MUÎDÎ

(d. ?/? - ö. 994/1585/86)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 16. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Üsküp yakınlarındaki Kalkandelen kasabasındandır. Asıl adı bilinmeyen şairin Muîdî mahlasını seçmesi hususunda kaynaklarda farklı bilgiler mevcuttur. Kimi kaynaklarda Muîd-zâde diye bilinen birinin oğlu olduğu için, kimilerinde Zenbilli Ali Çelebi’ye muid olduğu için, kimilerinde de babası muid olduğu için bu mahlası aldığı iddia edilmektedir. Medrese eğitimini tamamladıktan sonra kazasker Mîrîm Çelebi’den mülazım oldu. II. Bayezıd devrinde müderrislik yaptı. Kanunî devrinde hacca gittikten sonra Mısır’da ikamet etmeye başladı ve orada beytülmâl kâtibi olarak görev yaptı. Mehmed Süreyya’ya göre Kanunî devrinde, Nail Tuman’a göre 994/1585/86 tarihinde Mısır’da öldü. Aynı yerde medfundur.

Eserleri: 1. Dîvân. Bilinen tek nüshası Fransa Milli Kutuphane Türkçe Yazmalar Gaulmin/Regius 13174’te kayıtlı olup 120 varaktan oluşmaktadır. Eser, doktora tezi olarak (Tanrıbuyurdu 2012) hazırlanmıştır. 2. Hamse. Kaynaklara göre Muîdî “Hamse” sahibi bir şairdir. Latîfî “Cevâb-ı Penç Genc’i ve kütüb-i seb’ası” olduğundan söz etmektedir. Bu ifadeden yedi eseri olduğunu, bunların beşinin Nizâmî’nin Penç Genc’ine nazire olarak yazıldığı anlaşılmaktadır. Husrev ü Şîrîn, Vâmık u Azrâ, Şem’ ü Pervâne ve Gül ü Nevrûz mesnevileri kaynaklarda ismi geçen eserleridir. Latîfî’nin sözünü ettiği “Kütüb-i Seb’a”sının geri kalanlarının adları bilinmemektedir. Bu mesnevilerden elimizde sadece Şem’ ü Pervâne’nin nüshaları bulunmaktadır (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, TY 2255; Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî Manzum 1193; İngiltere Milli Kutuphanesi Turkce Yazmaları Or. 19450). Şem’ ü Pervâne üzerine bir yüksek lisans tez çalışması (Kara 2009) yapılmıştır. Âşık Çelebi, Vâmık u Azrâ’nın Mahzenü’l-esrâr bahrinde olduğu belirtmektedir. Latîfî, Şem’ u Pervane’den övgüyle bahseder. Gül ü Nevruz’un ise şairin zamaneden şikâyetine ve hasbihaline dair olduğunu kaydeder. Gelibolulu Âlî, Vamık u Azra’sı ve başka mesnevilerinin bulunduğunu belirtir. 3. Miftâhü’t-teşbîh. Teşbîh sanatı hakkında bilgi veren bir risaledir. Eser muhteva değerinden ziyade bizde belâgata dair yazılan en eski kitaplardan biri olması bakımından önemlidir. İsmail Erünsal, müellifi Muîdî olan bu eserin de Kalkandelenli Muîdî’ye ait olabileceğini belirtmektedir (Erünsal 1988: 219). Muîdî, tezkirelerde çok yazan, sade ve açık dilli, orta derecede bir şair olarak değerlendirilmektedir. Ahdî, şairin özellikle murabba’, muaşşer, tahmis ve tesdis tarzında beğenildiğini söyler. Latîfî ise şiirlerinden takdirle bahsetmez. Nazire mecmualarında çokça şiirinin yer alması Muîdî’nin devrinde gördüğü ilgi ve kabulün de bir işareti sayılır. Şairin Pervâne Bey Mecmuası’nda 59, Edirneli Nazmî’nin Mecma’u’n-nezâ’ir’inde ise 61 şiiri bulunmaktadır.

Kaynakça

 

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Aslan, Üzeyir (2009). “Mu'îdî'nin Necâtî'ye nazireleri”. Turkish Studies=Türkoloji Araştırmaları, Prof. Dr. Meserret Diriöz Hatırasına (4/2): 29-78.

Büyük Türk Klâsikleri (1986). C. 4. İstanbul: Ötüken Yay. 46-47.

Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzemâ. Ankara: AKM Yay.

Çavuşoğlu, Ali (çev.) (1999). Gibb, E. J. Wilkinson, Osmanlı Şiir Tarihi (A History of Ottoman Poetry). C. 2. Ankara: Akçağ Yay.

Erünsal, İsmail E. (1988). “Mu’idi’nin Miftahu’t-Tesbih’i”. Osmanlı Araştırmaları .(VII-VIII): 215-272.

İsen, Mustafa (hzl.) (1994).  Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.

Kaf-zâde Fâizî. Zübdetü’l-Eş’âr. Milli Kütüphane, Yz. A. 679, vr. 101a.

Kara, Nihal (2009). Kalkandelenli Mu'îdî'’nin Şem ü Pervâne Mesnevîsi. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.

 Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Köksal, M. Fatih (2006). “Muîdî”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. C. 6. Ankara: AKM Yay. 423.

Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Nail Tuman, Tuhfe-i Nâ’ilî. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

“Muîdî” (1986). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: Dergâh Yay. 436.

Pervâne Bey. Mecmû’a-i Nezâ’ir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat Nu. 406, vr. 3a, 3b, 4b…

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şu’arâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Es’ad Ef. Nu. 3871, vr. 99b

Sehî (1325). Tezkire-i Sehî. İstanbul: Matbaa-i Âmidî.

Solmaz, Süleyman (hzl.) (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şemseddîn Sâmî (1316). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 6. İstanbul: Mihrân Matbaası. 4335.

Tanrıbuyurdu, Gülçin (2012). Muîdî, Dîvân (Metin-Çeviri). Doktora Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.

Tatçı, Mustafa (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri I-II-III. Ankara: Bizim Büro Yay.

Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. İstanbul: MEB Yay. 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. MEHMET FATİH KÖKSAL
Yayın Tarihi: 13.01.2014
Güncelleme Tarihi: 31.10.2020

Eserlerinden Örnekler

 GAZEL

 Sînemüñ her cânibi kim pür-cüdâlık dâgıdur

 Lale-i derd ile zeyn olmış mahabbet dagıdur

 Mest ü rüsvây oldugum ayb itme sûfî kim yine

 Tâze gül devrânı zâr u mübtelâlık çagıdur

 Cân halâs itmek olur mı ışk meydânında kim

 Âteş-i âhum yalıñ yarıklu dilsüz yagıdur

 Göz bıñarında akup yaşum dükenmezse n’ola

 Kimse kandan geldügin bilmez belâ ırmagıdur

 Kaddüñ üzre ârızuñ ey hûr-ı gül-ruh fi’l-mesel

 Sidre üstinde açılmış tâze cennet bâgıdur

 Kimse rahm itmez ölürsem ben garîb üftâdeye

 Aglayup yanan hemîn eşkümle bagrum yagıdur

 Dîde mülkinde Mu’îdî kondı sultân-ı hevâ

 Her habâb-ı eşküm anuñ bir kızıl otagıdur 

(Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli NazmîMecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf.620)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1BÂLÎ, Rumelili Bâlî Çelebi, Kalkandelenli Bâlî Çelebid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2NÂLÎ, Nâlî Nu'mân Efendi, Kalkandelenlid. ? - ö. 1849Doğum YeriGörüntüle
3KÂŞİFÎ, Mehmed Efendid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4BÂLÎ, Rumelili Bâlî Çelebi, Kalkandelenli Bâlî Çelebid. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5NÂLÎ, Nâlî Nu'mân Efendi, Kalkandelenlid. ? - ö. 1849Doğum YılıGörüntüle
6KÂŞİFÎ, Mehmed Efendid. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7BÂLÎ, Rumelili Bâlî Çelebi, Kalkandelenli Bâlî Çelebid. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8NÂLÎ, Nâlî Nu'mân Efendi, Kalkandelenlid. ? - ö. 1849Ölüm YılıGörüntüle
9KÂŞİFÎ, Mehmed Efendid. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10BÂLÎ, Rumelili Bâlî Çelebi, Kalkandelenli Bâlî Çelebid. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
11NÂLÎ, Nâlî Nu'mân Efendi, Kalkandelenlid. ? - ö. 1849MeslekGörüntüle
12KÂŞİFÎ, Mehmed Efendid. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
13BÂLÎ, Rumelili Bâlî Çelebi, Kalkandelenli Bâlî Çelebid. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14NÂLÎ, Nâlî Nu'mân Efendi, Kalkandelenlid. ? - ö. 1849Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15KÂŞİFÎ, Mehmed Efendid. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16BÂLÎ, Rumelili Bâlî Çelebi, Kalkandelenli Bâlî Çelebid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17NÂLÎ, Nâlî Nu'mân Efendi, Kalkandelenlid. ? - ö. 1849Madde AdıGörüntüle
18KÂŞİFÎ, Mehmed Efendid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle