Madde Detay

Amasya’da doğdu. Amasya’da Şehzade Bayezid’in defterdarı olarak hizmet etmiş ve Amasya seraskerliği görevinde bulunmuş olan şair, münşî ve hattat Tâcî Bey’in oğlu, Tâcî-zâde Câfer Çelebi’nin kardeşidir. Muhtemelen Bursa’da Kadı-zâde Kasım ve Hacıhasan-zâde gibi hocalardan ders aldı. Bursa’daki Gazi Murad Medresesi’ne müderris oldu. 897-906 (1492-1501) yılları arasında Bursa’da bulunduğu mecmuasındaki bazı kayıtlardan anlaşılmaktadır (Sa‘dî Çelebi Mecmuası, Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 3258, vr. 62b-64a, 70b-71a, 93b-94a, 102a-b, 106b-108a). 909 (1503-1504) yılından önce İstanbul’a gitmiş olmalıdır. İn‘âmât Defteri’ndeki (17) Cemâziyelevvel 909 (Kasım 1503) tarihli bir kayıtta Sâdî Çelebi’den Ali Paşa Medresesi müderrisi diye söz edilmektedir. Bir süre sonra Semâniye medreselerinden birine tayin edilen Sâdî Çelebi’nin muhtelif vesilelerle Sultan Bayezid’e kasideler sunduğu yine in‘âmat defterindeki kayıtlardan öğrenilmektedir (254, 375). Sâdî Çelebi, Câfer Çelebi 921’de (1515) Yavuz Sultan Selim tarafından öldürülünce naaşını Fener sırtlarında ağabeyinin yaptırdığı mescidin hazîresine defnetti. Kaynaklarda Sâdî Çelebi’nin hayatının sonuna kadar İstanbul’da kaldığı, bir ara hacca gittiği, dönüşünde 80 akçeyle emekli olduğu belirtilir. Vefatında Balat’ta inşa ettirdiği sıbyan mektebinin bahçesine gömüldü.
Sâdî Çelebi’nin Arapça şiirleri, düşürdüğü Arapça, Farsça ve Türkçe tarihleri, çeşitli vesilelerle yazdığı mektupları Sa‘dî Çelebi Mecmuası olarak adlandırılan bir derlemede bulunmaktadır. Mecmuadaki Arapça şiirleri divan tertibinde ise de tam değildir. Tezkirelerde Sâdî Çelebi’nin Türkçe şiirlerinden bazı örnekler yer almakla birlikte daha ziyade Arapça şiirler yazdığı görülmektedir. Tezkire müellifleri bu şiirlerin ağabeyi Câfer Çelebi’nin Arapça şiirlerinden daha üstün olduğunu kaydeder. Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Sâdî Çelebi’nin inşâda da Câfer Çelebi’yi geçtiğini söyler. Câfer Çelebi’nin öldürülmesinden kısa bir süre sonra Mısır Sultanı Kansu Gavri’ye bir mektup gönderilmesi gerektiğinde Sâdî Çelebi saraya çağrılmış, yazdığı mektup çok beğenildiği için Yavuz Sultan Selim kendisine 30.000 akçe ihsanda bulunmuş ve günlük ücretini 30 akçe arttırmıştır (Âşık Çelebi, vr. 157a). Sâdî Çelebi’nin kaleme aldığı resmî mektuplar dışında mecmuasında Câfer Çelebi’ye Bursa’dan yazdığı özel mektupları da vardır. Genellikle ayrılıktan şikâyet edilen bu mektuplarda onun samimi ve hisli bir ifade kullandığı görülür.
Tâcî-zâde Sâdî Çelebi medreselerde okutulan bazı ders kitaplarına hâşiye ve şerhler yazmıştır. Taşköpri-zâde’ye göre Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin Hâşiye ‘alâ Şerhi’l-miftâh’ına ve Sadrüşşerîa’nın Şerhu’l-Vikâye’sinin “şehid” bölümüne hâşiyesi vardır. Ayrıca ‘Akâ’idü’n-Nesefî’yi Arapça olarak nazmetmiştir (TSMK, III. Ahmed, nr. 1777). Kâtib Çelebi, bu eserlerden başka Sâdî Çelebi’nin kaleme aldığı Vezir Ali Paşa vakfiyesinin dünyada az görülen metinlerden olduğunu ve onun Arapça inşâda mâhir kabul edildiğini bildirir (Keşfü’z-zunûn, II, 2025). Kınalı-zâde Hasan Çelebi de Ali Paşa’ya yazdığı vakfiyenin eşsiz olduğunu söyler (I, 464). Hüseyin Hü-sâmeddin, Amasya Târihi’nde (I, 13) Sâdî Çelebi’nin Amasya şehrinin güzelliklerini tasvir eden Hayrü’l-ahlâm adlı bir eser yazdığını kaydeder. Sâdî Çelebi’nin bazı mektupları Necati Lugal ve Adnan Erzi tarafından neşredilmiştir (Tâci-zâde Sa’di Çelebi Münşeâtı, İstanbul 1956).

 

Âlî Mustafa Efendi. Künhü’l-Ahbâr. İÜ Ktp. TY. nr. 2290. vr. 204b.

Amasya Târihi. C. I.

Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzemâ. Ankara: AKM Yay.

Erünsal, İsmail E. (1983). The Life and Works of Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi, with a Critical Edition of His Dîvân. İstanbul.

İn‘âmât Defteri. İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı. Muallim Cevdet. nr. 0.71.

İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546): 298.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. C. 1. Ankara: TTK Yay.

Owens, Meredith (hzl.) (1971). Meşair üş-şuʻara or Tezkere of As̜ık C̜elebi, London. 240a-241a. vr. 157a.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Mecdî Mehmed Efendi Hadâiku’ş-şakâik Şakâik-ı Nu’mâniyye ve Zeyilleri. İstanbul: Çağrı Yay.

Sa‘dî Çelebi Mecmuası, Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 3258, vr. 62a-64a, 70b-71a, 93b-94a, 102a-b, 106b-108a.

Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. C. II. İstanbul: MEB Yay.