Madde Detay

Ömer Faruk Toprak, 14 Şubat 1920'de İstanbul Çarşamba'da doğdu. Nevzat Sudi Küllük Anıları adlı kitabında, şairin dünyaya gözlerini açtığı Haliç'e bakan tahta bir evden söz ederken Toprak, "İlk gördüğüm kalabalık, Haliç kıyısındaki karmaşık insan yığınıdır. Belleğimde en canlı görüntü oradaki insanların yoksul fakat emekle yaşayan çizgileridir." diyerek bu mekânla ilgili izlenimlerini dile getirmiştir. Bir divan edebiyatı uzmanı olan babası İlahiyat Fakültesi müderrislerinden İsmail Hakkı Bey, Arapça, Farsça ve mecelle bilmekteydi. Annesi Gönen'in ünlü bir kadısının kızı olan Ömer Faruk Toprak, bu durumu, "Babam bir bilgin olmasına karşılık annem ümmiydi. Yalnız Kur'an okumasını bilirdi." sözleriyle açıklamış, annesinin Yunus'un nefeslerini, Karacaoğlan'ın koşmalarını, Köroğlu'nun koçaklarını ezbere bilen bir şiirsever olduğundan söz etmiştir. Dördü erkek biri kız olmak üzere beş kardeşin en küçüğü olan Toprak annesi için, "8-10 yaşımdaki çocuk dünyamın antenlerine onun sesinden geldi ilk Köroğlu'nun yiğitliği söyleyen şiirleri." ifadelerini kullanmıştır. Dayılarından birisi, Karşı Pencere kitabında öyküsünü yazdığı, Kuvayi Milliyeci olduğu için Anzavur'un kurşuna dizdirdiği, bugün Gönen'deki anıtta adı bulunan Müftü Şevket'tir. Gönen İlkokulu'nu bitiren Toprak, Gönen'de ortaokul olmadığı için o yıl beklemek zorunda kaldı. Bu süreçte Gönen Halkevi Kitaplığı'ndaki tüm kitapları ayrım yapmadan okudu. Sonunda ailesi İstanbul'a göç eden Toprak, Kumkapı Ortaokulu'nu bitirdikten sonra İstanbul Erkek Lisesi'ne yazıldı, iki yıl orada okuduktan sonra üçüncü yılı Kütahya'da tamamladı. Ardından İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde eğitimine devam etti. Üniversitenin ardından önce İnönü Ansiklopedisi'nde (Ankara) sonra da Petrol Ofisi'nde (Ankara-İstanbul) 26 yıl çalışan Ömer Faruk Toprak, kendi isteğiyle emekliye ayrıldı.

Şair kimliği ile tanınan Ömer Faruk Toprak'ın hikâye, roman, anı, makale, biyografi ve gezi yazısı olmak üzere farklı türlerde eserleri de vardır. Bunun yanında şair, 1941-1943 yılları arasında on sekiz sayı yayın hayatını sürdüren Yürüyüş adlı bir dergi çıkarmıştır. Belirtilen türdeki eserlerinin dışında şairin Mektepli Gazetesi, Ant, Ataç, Barış, Beraber, Çığır, Devrim, Dost, Felsefe Dergisi, Fikir ve Sanat, Forum, Gelecek, Güney, İnkılâpçı Gençlik, Kaynak, Köprü, Mavi, May, Militan, Papirüs, Pazar Postası, Politika, Sanat-Edebiyat, Seçilmiş Hikâyeler, Ses, Soyut, Sözcü, Şairler Yaprağı, Şimdilik, Türkiye Defteri, Yansıma, Yazı, Yeditepe, Yelken, Yeni Adımlar, Yeni Dergi, Yeni Edebiyat, Yeni Gerçek, Yeni Gün, Yeni Ortam, Yeni Sanat, Yeni Zonguldak, Yeni Ufuklar, Yeryüzü, Vatan, Yığın, Yürüyüş gibi süreli yayınlarda yazı ve şiirleri yayımlanmıştır (Toprak 1994: 1-2).

Geçirdiği kalp krizi sonucu 20 Ağustos 1979 günü vefat eden Toprak, Üsküdar Karacaahmet Mezarlığına defnedildi.

Toprak'ın edebiyat sevgisi henüz çocukken başlamış, ölümüne kadar devam etmiştir. Babasının sohbetleri, annesinden dinlediği hikâyeler, Gönen kasabasında geçen çocukluk yılları, ortaokuldaki Türkçe öğretmeni, harçlıklarla sahaflardan alınan kitaplar, kütüphanelerde okunan sayısız eser, edebiyat dergileri, ünlü edebiyatçılarla karşılaşmalar Toprak'taki edebiyat tutkusunun köklerini oluşturmuştur (Sakallı 2012: 351). Babası Mehmet Akif Ersoy'un yakın arkadaşı, annesi ise Ömer Seyfettin'in sınıf arkadaşıydı. İkinci Dünya Savaşı'nın acılarının Türkiye'de varlığını hissettirdiği, sıkıyönetimin hüküm sürdüğü yıllarda bile yazmaya devam etmiştir. Toprak, edebiyat tarihimizde "Toplumcu Kırk Kuşağı" söz grubu ile ifade edilen kuşağın en önemli şairlerinden biri olmuştur. Belli bir sayıdan sonra devraldığı Yürüyüş Dergisi'nde bu kuşağa mensup şair ve yazarların eserlerine yer vererek kendi tutumunu göstermiştir. Toplumcu gerçekçiliğin teorisi hususunda kafa yoran ve bunun için münakaşa eden Toprak, memuriyetinden arta kalan zamanlarını, yazarak ve okuyarak geçirmiştir.

Ömer Faruk Toprak, edebiyatın birçok türünde eser vermesine rağmen her şeyden önce bir şairdir. Yaşadığı yıllarda beş şiir kitabı çıkaran şairin ölümünden sonra eşi Füruzan Toprak tarafından bir araya getirilen şiirleri, 1983'te Tüm Şiirleri adı ile yayımlanmıştır. Bu kitaba şairin gençlik yıllarının ürünleri olan "İlk Şiirler", sağlığında iken yayına hazırladığı fakat basımını göremediği "Ateşte Bir Karanfil" ve "Sonnetler" de eklenmiştir. Düz yazıları birçok süreli yayında yayımlanan Toprak, aynı zamanda bir öykü yazarıdır. Romanı ve hatıra kitabı vardır. Ayrıca gezi yazılarından oluşan bir gezi kitabına sahiptir.

İlk şiir kitabı, 1943 yılında 23 yaşında iken yayımladığı İnsanlar'dır. Toprak bu kitapta alın terleri ile ekmeklerini kazanmaya çalışan insanların öykülerini anlatmaktadır. İnsanlar'daki şiirlerinde balıkçılık, bıçakçılık gibi işlere sahip insanların gündelik hayatlarını öykü tadında kaleme Toprak, bu kitabından itibaren toplum için endişelenen, toplumu oluşturan "küçük insanların" hayatlarını sunarak toplumcu tutumunu hissettirmeye başlamıştır. 1945'te Suat Taşer'le birlikte çıkardıkları Hürriyet'teki şiirlerinde de benzer hususlardan bahsettiği görülen Toprak, barış ve özgürlükten yana bir tutum sergilemiştir.1955 yılında yayımladığı Dağda Ateş Yakanlar adlı eserinde şair, millî olandan evrensel olana bir geçiş yapmıştır. Toprak, bu kitabıyla sadece kendi insanı için değil, dünyanın farklı bölgelerindeki insanlar için de endişelenen bir şair hüviyeti göstermektedir. 1966'da yayımlanan dördüncü kitabı Susan Anadolu'da Toprak, Anadolu'nun yoksul insanlarının hâlini gözler önüne sermiş, onların acılarını, sevinçlerini, duygularını hissettirmiştir. 1968'de dönemin şartları, edebiyat ortamı ve hayatı ile ilgili izlenimlerini anlatan Duman ve Alev adlı hatıra kitabını çıkarmıştır. Dönemin tanıklığını eden bu kitap, Toprak'ın çocukluğundan olgunluğa giden süreçteki yaşantı ve gözlemlerinden oluşmaktadır. Şair, 1973'te tek romanı Tuz ve Ekmek ile son şiir kitabı Ay Işığı'nı yayımlamıştır. Tuz ve Ekmek'te 1944-1945 yılları arasındaki sıkıyönetimde insanların nelere maruz kaldıklarını, neler yaşadıklarını anlatmayı amaçlamıştır. Ay Işığı adlı kitabındaki şiirlerde ise tabiata ait unsurlar etrafında ülke insanının sıkıntılarını ele almış, iki binli yılların daha güzel olacağına dair inancını paylaşmıştır. Toprak'ın ilk öykü kitabı Karşı Pencere 1975'te yayımlanmıştır. Toprak, bu öykülerde hayata dair olguları içten bir şekilde nakletmiş, toplumcu tavrını toplumsal ve bireysel izlekler etrafında şekillendirmiştir. Bu öyküler, şairin çocukluk ve olgunluk yıllarındaki yaşantı ve gözlemlerinden izler taşımaktadır. Şairin bir diğer öykü kitabı 1979'da yayımlanan Gönen Öyküleri'dir. Bu öyküler de şairin çocukluk yıllarına ve o yıllardaki izlenimlerine dayanmaktadır. Toprak'ın vefatından sonra çıkan Bir Geziden Kalanlar/Sosyalist Ülkelere Yolculuk adlı eseri gezi notlarından oluşmaktadır. Toprak, bu yazılarında Sovyetler Birliği, Gürcistan, Azerbaycan, Romanya, Bulgaristan, Yugoslavya'ya ait izlenim ve düşüncelerini aktarmaktadır.

Şairin eşi Füruzan Toprak'ın 1983'te yayımladığı Tüm Şiirler kitabındaki "Ateşte Bir Karanfil" ve "Sonnetler" bölümlerindeki şiirlerde tabiata has unsurlar çevresinde aşk, yaşama bağlılık, çocukluk, hayata ait kesitler üzerinde durulduğu görülmektedir. Toprak, şiirlerini toplumcu bir dünya görüşünü yansıtan zihniyet etrafında kaleme almıştır. Yalnızlık, gurbet, aşk, hayat ve ölüm, akşam, tabiat, hüzün, yas, hürriyet, halktan/sıradan insanların hayat mücadeleleri, deniz, emek, savaş, memleketin yoksul insanları, umut, yaşama sevinci, yaşama hakkı, memleket sevgisi, karanlık ve karamsarlık, sabır, Anadolu, dünyadaki bütün insanları kucaklayan bir şairin duyarlılığı, çocukluk, aydınlık, ayrılık, keder, yoksulluk, cinsellik, iki binli yıllara ulaşma arzusu, mutluluk ve mutsuzluk, yaşama bağlılık, herhangi bir durum karşısında takınılan tavır gibi kavramlar şairin şiirlerinin temasını oluşturmaktadır. Şiirlerinde ahenk unsuru olarak kelime tekrarlarına ve ikilemelere sıklıkla yer vermektedir. Kafiye ve rediflere nadiren başvuran Toprak, söz sanatlarından çoğunlukla tezat ve teşhisi kullanmaktadır. İlk şiir kitapları olan İnsanlar ve Hürriyet'te öyküleme tekniğini kullanan Toprak'ın birçok şiirinde anlamın bir dizede bitmediği ve bir sonraki dizede tamamlandığı görülmektedir. Özellikle ilk dönem şiirlerinde nesre yaklaştığı görülen şairin mısra başı "ve"leri ve benzetme edatlarını sıklıkla kullandığı, sıfatlara bolca yer verdiği görülmektedir.

"Ödün vermez bir şiir işçisi olan Toprak; açık sözlü, yaşamıyla şiirleri arasında ayrılmaz bağlar bulunan bir kişiliktir" (Sülker 1983: 44-46). "Onun şiirleri zaman sırası içerisinde okunduğunda, inandığı yolda ödün vermeden yürüyen, saygın kişiliğini, ipek dizeler ardına gizlemesine bilen bir ozanla karşılaşılır" (Hüseyin 1982: 10). Bütün şiir kitapları ele alındığında özgürlük, umut, yaşamak, yalnızlık, gece, keder, akşam, Anadolu, Akdeniz, sabır, deniz, aşk, memleket, halk, insanlar, toprak, ekmek, tuz, emek, savaş, ateş, gurbet, su, balık vb. kelimelerin şairin kelime dünyasına vücut verdiği görülmektedir. "Memleketçi, halkçı bir şair olarak nitelendirilebilecek Ömer Faruk Toprak'ın şiirlerinde folklorik öğelere, halk deyimlerine sıklıkla rastlanmaktadır" (Özyalçıner 1981: 113, 117). "Şair, bütün insanların mutlu olması için özgürce yaşamaları gerektiğine inanmaktadır" (Aksu, 1968: 17-18). Yüreği hep insanlar için atan bir şair olan Toprak; eserlerinde o insanların kederlerini, sevinçlerini, sıkıntılarını, yaşantılarını, değerlerini vb. işlemiştir.