Naki Tezel

Tezel, Tezel Amca, Şerif Halil Paşa, N.T., M. Korkusuz
(d. 6 Ağustos 1915 / ö. 24 Temmuz 1980)
Halk bilimci, Yazar
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Anadolu halk masallarının derlenmesinde katkısı olan ve pek çok masalın gelecek nesillere ulaşmasını sağlayan Naki Tezel, İstanbul’un Fatih ilçesinde doğdu. Babası İbrahim Cemal Bey, annesi Fahriye Hanım’dır. Masal çalışmalarıyla tanınmış folklor araştırmacısıdır. İstanbul 16. İlkokulu'nda (1928) başladığı ilköğrenimini İstanbul Gelenbevi Ortaokulu'nda tamamladı. İstanbul Pertevniyal Lisesi'nden mezun oldu (1931-1934). Lise öğreniminden sonra İstanbul Belediyesi İstatistik ve Neşriyat Şubesi'nde çalışmaya başladı. Aynı zamanda devam ettiği İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden 1940’ta mezun oldu. 1971’de İş ve İşçi Bulma Kurumu'ndan emekli oluncaya kadar pek çok kurum ve kuruluşta memuriyetlerde bulundu (Aslan 2013). Bunlar; İstanbul Belediyesi İstatistik ve Neşriyat Şubesi Memuru (1934- 1940), Ankara Valiliği Maiyet Memuru, Cebeci Nahiyesi Müdürü, Nallıhan ve Avanos kazaları Kaymakam Vekili (1940-1943), Sümerbank’ta Uzman (1943), Basın Yayın Genel Müdürlüğü İç Yayın Dairesi Raportörü Şube Müdürü, İç Basın Müdürü (1943-1951), Ticaret Bakanlığı Maden İdaresi Genel Müdür Yardımcısı (1951-1953), İşçi Sigortaları Kurumu Yönetim Kurulu Üyesi (1953- 1958), İş ve İşçi Bulma Kurumu Genel Müdürü (1958-1961), Sosyal Sigortalar Kurumu Müşaviri (1961-1966) ile İş ve İşçi Bulma Kurumu Genel Müdürü (1966-1971) görevleridir (Tümen 2018).

İstanbul Belediyesi İstatistik ve Neşriyat Şubesi şefi M. Halit Bayrı'nın Naki Tezel’in edebiyat ve folklor alanında yaptığı çalışmalara destek olduğu, Naki Tezel'in bu sayede bir yandan devlet memuriyetinde bulunurken bir yandan da edebî yazılar yazmaya ve folklor sahasında derleme ve incelemeler yapmaya yöneldiği bilinmektedir. "Tezel, Tezel Amca, Şerif Halil Paşa, N.T., M. Korkusuz" imzalarını da kullanan ve İş ve İşçi Bulma Kurumu'ndan 1971'de emekliye ayrılan Naki Tezel, 24 Temmuz 1980’de vefat etmiş, Kozlu Mezarlığına defnedilmiştir (Aslan 2013).

Tezel; Halk Bilgisi Haberleri, Ülkü, Türk Folklor Araştırmaları, Konuşmalar, Hisar, Köy Postası, Türk Yurdu, Yücel gibi dergilerde derleme ve araştırmalar yayımladı, daha çok masallarla ilgili çalışmalarıyla tanındı. Yeni Türk ve Halk Bilgisi Haberleri dergilerinin editörlüğünü yaptı. Bu dergiler dışında yaptığı derlemeleri ya da yazdığı masalları Yücel, Varlık, Çığır, Ülkü, Yirminci Asır, Eğitim, Türk Dili, Dünya, Cumhuriyet gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı (https://www.turkedebiyati.org/yazarlar/naki-tezel.html). İlk yazısı 1935’te İstanbul Belediye Dergisi’nde çıkmıştır. Halk Bilgisi Haberleri'nde 24 sayı süren İstanbul Masalları dizisi (1936-1938) yayımlayan Tezel, bu derlemesiyle Ignácz Kúnos’tan sonra İstanbul masalları üzerinde çalışan ikinci araştırmacı olmuştur. Bu metinler, sonra İstanbul Masalları (1938) adıyla kitap hâlinde yayımlanmıştır (Aslan 2013).

Naki Tezel’in belli başlı masal kitapları arasında Keloğlan Masalları (1936), Altın Araba (1942), Peri Kızı (1945), Konuşan Kaval (1946), Altın Bülbül (1953), Talih Kuşu (1960) ve yeni basımları yapılan Türk Masalları (2 c, 1971) adlı eserler gösterilebilir. Bu eserlerden bazıları Fair Tales from Turkey (1946), Contes Populaires Turc (1953) ve The Mouse and Elephant (1969) adlarıyla İngilizce ve Fransızcaya çevrilip yayımlanmıştır. Türk halk masallarının zenginliğinin yurt dışında tanıtılmasını sağlayan bu çalışmalar, Naki Tezel'in halk kültürüne yaptığı önemli bir katkıdır. Köroğlu Masalı (1939) adlı derlemesinde Köroğlu Destanı’nın “İstanbul Kolu” ya da “Köroğlu’nun Ortaya Çıkışı” olarak adlandırılan ilk kolu bulunmaktadır. Naki Tezel, derleyip yayımladığı masallarda kaynak kişilerin anlatımlarını birebir vermek yerine, olay ve motiflerini bozmadan kendine göre yeniden kaleme alarak edebî bir üslupla anlatılanları zenginleştirmiştir. Tezel’in Halk Bilgisi Haberleri'nde, “İstanbul Manileri” başlığı ile yayımlanmış, dört sayı süren bir yazı dizisinin daha bulunduğu bilinmektedir (1939-1940). Bu dergide “İstanbul’da Lohusalık Adetleri” (S. 73, Teşrinisani 1937) adlı bir araştırması daha yayımlanmıştır (Tümen 2018).

Naki Tezel'in derlediği halk masalları, yüzyıllardır kuşaktan kuşağa sözlü gelenekle aktarılan masallardır. Bu masallarda konular genel olarak aşk, sevgi, dostluk, kıskançlık, arkadaşlık ve yardımlaşmadır. Ancak derlenen bu masallarda zaman zaman eğiticilikten uzak, şiddet içerikli unsurlara da rastlanmaktadır. Naki Tezel'in derlediği masallarda verilen mesajlar ve bu masalların eğitsellik yönüyle ilgili akademik çalışmalar (tez, makale, kitap vb.) yapılmaktadır.

Naki Tezel Anadolu’nun çeşitli yörelerinde yaygın olarak söylenen masalları derleyerek yazılı kültür birikimine kazandıran ünlü bir halk bilimcidir. 1933-1958 yılları arasındaki çabanın ürünü olan Türk Masalları adlı kitap, 54 masaldan oluşmaktadır. Bu masallarda peri kızı, cadı karı, kılıcın içinden çıkan on Arap dev, devler ve dev anaları, kedi suretine bürünme, yedi canlı Arap, ağladıkça gözlerinden inciler dökülen ve güldükçe yanaklarında güller açan güzel kız, Hızır Dede, senede bir tane yetişen kıymetli elma, konuşan tavşan, altın kuş vb. olağanüstülükler ele alınmaktadır (Karagöz 2017: 536). Peri Kızı adlı masalda kıskançlığın güzel bir davranış olmadığı ve sonunda kişinin kendisinin zarar görebileceği anlatılır. Kısmetimi Arıyorum adlı masalda arkadaşlık ve dostluğun önemi vurgulanmakta, dostların kötü günlerde birbirlerine destek olması gerektiği belirtilmektedir. Altın Bülbül adlı eserde zor durumda kalan insanlara yardım etmenin önemi aşılanmaktadır. Konuşan Kaval adlı eserde güzel ahlakın ve iyi kalpli olmanın en büyük erdem olduğu anlatılmıştır (Bağcı 2011). Naki Tezel'in derlediği masallar sözlü halk kültürü ve söz varlığı açısından (deyim atasözü, ikileme, tekerleme vb.) zengin örnekler barındırır. Örneğin "Naki Tezel, deyimleri uygun düşen durumlarda sıradan diyaloglar arasına ustaca yerleştirmiştir. Bundan dolayı kullanılan deyimlerin anlamlarını cümlelerin bağlamından yola çıkarak tahmin etmek oldukça kolaylaşmaktadır" (Tümen 2018: 235). Masallardaki tekerleme örnekleri, kullanılan atasözü ve deyimler halk dilinin zenginliğini göstermesi bakımından önem taşır.

Kaynakça

"Aslan, Ferhat (2013). Naki Tezel'in İstanbul'dan Derlediği Masallar: İnceleme-Metin. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.

Bağcı, Erva (2011). "Naki Tezel'in Türk Masalları Adlı Eserindeki Kahramanların Rollerinin İncelenmesi". Sosyal Bilimler Dergisi. C. 9. S. 1. s. 221-244.

Karagöz, Beytullah (2017). "Naki Tezel’in Türk Masalları Adlı Kitabının Değerler Açısından Analizi". Ana Dili Eğitimi Dergisi. 5(3). s. 534-556.

Tümen, Tuğba (2018). Naki Tezel'in Masalları ve Değerler Eğitimi Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

http://www.onkajans.com/mehmet-naki-tezel/ [erişim tarihi: 28.03.2019]

https://www.turkedebiyati.org/yazarlar/naki-tezel.html [erişim tarihi: 28.03.2019]

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ MÜZEYYEN ALTUNBAY
Yayın Tarihi: 16.04.2019
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
İstanbul MasallarıBurhaneddin Matbaası / İstanbul1938Masal
Köroğlu Masalı : İstanbul RivayetiArkadaş Basımevi / İstanbul1939Masal
Bilmeceler ve ManilerYeni Cezaevi Matbaası / Ankara1941Derleme
Çocuk MasallarıÜlkü Matbaası / İstanbul1943Masal
Ala BalıkAlâeddin Kıral Basımevi / Ankara1943Masal
Altın TasCumhuriyet Matbaası / İstanbul1943Masal
BeyböyrekCumhuriyet Yayınları / İstanbul1944Masal
Yıkılan KöprüAlâeddin Kıral Basımevi / İstanbul1944Masal
Yeşil KuşKenan Matbaası / İstanbul1945Masal
80 GözDoğuş Matbaası / Ankara1946Masal
Şamdan KızDoğuş Basımevi / Ankara1946Masal
Fatma NineDoğuş Matbaası / Ankara1950Masal
Korkusuz SultanMaarif Vekâleti / Ankara1952Masal
Konuşan KavalYeniçağ Matbaası / İstanbul1953Masal
Contes Populaires TurcsMilli Eğitim Vekaleti / Ankara1953Diğer
Elmas İşlemesi KılıçYeniçağ Matbaası / İstanbul1953Masal
Küçük Sultan'ın GüverciniDoğuş Matbaası / Ankara1953Masal
Limon KızDoğuş Limited O. Matbaası / Ankara1955Masal
Üç Güzel MasalRüzgarlı Matbaa / Ankara1959Masal
Kayıp SultanEkin Basımevi / İstanbul1962Masal
Talih KuşuGüzel İstanbul Matbaası / İstanbul1962Masal
Altın BülbülYeni Matbaa / Ankara1962Masal
Türkiye-Avustralya İşçi Anlaşması Münasebetiyle Avustralya Hakkında Bir İncelemeDoğuş Matbaası / Ankara1967İnceleme
Türkiye Folklor ve Etnografya KılavuzuMillî Eğitim Basımevi / Ankara1969Diğer
Türk Halk BilmeceleriMilli Eğitim Bakanlığı / Ankara1969Derleme
Türk MasallarıMilli Eğitim Basımevi / İstanbul1971Masal
Turski Narodni Prikazniİkona / Skopye2013Masal

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1ŞEKÎB, Ömer Deded. ? - ö. 1722-23Doğum YeriGörüntüle
2Orhan Koçakd. 1948 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3HALÎMÎ, Mustafad. ? - ö. 1759-60Doğum YeriGörüntüle
4Muhtar Körükçüd. 16 Kasım 1915 - ö. 5 Ocak 1985Doğum YılıGörüntüle
5Fazıl Oyatd. 1915 - ö. 1992Doğum YılıGörüntüle
6Azra Erhatd. 4 Haziran 1915 - ö. 6 Eylül 1982Doğum YılıGörüntüle
7Behzat Sinopluoğlud. 19 Ağustos 1907/1 Mart 1910 - ö. 30 Ocak 1980Ölüm YılıGörüntüle
8Ali Hadi Okand. 1901 - ö. 25 Ağustos 1980Ölüm YılıGörüntüle
9Mahmut Özayd. 1909 - ö. 12 Ağustos 1980Ölüm YılıGörüntüle
10Aslan Özdemird. 07 Temmuz 1973 - ö. ?MeslekGörüntüle
11İhsan Tavşancıld. 25 Aralık 1940 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Nurullah Gençd. 1960 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Ömer Nida Bıçakçıd. 1929 - ö. 11 Şubat 2004Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Zafer Aracagökd. 23 Haziran 1960 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Turgay Kantürkd. 01 Ocak 1961 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16FEZAÎ/KUL HALİL, Halil Karabulutd. 01.05.1945 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17ZEYNÎ, Zeynel Paşad. - - ö. -Madde AdıGörüntüle
18SIRRÎ PAŞA, Selim Sırrî Paşa, Girit-Kandiyelid. 1844 - ö. 1895Madde AdıGörüntüle