Madde Detay

İlk şiirlerini Nâşî mahlasıyla yazan (Memmedeli 1988: 36) ve daha sonra Şukûhî mahlasını kullanan şairin gerçek adı Mehdi’dir. Tebriz’de 1245/1829 yılında doğmuştur. Babası Muhammed Kulu Tebriz’de aynacılık yapmıştır. Babasını erken kaybettiğinden eğitimini sürdürememiş, baba mesleği olan aynacılıkla iştigal etmiştir (Terbiyet 1987: 438). Kendini geliştirerek Arapça ve Farsçayı iyi derecede öğrenmiştir. 21-22 yaşlarında olduğu sırada geçim sıkıntısı nedeniyle Tebriz’i terk ederek Marağa’ya gitmiştir. Marağa’da veba salgını olması dolayısıyla bir süre sonra civardaki Almaçuvan köyüne yerleşmiş, birkaç ay bu köyde ikamet etmiş, köyden âşık olduğu bir kızla evlenerek Marağa’ya dönmüştür. Hem görgüsünü arttırmak hem de ticaret maksadıyla seyahate çıkmış; Türkiye, Arabistan, Orta Asya ve İran’ın bazı kentlerini dolaşmıştır. Hayatının son 20 yılında maddi durumunu düzeltmiş, 1303/1885 yılında Mekke’ye giderek hac farizasını yerine getirmiştir. Hüseyin, Hasan, Celâl ve Cemâl adlı dört oğlu, Sara, Şehla, Rana ve Tavus adlı dört kızı olmuştur. Oğlu Mirza Hasan Şukûhî 1907 İran Devrimi sırasında Marağa’da yeni tarzda eğitim veren Şukûhî adlı bir okul açmış, fakat iki sene sonra okulu kapatılmış, kendisi hapse atılmıştır (Memmedeli 1988: 47). 1314/1896 yılında Marağa’da ölmüştür (Memmedeli 1988: 46-47).

Şukûhî hem klasik tarzda hem de halk şiiri tarzında, nazım ve nesirle, Türkçe ve Farsça eser vermiştir. Eserleri şunlardır:

1. Dîvân: Kendisi daha hayattayken Tebriz’de taşbasması olarak dört kez basılmıştır. Fakat bunların üzerinde neşir tarihi yoktur. En mükemmel baskısı 1321/1903 yılında yine Tebriz’de taşbasması olarak şairin oğlu Mirza Hasan tarafından yaptırılmıştır (Memmedeli 1988: 7).

2. Münâzara-yı Akl ü Aşk : 516 beyitlik bir mesnevidir. Klasik mesnevilerdeki tevhid, na't, münacat, methiye gibi bölümleri atlayarak doğrudan konuya girmiştir. 1307/1887 yılında Tebriz’de basılmıştır (Memmedeli 1988: 7). Fuzûlî’nin Beng ü Bâde’sine nazire olarak yazıldığı da iddia edilir (Gasımzade 1974: 389).

3. Şukûhî’nin Gençliğinde İlk Marağa Seferi : 250 beyitlik otobiyografik bir mesnevidir.

4. Nasîhat-i Celâlî: Kelile ve Dimne tarzında yazılmış bir mesnevidir.

5. Hikâyeler: Nesirle yazılmış olan toplam 348 hikâyedir. Farsça yazılmıştır. 7 bab hâlinde toplanmıştır. Bunları yazarken zaman zaman Doğu’nun bazı halk hikâyelerinden ve Nasreddin Hoca fıkralarından faydalandığı görülür (Memmedeli 1988: 102-104).

Klasik şiirin bazı özelliklerini halk şiirine getirmiştir. Eserlerinde sözlü halk edebiyatıyla klasik şiir arasındaki karşılıklı etkileşim bariz bir şekilde gözlemlenebilmektedir (Gasımzade 1974: 387-388). Nesir eserleri sanat değeri açısından şiirleriyle boy ölçüşemez (Memmedeli 1988: 72). Halk şiiri tarzında yazdığı eserlerde Vâkıf ve Nebâtî etkisi açıktır (Gasımzade 1974: 387). Döneminin Ebulhasan Râcî, Rıza Sarraf, Muhammed Bâkir Halhâlî, Şeyh Gaffar Remzî Baba, Mirza Ali La’li gibi şairleriyle arkadaş olmuş, bunlardan bazılarıyla mektuplaşmıştır (Memmedeli 1988: 44-45).

Gasımzâde, Feyzulla (1974). XIX Esr Azerbaycan Edebiyyatı Tarihi. Bakü: Maarif Neşriyatı.

Hüseyni, Ebülfez ve Y. Piriyev (hzl.) (1984). Cenub Ulduzları. Bakü: Yazıçı Yay. 

Memmedeli Müseddig (1988). Mirze Mehdi Şükuhi. Bakü: Yazıçı Yay.

Nağıyeva, Cennet, T. Nureliyeva (hzl.) (2005). Salman Mümtaz, Azerbaycan Edebiyyatı (El Şairleri). Bakü: Nurlan Yay.

Terbiyet, Mehemmedeli (1987). Danişmendani-Azerbaycan. çev. İ. Şems ve G. Kendli. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı.

Gazel

Ey serv-i nâz gabgabun âhir ne sîbdür

Hansı marîz-i aşka bu âhir nasîbdür

Bîmârdur hemîşe siyeh çeşmün ey aceb

Yüz ehl-i aşk derdine ammâ tabîbdür

Cellâd-ı nâz ü gamzen aceb cân-sitân imiş

Ayyâr-ı çeşm-i mestün aceb dil-firîbdür

Gitmişdüm imdi bil ki senün pây-bendünem

Zülfün hayâli mâye-i sabr u şekîbdür

Gönlüm gehî sözün geh özün geh yüzün sever

Geh tûtî gâh kumri ve geh andelîbdür

Kurbân-ı kûyun olsa Şukûhî aceb degül

Cânâna cân müzâyaka senden acîbdür

Gazel

Raks eyledüm geşt eyledüm meyhâneden meyhâneye

Dökdüm şarâb-ı lâle-gûn peymâneden peymâneye

Aşk-ı izâr-ı meh-veşi yandurdı bu mihnet-keşi

Mîrâs imiş aşk âteşi pervâneden pervâneye

Sâkî tez ol geçdi gece ferdâ gamı gelmez vece

Al kâseyi ver kûzeyi mestâneden mestâneye

Kurbân o zülf-i nâzınun böyle şikenc-i aşkına

Hey açılur hey bağlanur dîvâneden dîvâneye

Kan ağlasun âlûdeler şâd oynasun âsûdeler

Mâl-ı cihân billâh kalur bîgâneden bîgâneye

Gülşen verildi bülbüle konsun o gülden bu güle

Kısmetde baykuşlar yeri vîrâneden vîrâneye

Vâizligün terk etmedün bir ma’rifet derk etmedün

Verdün Şukûhî gûş aceb efsâneden efsâneye

(Hüseyni, Ebülfez ve Y. Piriyev (hzl.) (1984). Cenub Ulduzları. Bakü: Yazıçı Yay. 45, 35.)