Madde Detay

Urfa’da doğan Kemal Edib Kürkçüoğlu’nun nüfus kaydında adı Mehmed Kemâlüddîn’dir. Kökeni, XVI. yüzyıl başlarında Yavuz Sultan Selim tarafından Urfa’nın Osmanlı topraklarına katılması sırasında buraya yerleşmiş ve Kanuni Sultan Süleyman zamanında Urfa Kale Ağalığına getirilmiş “Koca” lakabıyla tanınan bir aileye dayanmaktadır. Aile büyüklerinden Halil Koca kürk ticareti ile uğraşmaya başlayınca aile Kürkçü lakabı ile tanınmış, evlatları Kürkçüzade olarak anılmış ve Cumhuriyet döneminde soyadı kanunuyla “Kürkçüoğlu” soyadını almıştır (Kurtoğlu 2014: 19). Kemal Edib, ailesi soyadı alırken kendisinin haberdar edilmemesine kızdığı için (Kaçalin 2016: 19) ya da aile adının soyadı olarak kullanılması yasaklandığından bir müddet “Ünsel” soyadını kullanmışsa da 1950’den sonra o da Kürkçüoğlu soyadını almıştır (Uzun 2002: 571). Babası, Osmanlı Meclisi Urfa mebuslarından Ömer Edîb Bey; annesi, Suyolcu Ali Paşa ahfadından ve İstanbul temyiz mahkemesi azasından Dardağanzade Eğinli Ahmet Nazif beyin kızı Sıddıka Hanım'dır. Mensup olduğu ailenin soyunun Suriye Türkmenlerine (Kaçalin 2016: 19) ve Abdülkadir-i Geylânî (ö. 1165)'ye dayandığı kaydedilmiştir (Koçkuzu 2002: 10).

Bir ilim ve kültür çevresinde yetişen Kemal Edib’in adını Suûd Kemal Yetkin (1903-1980)’in babası Şeyh Saffet Kemal Yetkin (ö. 1950) koydu. Urfa’da İrfaniye, İstanbul’da Menbau’l-İrfan mekteplerinde başladığı öğrenim hayatını Urfa Rüşdiyesi’nde, İstanbul Vefa Lisesi ile Muallim Mektebi’nde sürdürdü ve Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Klasik Şark Dilleri Bölümü’nde tamamladı. Naim Hâzım Onat (1889-1953)’tan üç yıl ders aldı; Necâti Hüsnü Lügal (1878-1964)’in öğrencisi oldu. Bir dönem Adana Muallim Mektebi’nde okuduğu bilgisi zayıf bulunmaktadır (Uzun: 571; Gündüz 2011: 245). Hususi şekilde medrese eğitimi gördüğü (Alpay 1986: 121), ayrıca Fransızca, ileri seviyede Arapça, Farsça biraz da İngilizce bildiği kaydedilmiştir (Koçkuzu 2002: 10-11).

Kemal Edib Kürkçüoğlu bir eğitimci ve idareci olarak ilkokul öğretmenliği, ilkokul müfettişliği, ortaokul Türkçe, tarih, yurttaşlık bilgisi, lise edebiyat öğretmenliği, Millî Eğitim Bakanlığı Özel Okullar daire müdürlüğü yapmıştır. İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü müdürlüğü, Talim Terbiye Kurulu üyeliği, Din Eğitimi Dairesi müdürlüğü, Millî Eğitim Bakanlığı müfettişliği görevlerinde bulunmuş; Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde İslam Dini Tasavvuf Tarihi, Konya Yüksek İslam Enstitüsü’nde İslâmî Türk Edebiyatı ve Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fransızca Bölümü’nde Türk Edebiyatı derslerini yürütmüştür (Alpay 1986: 121). İnönü (Türk) Ansiklopedisi yazı kurulunda çalışmış Türk Kültür Eserleri Dâimî Komisyonu Üyeliği’nde bulunmuş, Maarif Vekâleti tarafından kurulan Fuzûlî’nin bütün eserlerini neşretme komisyonunda çalışmış, Amerikan hükümetinin davetlisi olarak mesleki incelemelerde bulunmak üzere Amerika’ya gitmiştir (Gündüz 2011: 246). 1966’da İstanbul’a yerleşmiş; 1968’de emekli olduktan sonra 1969-1972 yılları arasında İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü’nde İslami Türk edebiyatı derslerini okutmuştur. 14 Nisan 1977’de İstanbul’da vefat eden Kürkçüoğlu’nun kabri Zincirlikuyu Mezarlığı’ndadır. Kemal Edib Kürkçüoğlu’nun iki evliliğinden üç çocuğu dünyaya gelmiştir (Kaçalin 2016: 19).

Edebiyat hayatına lise yıllarında yazdığı şiirlerle başlayan Kürkçüoğlu şiir zevkini babası Ömer Edîb, amcası Kürkçü-zâde Osman Remzi (1879-1924) ve Millet Kütüphanesi kurucusu Ali Emirî Efendi’ye borçlu olduğunu söylemiştir. 1918’de Ali Emirî Efendi’nin bir gazeline nazîre olarak kaleme aldığı şiiri Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası’nda “Ra’dî” mahlasıyla yayımlanmıştır. Sonradan mahlasını “Kemâl” olarak değiştiren şair sağlığında az sayıda şiirini Mahfel, İslâm’ın Nuru, İslâm gibi dergilerde yayımlamıştır (Koçkuzu 2002: 11-12). Hece vezniyle de şiirleri bulunan Kemal Edib, divan şiirinin kaside, gazel, rubaî, kıt’a gibi hemen bütün şekilleriyle yazdığı manzumelerinde çeşitli dinî konular yanında medhiye, mersiye, hiciv ve tehzil gibi farklı türleri denemiştir. Şairin Adnan Menderes’in idamı hakkında mersiye türünde yazdığı şiiri vefatından sonra Köprü dergisinde yayımlanmıştır (Uzun 2002: 571).

Mahir İz, şairin kendisi gibi Urfalı olan Nâbî’ye yazdığı nazîrelerini övmüş, çok farklı mevzular hakkında kaleme aldığı manzum ve mensur eserlerinde konuya hâkim olduğunu ve hikemî bir üslubu benimsediğini ifade etmiştir (İz 2013: 459-460). Mehmet Kaplan ise şairi “sınırlı bir çevrede büyük hayranlık uyandırmış bir şair” (Kaplan 2015: 360) olarak nitelendirmiş ve eserlerinin değerlendirilmeye değer olduğunu belirtmiştir. Onun “döndüler” redifiyle vezinli ve kafiyeli olarak kaleme aldığı şiirini tahlil etmiş; şairin dünyaya eski bir Mevlevî derviş gözüyle baktığını ve eski edebiyatı dil, şekil, dünyaya ve insana bakış tarzıyla devam ettirdiğini bildirmiştir (Kaplan 2015: 364). Şairin “yüz okuyup bir yazmalı, yüz yazıp bir neşretmeli” fikriyle bir mecmua içinde sakladığı şiirleri Bilal Çakıcı (2001) ve Emine Yeniterzi (2005) tarafından yayımlanmıştır.

Kürkçüoğlu, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Türk Dili Belleten, Tarih Vesikaları, Ülkü, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, İslam Mecmuası, İslam Medeniyeti, Özleyiş, Selamet, Amaç, Tohum gibi süreli yayınlarda ve Tasvir gazetesinde bilimsel ve edebî yazılar kaleme almıştır. Yazarın edebî yazıları Mustafa S. Kaçalin (2016) tarafından yayımlanmıştır. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde verdiği Tasavvuf Tarihi Ders Notları Yusuf Turan Günaydın (2014) tarafından kitaplaştırılmış; İslam Dini Esasları Ders Notları teksir hâlinde kalmıştır.

Kemal Edib Kürkçüoğlu Türk dili, kültürü ve edebiyatı açısından önemli eserler ortaya koymuştur. Fatih Mehmet II Vakfiyeleri (Ankara 1938) Fatih’in Şiirleri (Ankara 1946) Süleymaniye Vakfiyesi (Ankara 1962) neşre hazırladığı önemli eserlerdendir. Yazar, Maarif Vekâleti tarafından kurulan Fuzûlî’nin bütün eserlerini neşretme komisyonunda da çalışmıştır. Fuzûlî’nin Kırk Hadis Tercümesi (İstanbul 1951), Beng ü Bade (İstanbul 1955), Rind ü Zâhid (Ankara 1956), Risale-i Mu’ammeyât adlı eserlerini yayına hazırlamıştır. Şairin Hadikatü’s-Süeda adlı eserinin tenkitli metnini hazırlayıp teslim etmişse de bu çalışma basım sırasında kaybolmuştur. Ayrıca yazarın Ebü’l-Leys es-Semerkandî’nin Kitâbü’s-salât fi’l-fıkh ve Kitâbü’l-işâre fî âdâbi’l-vizâre adlı eserlerini tercüme ettiği, fakat bunların da basılamadığı bildirilmektedir (Uzun, 572).

Urfa ağzını tespit etmek amacıyla alan araştırması yapan yazar Urfa Ağzı (İstanbul 1945; Ankara 1991) adlı özgün çalışmasında Urfa ağzının gramerini ortaya koymaya çalışmıştır. Urfa ağzından derlediği metinler ve standart Türkçede bulunmayan mahallî kelimelerden oluşan lügatçe ilavesiyle eserini tamamlamıştır.

Klasik Türk edebiyatı alanında Seyyid Nesîmî Dîvânı'ndan Seçmeler (Ankara 1973), Şeyh Muhammed Nasûhî: Hayatı Eserleri Dîvânı Mektupları (İstanbul 1996), Osman Şems Efendi Dîvânı'ndan Seçmeler (İstanbul 1996) adlı eserleri ortaya koymuştur. Tâhir’ül-Mevlevî’nin Edebiyat Lügatı adlı eserini müellifin el yazısıyla yazılmış metni üzerinden neşre hazırlamıştır (İstanbul 1973). Ferit Devellioğlu Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat’ını hazırlarken Kürkçüoğlu’nun özel notlarını taradığını ve eserinin başından sonuna kadar onun tashihinden geçtiğini belirtmektedir (Devellioğlu 2008: IX).

Yazarın dinî ve millî konuları ele aldığı bir kısmı verdiği konferansların metinleri olan eserleri ise şunlardır: İmanda Birlik Vatanda Dirlik (Ankara 1955), Din ve Milliyet (Ankara 1956), Radyoda Dini ve Ahlaki Konuşmalar I-V (Ankara 1956), Ramazan’a Girerken (Ankara 1956), Dinimizde Ana Baba Hakkına Verilen Ehemmiyet (Ankara 1959), Dinde Reform Meselesi (Ankara 1957), İslam Dinine Toplu Bir Bakış (Ankara 1961 ). Yazarın vefatından sonra yayımlananlar da dâhil olmak üzere eserlerinin kronolojik ve ayrıntılı listesi Mustafa S. Kaçalin tarafından hazırlanmıştır (Kaçalin 2016: 23-44).