Madde Detay

Konya’da doğdu. İhmalyan ailesi Konya'nın Dedemoğlu köyünün çiftlik sahibi varlıklı ailelerinden biriydi. 1919'da temelli olarak İstanbul'a yerleştiler. Vartan İhmalyan, İstanbul Kadıköy Lisesi’ni bitirdi. Sınavla girmeye hak kazandığı Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü'nden maddi güçlükler nedeniyle ayrılmak zorunda kaldı. Birkaç yıl tezgâhtarlık ve gömlekçilik de dâhil çeşitli işlerde çalıştıktan sonra askerliğini Denizli’nin Çivril ilçesinde 1937-1939 yıllarında er olarak, taş kırarak yaptı. İkinci Dünya Savaşı başlayınca yeniden askere çağrıldı ve 1940-1941 yılları arasında askerde kaldı. Robert Kolej İnşaat Mühendisliği Bölümü'nü 1944 yılında bitirdi ve bir süre burada makine resimleri desinatörlüğü asistanlığı yaptı. Ardından 1946 yılında mühendis olarak çalışmaya başladı. Bir yandan da okul arkadaşı Rasih Güran vasıtasıyla Türkiye Komünist Partisi'nde (TKP) görev aldı. 1944’te siyasi dahli nedeniyle tutuklandı ve yargılandı. 1946’da Sirkeci’de Sansaryan Han’da 3 ay hapis yattı. Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi (TSEKP) üyesi olduğu dönemde Ermenice Noror dergisinde şiirleri ve yazıları yayımlandı. 1948 yılında Arı İnşaat Şirketi'nde çalışırken eşiyle birlikte siyasi nedenlerden dolayı Türkiye’yi terk ederek Paris’e gitmek zorunda kaldı. Buradan Sovyet Ermenistanı’na göç etmek niyetindeydi ancak göçmenlik işlemleri durdurulunca 8 sene Paris'te yaşadı. Burada çeşitli işlerde çalıştı, sonra bir mimarlık şirketinde desinatör olarak çalışmaya başladı. 1952 yılında oğlu doğdu. Paris'te bir yandan Georges Politzer öncülüğünde kurulan Paris İşçi Üniversitesi'nde Marksizim derslerine devam ederken bir yandan da Nâzım Hikmet'in özgürlüğüne kavuşması amacıyla kurulan İlerici Jön Türkler Birliği'ne (İJTB) katıldı.

1956 yılında TKP tarafından Macaristan’da Budapeşte Radyosu Türkçe Servisi'nde çalışmak üzere görevlendirildi. Macaristan’daki karşı devrim sırasında Çekoslovakya’ya atandı. Prag’ta Nâzım Hikmet ile tanıştı ve onun aracılığıyla Polonya'ya Varşova Radyosu Türkçe Servisi'ne geçti. İlk masalı, Nâzım Hikmet'in aynı adlı masalından mülhem "Sevdalı Bulut"u, burada yazdı. Polonya’daki Türkçe Servisi kapanınca birkaç ay mühendislik yaptı ve 1959'da Çin’de Pekin Radyosu Türkçe Servisi’ne atandı. Burada aralarında Nâzım Hikmet'in şiirlerinde Si-Ya-U diye bahsettiği Emi Siao'nun da olduğu Çin'in ileri gelen entelektüelleriyle dostluk kurdu. 1961’deki Çin-Sovyet anlaşmazlığı üzerine Moskova’ya döndü ve burada Moskova Radyosu Türkçe Servisi’nde çalıştı. Moskova'yı çeşitli zamanlarda ziyarete gelen Aziz Nesin, Abidin Dino, Yaşar Kemal, Oğuz Akkan ve Erdal Öz gibi Türkiyeli entelektüel ve sanatçılarla burada tanıştı. Kardeşi ünlü ressam Jak İhmalyan'ı Nisan 1978'de kaybetti. Ömrünün son yıllarını çocuklar için masal yazarak ve Rusçadan çeviriler yaparak geçirdi. 29 Ocak 1987’de Moskova’da vefat etti.

En çok, "İhmal Amca" adıyla çocuklar için yazdığı masallarıyla tanınan Vartan İhmalyan; şiir, deneme, öykü ve oyun türlerinde yazmış, Ermeniceden ve Rusçadan Türkçeye çeviriler yapmıştı. Yazmaya Nâzım Hikmet’in teşvikiyle başladı. Zekeriya Sertel, Aziz Nesin ve Yaşar Kemal de onu Nâzım Hikmet gibi masal yazma konusunda yüreklendiren dostlarıydı. İlk masal kitabı 1967'de Bulgaristan’da Türkçe yayımlanan Sihirli Çiçek’ti. Türkçe yayımlanan bu kitaptan sonra Türkiye’de tanınmaya başladı. 1972’de Arkın Yayınevi'nin düzenlediği bir yarışmada “Düş” adlı masalıyla ödül aldı. Aziz Nesin'in önerisiyle "İhmal Amca" takma adıyla ve Cem Yayınevi'nin sahibi Oğuz Akkan'ın vasıtasıyla çocuklar için masal kitapları yayımlamaya başladı. Cem Yayınevi'nin "Arkadaş Kitaplar" serisi altında yayımlanan bu kitapların ilki Şeytan Uçurtması'ydı. Hemen ardından Güneşe Vurgun Çocuk, Eşek Eşekken, Boyalı Kırlangıç adlı masal kitapları yayımlandı. Bir Yaşamın Öyküsü adlı otobiyografisi hem kendi yaşamı, hem Türkiyeli Ermeniler, hem de dönemin sol siyasetinin önde gelen figürleri hakkında ilk ağızdan önemli tanıklıklar içerir.

Edebiyat anlayışı dünya görüşü doğrultusunda her zaman iyi, doğru ve adaletli olandan yanadır. Masallarında, çocukların hem birbirlerini, hem de doğruluğu ve iyiliği sevmeleri gerektiğini telkin eder. İhmalyan, kendisiyle yapılan bir söyleşide masal anlayışını; "Masal çocuğu eğlendirerek, imgesini işleterek eğitmeli, geliştirmeli. Ama masalın görevi, bence, çocuğu salt töre bakımından değil, estetik bakımdan da eğitmek, yani güzelliği de tattırmaktır." sözleriyle açıklamıştır. Anadolu halklarının masallarının etkisini taşıyan imgelem dünyasıyla İhmalyan, estetik ve güzelin içinden huzursuzluk veren müphemlikleri ve haksızlıkları sorgulayarak aşmanın yollarını gösterir. Masalları aracılığıyla, evrensel bir adalet isteğini, tüm dil, din ve ırkların ötesindeki bir kardeşliğin ve dayanışmanın önemini, yalnızca insanlar için değil, yaşayan tüm canlılar için dile getirir. Yoksulluğun, insan ve insan olmayan tüm canlıların emek sömürüsünün, savaşın ve kötülüğün karşısına paylaşmayı, birlikte yapmayı, barışı ve iyiliği koyar.

İhmalyan aynı zamanda Ermenice edebiyatın mizah ustası Hagop Baronyan'ın yazılarını Türkçeye çevirmiştir. Ermenistan'da da masallarından bir seçki çevrilip yayımlanmıştır. İhmalyan, Maksim Gorki ve Leonid Lenç gibi Rus edebiyatının iki ayrı ustasının öykülerini Rusçadan Türkçeye çevirmiştir.