Madde Detay
NÂZÎ, Yozgatlı
(d. 1286/1869 - ö. 1319/1902)
âşık
(Âşık / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Asıl adı Mustafa’dır. Yozgat’ın Yukarı Nohutlu Mahallesinde 1869 yılında, dünyaya geldi (Işıtman 1969: 5401). Babası, Yozgat’ın Çekerek ilçesinin Beyyurdu köyünden Yozgat’a göçen ve ticaretle uğraşan İsmail Efendi’dir (Onay 1940: 67-77). Küçük yaşlarda yetim kalan Nâzî, ağabeyi Ali Efendi tarafından büyütüldü. Yozgat’taki Alacalıoğlu Medresesini bitirdi (Polat 1947). Yozgat’ın tanınmış ailelerinden Çapanoğullarından Bekir Bey’in kızı Meryem Hanım ile evlendi (Işıtman 1969: 5401). Nâzî ile ilgili belgeler ve sözlü bilgiler kızı Naciye Bilecen ve torunu Naci Bilecen kanalıyla günümüze ulaştı. Memuriyete Yozgat’ta Tahrirat Kaleminde başladı. Başarı göstererek Orman Memurluğuna terfi etti. Uğradığı bir iftira sonucu memuriyetten ayrılmak zorunda kaldı (Polat 1947: 15). Torunu Naci Bilecen dedesinin uğradığı iftiranın sebebinin Sultan İkinci Abdülhamid’e yazdığı bir hicviye olduğunu söyledi (Oğuz 1992: 24). Nâzî, bir cirit oyununun ardından oturduğu çimenlerden ölümüne sebep olan hastalığa yakalandı, çeşitli hastanelerde tedavi gördü, ancak kurtarılamadı (Işıtman 1969). 33 yaşında vefat eden Nâzî, Yozgat’ta Kevenli Burun’daki mezarlığa defnedildi. Bu bölge 1940’lı yıllarda yerleşime açılınca mezarı ve kitabesi kayboldu (Oğuz 1994: 129).
Nâzî’nin şiirlerinin çoğu, Yozgatlı şairlere yer veren çeşitli cönk ve mecmuaların yanı sıra hakkında yazılmış makalelerde bulunmaktadır. A. T. Onay, on üç şiirini ve bazı mısralarını yayımladı (Onay 1940: 76-77). Rıza Polat, Nâzî’nin iki yüzden fazla kaside, gazel ve koşma yazdığını ifade etmektedir (Polat 1947: 16). Hece ve aruzla yazılmış doksan bir şiirinin yer aldığı bir mecmua, Çorum İl Halk Kütüphanesinin Yazmalar bölümünde 25231 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır (Oğuz 1992: 35). Mecmuada Fuzûlî, Nedîm ve Adlî gibi divan şiiri temsilcilerinin yanı sıra Gevherî, Emrah ve Ceyhunî gibi âşıkların şiirleri de yer almaktadır (Oğuz 1992: 36).
Medrese eğitimi gören Nâzî, saz çalıp atışmalar yapan gezgin bir âşık olmaktan ziyade bu tarzı kullanan bir “halk şairi” olarak karşımıza çıkmaktadır. Şiirlerinde mahallî söyleyişler ve Yozgat bölgesi ağızlarında görülen kelimelerle karşılaşılır. Koşma şeklini daha çok kullandı, az sayıdaki aruzla yazdığı şiirlerinde ise gazel şeklini tercih etti (Oğuz 1992). A. T. Onay, Nâzî’nin dili ve üslubu hakkında “Şairin nazım lisanı az-çok tahsil ve terbiye görmüş fakat memleketinden çıkmamış bir Anadolu efendisi lisanıdır. Arapça ve Farsça kelime ve klişe terkipleri yerli yerinde kullanmıştır.” değerlendirmesinde bulunur (Onay 1940: 52). Şiirlerinde karşısındakiyle konuşur şekilde bir söyleyiş biçimini tercih eden Nâzî, sevgilisine “cânâ,” “tıfl-ı naz,” “serv-i bülend,” “sevdiğim,” “kara gözlüm,” “çeşm-i siyah” gibi klasik edebiyattan ve halk dilinden alınan sözlerle seslendi (Oğuz 1992: 58). Şiirlerinin ağırlıklı konusunu öncelikle mahlasına uygun olarak aşk, daha sonra genç yaşta yakalandığı hastalığın verdiği acılar oluşturdu. Medrese eğitimi sırasında şiirleriyle tanıştığı Fuzûlî’den etkilendiğini açık bir biçimde ortaya koyan gazelleri ve söyleyişleri bulunmaktadır. “Bir selam yolladım canan eline” mısraı ile başlayan ve “Canan Eli Bozlağı” olarak bilinen şiiri ölümünden sonra çok meşhur olmuş ve Hafız Süleyman tarafından taş plağa okunmuştur. Bu şiir Sabahattin Ali’nin Ses hikâyesinin (2011: 415) de konusunu oluşmuştur.
Kaynakça
Işıtman, Mahmut (1969). “Âşık Nâzî (1863-1902)”. Türk Folklor Araştırmaları 12, 242: 5401-5403.
Oğuz, M. Öcal (1992). Yozgatlı Halk Şairi Nâzî. Ankara: Feryal Matbaacılık.
Oğuz, M. Öcal (1994). Yozgat’ta Halk Şairliğinin Dünü Bugünü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Onay, Ahmet Talat (1940). “Yozgatlı Nâzî”. Halk Bilgisi Haberleri, Şubat. 67-77.
Polat, Rıza. (1947). “Yozgat Şairlerinden Mustafa Nâzî”. Ülkü, Mart. C. I. 15-16.
Sabahattin Ali (2011). Bütün Öyküleri: Kağnı, Ses, Esirler. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: PROF. DR. MEHMET ÖCAL OĞUZYayın Tarihi: 14.07.2013Güncelleme Tarihi: 09.12.2020Eserlerinden Örnekler
Koşma
Bir selâm gönderdim canan eline
Acep şu günlerde yetişir m’ola
Bülbül de hasrettir gonca gülüne
Kavuşur da bir kez ötüşür m’ola
Ölürsem gurbette suyum kim döke
Nazlı yârim yok ki kefenim dike
Yârim hasretinle dert çeke çeke
Açılan yareler bitişir m’ola
Eser bad-ı sabâ değer sem gibi
Var mıdır âlemde olmuş ben gibi
Vay bîçare Nâzî yâr da sen gibi
Ciğerinden yanıp tutuşur m’ola
Oğuz, M. Öcal (1992). Yozgatlı Halk Şairi Nâzî. Ankara: Feryal Matbaacılık. 90.
Gazel
Ol Gül-i ruhsar yare gül dedim gülmem dedi
Hûn-ı çeşmim ol periye sil dedim silmem dedi
Eylesin hâlim gibi zülfün perişan senin saba
Dilde muzır bend ü kin bil dedim bilmem dedi
Dilde var yokla dedim gamzen okundan yareler
Nâ-visâlindir senin em kıl dedim kılmam dedi
Doldurup bir bade gül-renk eyledim takdim ana
Bin reca kıldım gözüm nûş et dedim etmem dedi
Dedi geç kaldım sohbete aman ey Nâzî'yâ
Payin öptüm gel mihmanım ol dedim olmam dedi
Oğuz, M. Öcal (1992). Yozgatlı Halk Şairi Nâzî. Ankara: Feryal Yay. 120.
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 14.07.2013Güncelleme Tarihi: 09.12.2020Eserlerinden Örnekler
Koşma
Bir selâm gönderdim canan eline
Acep şu günlerde yetişir m’ola
Bülbül de hasrettir gonca gülüne
Kavuşur da bir kez ötüşür m’ola
Ölürsem gurbette suyum kim döke
Nazlı yârim yok ki kefenim dike
Yârim hasretinle dert çeke çeke
Açılan yareler bitişir m’ola
Eser bad-ı sabâ değer sem gibi
Var mıdır âlemde olmuş ben gibi
Vay bîçare Nâzî yâr da sen gibi
Ciğerinden yanıp tutuşur m’ola
Oğuz, M. Öcal (1992). Yozgatlı Halk Şairi Nâzî. Ankara: Feryal Matbaacılık. 90.
Gazel
Ol Gül-i ruhsar yare gül dedim gülmem dedi
Hûn-ı çeşmim ol periye sil dedim silmem dedi
Eylesin hâlim gibi zülfün perişan senin saba
Dilde muzır bend ü kin bil dedim bilmem dedi
Dilde var yokla dedim gamzen okundan yareler
Nâ-visâlindir senin em kıl dedim kılmam dedi
Doldurup bir bade gül-renk eyledim takdim ana
Bin reca kıldım gözüm nûş et dedim etmem dedi
Dedi geç kaldım sohbete aman ey Nâzî'yâ
Payin öptüm gel mihmanım ol dedim olmam dedi
Oğuz, M. Öcal (1992). Yozgatlı Halk Şairi Nâzî. Ankara: Feryal Yay. 120.
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 09.12.2020Eserlerinden Örnekler
Koşma
Bir selâm gönderdim canan eline
Acep şu günlerde yetişir m’ola
Bülbül de hasrettir gonca gülüne
Kavuşur da bir kez ötüşür m’ola
Ölürsem gurbette suyum kim döke
Nazlı yârim yok ki kefenim dike
Yârim hasretinle dert çeke çeke
Açılan yareler bitişir m’ola
Eser bad-ı sabâ değer sem gibi
Var mıdır âlemde olmuş ben gibi
Vay bîçare Nâzî yâr da sen gibi
Ciğerinden yanıp tutuşur m’ola
Oğuz, M. Öcal (1992). Yozgatlı Halk Şairi Nâzî. Ankara: Feryal Matbaacılık. 90.
Gazel
Ol Gül-i ruhsar yare gül dedim gülmem dedi
Hûn-ı çeşmim ol periye sil dedim silmem dedi
Eylesin hâlim gibi zülfün perişan senin saba
Dilde muzır bend ü kin bil dedim bilmem dedi
Dilde var yokla dedim gamzen okundan yareler
Nâ-visâlindir senin em kıl dedim kılmam dedi
Doldurup bir bade gül-renk eyledim takdim ana
Bin reca kıldım gözüm nûş et dedim etmem dedi
Dedi geç kaldım sohbete aman ey Nâzî'yâ
Payin öptüm gel mihmanım ol dedim olmam dedi
Oğuz, M. Öcal (1992). Yozgatlı Halk Şairi Nâzî. Ankara: Feryal Yay. 120.
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Koşma
Bir selâm gönderdim canan eline
Acep şu günlerde yetişir m’ola
Bülbül de hasrettir gonca gülüne
Kavuşur da bir kez ötüşür m’ola
Ölürsem gurbette suyum kim döke
Nazlı yârim yok ki kefenim dike
Yârim hasretinle dert çeke çeke
Açılan yareler bitişir m’ola
Eser bad-ı sabâ değer sem gibi
Var mıdır âlemde olmuş ben gibi
Vay bîçare Nâzî yâr da sen gibi
Ciğerinden yanıp tutuşur m’ola
Oğuz, M. Öcal (1992). Yozgatlı Halk Şairi Nâzî. Ankara: Feryal Matbaacılık. 90.
Gazel
Ol Gül-i ruhsar yare gül dedim gülmem dedi
Hûn-ı çeşmim ol periye sil dedim silmem dedi
Eylesin hâlim gibi zülfün perişan senin saba
Dilde muzır bend ü kin bil dedim bilmem dedi
Dilde var yokla dedim gamzen okundan yareler
Nâ-visâlindir senin em kıl dedim kılmam dedi
Doldurup bir bade gül-renk eyledim takdim ana
Bin reca kıldım gözüm nûş et dedim etmem dedi
Dedi geç kaldım sohbete aman ey Nâzî'yâ
Payin öptüm gel mihmanım ol dedim olmam dedi
Oğuz, M. Öcal (1992). Yozgatlı Halk Şairi Nâzî. Ankara: Feryal Yay. 120.
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | İKRAMÎ (ÇERÇİ/KARACAOĞLAN), Mehmet Gündoğan | d. 1896 - ö. 1954 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | KUL HÂKÎ/İSMAİL/GARİP KUL HÂKÎ, İsmail Özbek | d. 01.01.1957 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | Ahmet Sargın | d. 01 Ocak 1954 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | ŞENKAYALI MAHİRÎ, Mahiri Özyün | d. 01.07.1869 - ö. 10.04.1944 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Mehmet Emin Yurdakul | d. 13 Mayıs 1869 - ö. 14 Ocak 1944 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | SAFİ, Ahmet Safi Eralp | d. 1869 - ö. 1942 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | SÂ'İB, Hüseyin | d. 1830 - ö. 24 Ocak 1902 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | AYŞE İSMET TEYMÛRÎ | d. 1840 - ö. 1902 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | ZÂRÎ, Mehmed | d. ? - ö. 1902 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | OZANSOY, Abdülkadir Ozansoy | d. 1954 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | ÂSIM, Mehmed Âsım Efendi | d. ? - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | ÖZHANÎ, Zekeriya Özhan | d. 12.10.1965 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | MEHMED ALİ | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | ENCAMÎ | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | İKLİMÎ | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Behçet Kemal Çağlar | d. 23 Temmuz 1908 - ö. 24 Ekim 1969 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | BEKİR İMAM OĞLU EHMEDOV | d. 1954 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | MEHMET, Mehmet Şengül | d. 1959 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |