Madde Detay

İzmit’te 1171/1757 yılında doğdu. Asıl adı Mehmed Ârif’tir. Müderris-zâde Ankaralı Mustafa Efendi’nin oğludur. Bu sebeple, Müdderis-zâde olarak tanındı. İstabul'a eğitim amacıyla ulaştığında babası vefat etti (Bozaslan 1012: 2539).Sultan Mustafa Han babasının ölümünü işitince Mehmed Ârif ile daha fazla ilgilendi. Sultan Mustafa Han'ın desteğiyle 1180/1766 yılında Enderun’a ve Seferli'ye katıldı. (Mehmed Süreyya 1890-97: 270; Kurnaz-Tatçı 2003: 607). 1204/1790 senesinde başçamaşırcılık görevinde bulundu. 1208/1794’te Tüfengcibaşı oldu. Âkif bu tarihi 1204 /1790 olarak verir (Bozaslan 1012: 2539). 1218/1803 senesinde eğitime başladı ve 1230/1814 senesi Yenişehir-Fenar mevleviyetine ve 1230/1814 senesi Edirne mevleviyetine erişerek 1239/1823 senesi Mekke mevleviyetine ulaştı. Yenişehir, Edirne, Mekke daha sonra İstanbul kadılıklarında bulundu. Fatîn şairin İstanbul kadılığının 1242/1826 senesinde gerçekleştiğini haber veriyor. Mehmed Ârif'in iki oğlu vardır. Oğullarından biri Dâniş Efendi’dir. Diğer oğlu Emirhayr müderris ve Halep Mollası oldu. Mekteb-i Tıbbıye'de kâtip imiş. 1267/1850'de vefat etmiştir (Mehmed Süreyya 1890-97: 270). Mehmed Ârif ise 1245/1829 senesinde İstanbul’da vefat etti. Mehmed Süreyya 1243/1827’de vefat ettiğini yazar (Mehmed Süreyya 1890-97: 270).

Ârif'in üç dilde kaside, gazel ve tarihleri vardır. 1216/1796 tarihinde Osmanlı ile Rusya arasındaki barış anlaşması üzerine Farsça, Balıkhane kasrına, hanım sultanlardan birinin yaptırdığı "bend-i kebire" ye yazdıkları tarihleri ile tanınmıştır. Fatîn, şairin mevcut şiirlerini tuhaf ve şaşırtıcı şeklinde tanımlar (Bozaslan 1012: 2539).

Arslan, Mehmet (2010). Tayyarzade Atâ Osmanlı Saray Tarihi Ata Tarihi -Tarih-i Enderûn- C. V. İstanbul Kitabevi Yay.

Bozaslan, Uysal Seda (2012). "Enderunlu Mehmet Âkif’in Mir’ât-i Şi’r Adlı Tezkiresinin Muhtasar Bir Nüshası". Turkish Studies 7(3): 2531-2568.

Çınarcı, M. Nuri (2007). Şeyhülislam Ârif Hikmet Tezkiretü’ş-Şuara. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.

Fatîn Dâvud (1271). Tezkire-i Hâtimetü’l-Eş'âr. İstanbul.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. III. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mehmed Süreyya (1890-97). Sicill-i Osmânî. C. III. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Oğraş, Rıza (hzl.) (2001). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u: İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin. Afyon: Emirdağ Ofset Tesisleri.

İzmidî Hazîneli Tüfengçibaşı İstanbul Kadısı Balta limanlı Mehmed Ârif Efendi

Olaldan magz-ı çeşmim bûy-yâb-ı la'li hasretle

Sirişk-i germ penbe-sûzdan mînâ-yı pür-müldür

Cihân-gîr oldu devr-i şule-i âvâze-i zencîr

O kim berk-i cünûn-ı aşk ile âteş-zen-i güldür

İder bezmi dü bâlâ güft-gûy-ı neş'e-i ser-şâr

Leb-i nâb-ı sürâhîden nevâ-sencî-i kulkuldur

Olur medd-i yem-i ihsânı Ârif dîgere ammâ

Bana mevc-i nigâhı cevher-i tîg-ı tegâfüldür

(Arslan, Mehmet (2010). Tayyarzade Atâ Osmanlı Saray Tarihi Ata Tarihi -Tarih-i Enderûn- C. V. İstanbul Kitabevi Yay. 536.)