Madde Detay
M. Ayaz İshaki İdilli
(d. 23 Şubat 1878 / ö. 22 Temmuz 1954)
Yazar, Gazeteci
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Tatar edebiyat ve basın dünyasının tanınmış isimlerinden olan Ayaz İshakî, Kazan ilinin Çistay ilçesinin Yevşirme köyünde İlacetdin Hazret ailesinin bir ferdi olarak dünyaya gelmiştir. Ayaz İshakî, 5 yaşında okumayı öğrenir ve ilkokul eğitimini kolayca tamamlar. O,1890 yılında Çistay Medresesindeki öğrenimine başlar, 1893 yılında Kazan’ın Kül Boyu Medresesinde eğitimini devam ettirir (Nurullin 1991: 5; Kamalıeva 2009: 45-46) Ayaz İshakî’nin öğrencilik yıllarında çeşitli medreselere gidip dinî, ilmî, edebî, tarihî konularda dersler alır, tartışma gecelerine katılır. O, bu dönemde Rusya’da Türk dilinde çıkarılan tek gazete olan “Tercüman”ı devamlı okur. İsmail Gaspıralı’nın çıkardığı bu gazete, Türk halklarını aydınlığa ve yeniliğe çağırmasıyla, bu düşüncelere gönül veren Ayaz İshakî’nin fikri gelişimine büyük katkı sağlamıştır (Kamalıeva 2009: 46).
Ayaz İshakî, 1897’de Emirhanovlar Medresesinde çalışmaya başlar. İshakî, Türk edebiyatını çok iyi öğrenir. Daha sonraki senelerde yazar, Rus ve Batı Avrupa edebiyatı ile yakından ilgilenir. 1902 yılında Orenburg’un Hüseyniye Medresesinde çalışır. Ayaz İshaki, Rus edebiyatından özellikle L. Tolstoy, İ. Turgenev; Batı edebiyatından Knut Hamsun,Guy de Mauppasant, Oscar Wilde’nin eserlerini büyük bir ilgiyle takip eder. Bütün bu bilgi birikiminin ardından kendisi de yazmaya başlar. Kısa sürede “Taalümde Saadet veya İlim Öğrenmede Rahat Ömür (1899)”, “Kelepüşçü Kız (1900)” hikâyeleri; “Üç Hatın Bilen Tormış (1900)” dramı onun büyük bir yazar olduğunu gösteren ilk eserleri olarak ortaya çıkar (Nurullin, 1991: 5-6; Kamalıeva 2009: 47).
Yazar, 1904 yılında Putilyakov adına “Tan Yıldızı” gazetesi çıkarır. Çarlık hükümetine karşı konuşmalar yapar, yazılar yazar; bu sebeple ara sıra hapse atılır, daha sonra ise sürgün edilir. “Tan Yıldızı” kapatılınca, çalışmalarını 1907 yılının Nisan-Ağustos aylarında çıkarılan “Tavış”(Ses) gazetesinde devam ettirir. Ayaz İshakî, 4 Nisan 1913’te serbest bırakılır fakat Kazan’da yaşamasına izin verilmez. Yine de gizlice Kazan’a gelir. O, ilk defa kendi yönetiminde Y. Akçura, M. Bigiyev, S. Remiyev, M. Gafuri, Z. Velidi'lerin de katılımı ile “İl” gazetesini çıkarır. “İl”, 1915’te hükümet tarafından kapatılır. Bundan sonra Moskova’da “Bizim İl” (1916-1917) adlı gazeteyi çıkarırlar (Kamalıeva: 2009: 50).
Ayaz İshakî’nin millî özerklik hayalleriyle hareket ettiği ve Türk halklarının birliğinin sağlanması için mücadele ettiği sıralarda, Ekim Devrimi gerçekleşir. Devrimciler galip gelir, yönetim Bolşeviklerin eline geçer. Ayaz İshakî, Türk dünyasının bütünlüğünü reddetmeden içinde bağımsız bir İdil-Ural fikrini savunmaktadır. Millî devlet ideali ile çalışanların çoğu hapse atılır. Ayaz İshakî de vatanını terk etmek zorunda kalır ve Çin’de, sonraları ise Fransa’da, Almanya’da, Polonya’da yaşar. Temmuz 1939’da Türkiye’ye göç eder. (Mehmutov, Gaynanova 1991: 656; Kamalıeva 2009: 52) Bir müddet İstanbul’da kalır, daha sonra Ankara’ya yerleşir. Ayaz İshakî 22 Temmuz 1954 yılında vefat eder ve Edirnekapı Şehitliği’ne defnedilir.
Ayaz İshakî’nin eserleri, işlediği konularıyla, betimlemeleriyle, karakterleriyle yaşadığı çağını yansıtır. Yazar, Arap, Fars ve Rus edebiyatlarını da yakından tanır. Şairane hislerle ve zorluklarla dolu hayatını eserlerine yansıtmıştır. Onun idealleri ve milletine olan inancı, sağlam karakterinin temellerini oluşturur. Eserlerinin zenginliği ve başarısı, ele aldığı konuların çokluğu, hayatın çeşitli yönlerini yansıtabilmesi ve oluşturduğu tiplerin renkliliğinden kaynaklanmaktadır. Yazarın tarihî eserlerinde de, edebî eserlerinde de zamanın meselelerini aydınlatma, aktüel problemleri çözme çabası öne çıkar. Ayaz İshakî’nin roman ve hikâyeleri Tatar nesir tarihinin büyük bir bölümünü teşkil eder. Onun eserleri olmaksızın, devrime kadarki Tatar köy ve şehir hayatını, medresesini, öğrencisini, hocasını ve daha pek çok yönünü tam olarak ortaya koymak mümkün değildir. Onun tasvir yeteneği çok güçlüdür. Örneğin, “Dilenci Kız” romanında Kazan’daki hayat, fakir mahalleler, genelevler, yalancılık, kirlilik, hasta kadınlar, hasta çocuklar ürpertici şekilde tasvir edilir. Medrese ve öğrenci hayatının hem kötü hem de iyi taraflarını, şakalaşmalarını, oynayıp gülmelerini ve hatta kavgalarını iç sıcaklığıyla tasvir eder. Ayaz İshakî’nin nesirleri psikolojik tasvirler açısından da oldukça zengindir. Kahramanların iç dünyaları genellikle tabiat şartlarıyla paralel olarak verilir (Nurullin, 1991: 5; Kamalıeva 2009: 52-53).
Tatar tiyatrosunun ilk resmî temsili 21 Nisan 1906 yılında Ufa’da Ayaz İshakî’nin “Üç Kadınla Hayat” dramı ile açılır. Ayaz İshakî, genellikle dram, üzücü çatışmalar üzerine eserler ortaya koyar. Ayaz İshakî kadın hak ve özgürlüğünü savunan bir yazardır. O, eserlerinde kadın haklarına önem verir, onların yaşamını kolaylaştırmaya çalışır. Bazen kadınların düştükleri kötü durumları ortaya koyarak çözüm yollarını gösterir. Kadınları genellikle ileri görüşlü, becerikli, erkeklere göre daha aktif olarak tasvir eder (Mehmudov, İlyalova, Gıyzzet 1988: 34; Kamalıeva 2009: 53).
Ahlaki ve terbiyevi noktadan bakıldığında dinin iyi taraflarını görür. Halkı yakınlaştırmada, bir araya toplamada dinin rolünü iyi bilir. Ayaz İshakî’nin Ruslara karşı olduğu hakkında fikirler de bulunmaktadır. Eserlerinde Rus-Tatar ilişkilerine büyük yer vermekle birlikte onun düşmanlığı Rus halkına karşı değildir. O, büyük ölçüde tenkidini devrin Rus yönetimine yöneltmiştir. Ayaz İshakî, Rus edebiyatını, Rus yazarlarını çok okumuştur. Ruslara karşı olduğu söylenen “Züleyha" piyesinde, o aynı zamanda “merhametli bir Rus ihtiyarına” da vakıa kahramanları arasında yer verir. Ekim Devriminden sonra Ayaz İshakî’ye bazı iftiralar atılır. Hatta en büyük Tatar yazarlarından bazıları bile, onu Tatar edebiyat dünyasından dışlamaya çalışır. Basında hakkında sürekli olumsuz yazılar yayımlanır. Bu arada edebiyat tarihi kitaplarına onunla ilgili maksatlı yorumlar yerleştirilir. Bu yayınlarda onun “ırkçı” olduğunu iddia ederler. Bu arada “komünist” olduğunu söyleyenler de çıkar. Zamanın geçmesiyle gerçekler anlaşılır, görüşler değişir. Onun vatanını, milletini ne kadar sevdiği, ömrünü bu uğurda harcadığı gerçeği kabul edilir (Sehepov 1997: 97; Kamalıeva 2009: 55).
Kaynakça
İshakî Gayaz (1991) Zindan. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
İshakî Gayaz (1991), Zindan. Önsöz. Nurullin İbrahim. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı. s.5.
İshakî Gayaz (1991) Zindan. Makale yazarları Mehmüdov Henüz, Gaynanova Lena "Zarıgıp Kötken Miras".Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, s.656.
Kamalıeva, Alsu (2009). Romantik Milliyetçi Ayaz İshakî. Ankara: Grafiker Yayınları.
Mehmudov, Henüz; İlyalova, İltani; Gıyzzet, Bayan (1988), Oktyabrge Kadergi Tatar Teatrı. Kazan:Tatarstan Kitap neştiyatı.
Sehapov, Ehmet (1997). İshakıy İcatı. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. ALSOU KAMALIEVAYayın Tarihi: 10.12.2019Güncelleme Tarihi: 28.10.2020
Yayın Tarihi: 10.12.2019Güncelleme Tarihi: 28.10.2020
Güncelleme Tarihi: 28.10.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Тəгәллемдә сәгадат (Taalümde Saadet) | ? / Kazan | 1899 | Hikâye |
Кəлəпушче кыз (Takkeci Kız) | ? / Kazan | 1900 | Hikâye |
Бай углы (Zenginin Oğlu) | ? / Orenburg | 1903 | Roman |
Өч хатын белəн тормыш (Üç Kadın ile Hayat) | ? / Kazan | 1903 | Tiyatro |
Ике йоз еладан соң инкыйраз (İki Yüzyıldan donra İnkıraz) | ? / Kazan | 1904 | Roman |
Ике гашыйк (İki Aşık) | ? / Orenburg | 1903 | Tiyatro |
Очрашу, яки Гөлгыйзэр (Karşılaşma ya da Gülizar) | ? / Orenburg | 1903 | Hikâye |
Мөгаллим (Muallim) | ? / Kazan | 1907 | Tiyatro |
Җыeнтык (Seçme Eserler) | ? / Kazan | 1907 | Hikâye |
Алдым-бирдем (Aldım-Verdim) | ? / Kazan | 1908 | Tiyatro |
Солдат (Asker) | ? / Kazan | 1908 | Hikâye |
Телəнче кызы (Dilenci Kızı) | ? / Kazan | 1907, 1909, 1914 | Roman |
Җəмгыять (Cemiyet) | ? / Kazan | 1910 | Tiyatro |
Тoрмышмы бу? (Hayat mı Bu?) | ? / Kazan | 1911 | Tiyatro |
Мулла бабай (Hoca Efendi) | ? / Kazan? | 1912 | Roman |
Фамилия сəгадате (Aile Saadeti) | ? / Kazan | 1912 | Hikâye |
Сөннəтче бабай (Sünnetçi Dede) | ? / Kazan | 1913 | Hikâye |
Шəкерт абый (Şakirt Ağabey) | ? / Kazan | 1913 | Hikâye |
Бер тоткарнын саташуы (Bir Mahkumun Sayıklaması) | ? / Kazan | 1914 | Roman |
Тартышу (Tartışma) | ? / Kazan | 1917 | Tiyatro |
Зөлəйха (Züleyha) | ? / Kazan | 1917 | Tiyatro |
Мөгəллимə (Muallime) | ? / Peterburg | 1914 | Tiyatro |
Жених (Damat) | ? / Peterburg | 1914 | Tiyatro |
Ул əле икелəнə идe ( O daha şüpheleniyordu) | ? / Moskova | 1916 | Hikâye |
Дулкын эчендə (Dalga İçinde) | ? / Berlin | 1937 | Tiyatro |
Өйгə таба (Eve Doğru) | ? / Berlin | 1938 | Roman |
Көз (Güz) | ? / Berlin | 1938 | Hikâye |
Җан Баевич (Can Bayoğlu) | ? / Berlin | 1939 | Tiyatro |
Züleyha | "Türk Yurdu" dergisi / ? | 1926 | Tiyatro |
Өйгə таба /Üyge Taba ( Eve Doğru ) | Sertel Matbaası / İstanbul | 1941 | Roman |
Өйгə таба /Üyge Taba ( Eve Doğru ) | Ötüken Yayınevi / İstanbul | 1967 | Roman |
Алдым-бирдем (Aldım Verdim) | ? / Kazan | 1912 | Tiyatro |
Сөннəтче бабай (Sünnetçi Dede) | ? / Peterburg | 1912 | Roman |
Тәүбәкәр хaтын (Tövbekar Hatun) | "Kazan" dergisi / Kazan | 1974 | Hikâye |
Нищенка. Мулла-бабай (сборник) | Татарское книжное издательство/Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 1915 | Roman |
Идель-Урал (idil-Ural) | ? / Paris | 1933 | Makale |
Идель-Урал (idil-Ural) | ? / Paris | 1933 | Makale |
Идель-Урал (idil-Ural | ? / Tokio | 1934 | Makale |
Зиндан (Zindan) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 1991 | Tiyatro |
Әсәрләр, 15 томда. T. 1. (Eserler 15 ciltten oluşmaktadır. 1. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 1998 | Hikâye |
Әсәрләр, 15 томда. T. 2. (Eserler 15 ciltten oluşmaktadır. 2. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 1999 | Hikâye |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 3. (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 3. cilt) | Tataristan Kitap neşriyatı / Kazan | 1998 | Roman |
Әсәрләр, Пьесалар . 15 томда. T.4 (Eserler, Piyesler. 15 ciltten oluşmaktadır. 4. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2003 | Tiyatro |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 5. (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 5. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2009 | Hikâye |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 6 (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 6. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2005 | Makale |
Әсәрләр, Публицистика.15 томда. Т. 7. (Eserler, Makaleler. 15 ciltten oluşmaktadır. 7. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2008 | Makale |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 8 (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 8. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2001 | Makale |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 9. (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 9. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2012 | Makale |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 10 (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 10. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2013 | Makale |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 11 (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 11. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2011 | Makale |
Устазбикэ (Hoca Efendinin Karısı) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 1997 | Hikâye |
Сайланма әсәрләр (Seçme Eserler) | İdil-Press / Kazan | 2002 | Roman |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 12 (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 12. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2012 | Makale |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 13 (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 13. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2012 | Makale |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 14 (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 14. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2013 | Otobiyografi |
Әсәрләр, 15 томда. Т. 15 (Eserler, 15 ciltten oluşmaktadır. 15. cilt) | Tataristan Kitap Neşriyatı / Kazan | 2014 | Makale |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | ALİ KOCA | d. 1926 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | KORKMAZ, H. Şaban Korkmaz | d. 1948 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | KARACAOĞLAN | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | KERİM MUSAYEV | d. 1878 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | MUSTAFA, Boyabatlı | d. 1878 - ö. 1915 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | ZİYADİN CEMAY | d. 1878 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Efzayiş Suat Yalçın | d. 1894 - ö. 27 Ocak 1954 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Mahmut Şevket Özdönmez | d. 13 Temmuz 1873 - ö. 1954 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | YILDIRIM, Mevlüt Yıldırım | d. 1896 - ö. 04.04.1954 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Nurmırat Sarıhanov | d. 1906 - ö. 04.05.1944 | Meslek | Görüntüle |
11 | Ilgın Olut | d. 1969 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | Hakan Bıçakçı | d. 27 Şubat 1978 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | Bayram Bilge Tokel | d. 1957 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Abdurauf Abdurahim Fitret | d. 1886 - ö. 4 Ekim 1938 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Gurbangulı Berdimuhamedov | d. 29 Haziran 1957 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | AYAZ/AYAZÎ, Köprülü-zâde Ayaz Bey | d. ? - ö. Ağustos 1763 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | GÜLÜMHAN, Hatice Ayaz | d. 1962 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | AYAZÎ/KURBANOĞLU/MUSTAFA, Mustafa Ayaz | d. 13.09.1964 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |