Sairlere meyil katar mı böyle
Kusurlusun deyu atar mı böyle
Kul kusurdan hali değil efendim
Kulun işi daim günah işlemek
Adettir fidanı kesip aşlamak
Bir mürvete yüz bin kan bağışlamak
Ta ezelden kadim yoldur efendim
Hayal mayal gelir dostun likası
Budur aşıkların mekanı hası
Maşukun aşığa cevr-ü cefası
Böyle cevr etmekten öldür efendim
Gam ile geçirdim şunda beş günü
Senin şanın kaldırmaktır düşkünü
Ben bir divaneyim ölüm şaşkını
Göster didarını kaldır efendim
Pir Mehmet'im ilm-i zatın bilenler
Mecnun olur dost cemalin görenler
Kusur mu gözetir sultan olanlar
Bazı kusur işler kuldur efendim
Özmen, İsmail (1995). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. C. 4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 95-96.
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 10.12.2020Eserlerinden Örnekler
Nefes
Eğer benim ah ü zarım sorarsan
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Bu cihanda külli varım sorarsan
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
O’dur dayandığım demanım menim
Hem din ile hem billah imanım menim
Gizli kalp evinde mihmanım menim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
A Sevdiğim senin bir an olamam
Şad olup da sensiz bir dem gülemem
Senden özge bir yardımcı bilemem
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Derdim bana yeter derman istemem
Hükmün yeter asla ferman istemem
Göster didarını gılman istemem
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Sensin âşıkların din ü imanı
Müminlerin can içinde hem canı
Düvazdeh okurum On İki İmamı
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Sözüm budur gayrı ben de bes derim
Bana dost diyene ben de dost derim
Lâl ü gevher hastır bende hoş derim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Pir Mehmedi’m eder hezar isterim
Mürşidimden himmet nazar isterim
Malım dökmekliğe pazar isterim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 309-310.
Nefes
Gün yüzlü gündeşim nemden incindin
Araya söz katar eldir efendim
Ben kulunum hak-i payına geldim
Aradan noktayı kaldır efendim
Dost dostu bir pula satar mı böyle
Sairlere meyil katar mı böyle
Kusurlusun deyu atar mı böyle
Kul kusurdan hali değil efendim
Kulun işi daim günah işlemek
Adettir fidanı kesip aşlamak
Bir mürvete yüz bin kan bağışlamak
Ta ezelden kadim yoldur efendim
Hayal mayal gelir dostun likası
Budur aşıkların mekanı hası
Maşukun aşığa cevr-ü cefası
Böyle cevr etmekten öldür efendim
Gam ile geçirdim şunda beş günü
Senin şanın kaldırmaktır düşkünü
Ben bir divaneyim ölüm şaşkını
Göster didarını kaldır efendim
Pir Mehmet'im ilm-i zatın bilenler
Mecnun olur dost cemalin görenler
Kusur mu gözetir sultan olanlar
Bazı kusur işler kuldur efendim
Özmen, İsmail (1995). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. C. 4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 95-96.
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Nefes
Eğer benim ah ü zarım sorarsan
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Bu cihanda külli varım sorarsan
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
O’dur dayandığım demanım menim
Hem din ile hem billah imanım menim
Gizli kalp evinde mihmanım menim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
A Sevdiğim senin bir an olamam
Şad olup da sensiz bir dem gülemem
Senden özge bir yardımcı bilemem
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Derdim bana yeter derman istemem
Hükmün yeter asla ferman istemem
Göster didarını gılman istemem
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Sensin âşıkların din ü imanı
Müminlerin can içinde hem canı
Düvazdeh okurum On İki İmamı
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Sözüm budur gayrı ben de bes derim
Bana dost diyene ben de dost derim
Lâl ü gevher hastır bende hoş derim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Pir Mehmedi’m eder hezar isterim
Mürşidimden himmet nazar isterim
Malım dökmekliğe pazar isterim
Allah bir Muhammed Ali sevdiğim
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 309-310.
Nefes
Gün yüzlü gündeşim nemden incindin
Araya söz katar eldir efendim
Ben kulunum hak-i payına geldim
Aradan noktayı kaldır efendim
Dost dostu bir pula satar mı böyle
Sairlere meyil katar mı böyle
Kusurlusun deyu atar mı böyle
Kul kusurdan hali değil efendim
Kulun işi daim günah işlemek
Adettir fidanı kesip aşlamak
Bir mürvete yüz bin kan bağışlamak
Ta ezelden kadim yoldur efendim
Hayal mayal gelir dostun likası
Budur aşıkların mekanı hası
Maşukun aşığa cevr-ü cefası
Böyle cevr etmekten öldür efendim
Gam ile geçirdim şunda beş günü
Senin şanın kaldırmaktır düşkünü
Ben bir divaneyim ölüm şaşkını
Göster didarını kaldır efendim
Pir Mehmet'im ilm-i zatın bilenler
Mecnun olur dost cemalin görenler
Kusur mu gözetir sultan olanlar
Bazı kusur işler kuldur efendim
Özmen, İsmail (1995). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. C. 4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 95-96.
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | ÂMÂ GARÎBÎ, Yusuf Garîbî Efendi | d. 1755-56 - ö. 1816-17 | Doğum Yılı | Görüntüle |
2 | DERVİŞ ESAD (ESAD BABA) | d. 1755? - ö. 1825 | Doğum Yılı | Görüntüle |
3 | TELİMHAN | d. 1742 - ö. 1829 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
4 | HÂMİD, Dîvân Efendisi-zâde Halîl Hâmid Efendi | d. 1771 - ö. 1829 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
5 | HÂLİS, Trabzonlu | d. ? - ö. 1829 ds. | Ölüm Yılı | Görüntüle |
6 | KEŞFȊ, Mustafa | d. 1843 - ö. 1910 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
7 | ZEMİNÎ | d. 1838 - ö. 1908 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
8 | AHMED HAMDİ, Rizeli | d. 1843 - ö. 1886\'dan sonra | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
9 | NECÎBÂ (NECÎB), Eşref-zâde Seyyid Hacı Abdülkadir Necîb Efendi | d. 1703-04 - ö. 30 Ocak 1788 | Madde Adı | Görüntüle |
10 | NEŞRÎ, Mehmed Neşrî Efendi, Hüseyin bin Eyne Bey ? | d. ? - ö. 1519-20 - 1520-21 ? | Madde Adı | Görüntüle |
11 | VÂSIF, Gülşenî-zâde | d. ? - ö. 1873 | Madde Adı | Görüntüle |