Madde Detay

Reşat Enis, İstanbul Zincirlikuyu’da dünyaya gelmiştir. Babası, 1876 yılında, Selanik’te doğduğu tahmin edilen askeriye sınıfından Selim Sırrı Bey; annesi Midilli doğumlu Şaziye Hanım’dır. Yazar ilk ve ortaöğrenimini babasının görevi dolayısıyla gittikleri Güneybatı Anadolu illerinde; lise öğrenimini İstanbul Erkek Lisesi’nde, 1928 yılında tamamlar. Aynı yıl, önce Yüksek Ticaret Mektebi’ne, daha sonra, iki yıl devam edeceği Edebiyat Fakültesi’ne kaydolmuşsa da her iki okulu da bitirmemiştir.

Reşat Enis, polis-adliye muhabirliği görevi ile başladığı gazetecilik hayatını (Milliyet 1930-1933), Vakit, Haber, Son Dakika (1933-1939), Bugün (1940-1944), Vakit (1944-1952), Cumhuriyet (1952-1957), Yeni İstanbul (1958-1960) gazetelerinde sürdürür. 1960’lı yıllarda bir süre Anadolu Ajansı'nda çalışan yazar 1968 yılında emekliye ayrılır ve edebî faaliyetlerini bağımsız olarak sürdürür. 1984 yılında ölen Reşat Enis, Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedilmiştir. Yazarın Gökçe Enis adında bir oğlu vardır.

Türk edebiyatında “toplumcu/sosyalist gerçekçilik”in öncü isimlerinden olan Reşat Enis, yazı hayatına önce Resimli Uyanış (Servet-i Fünûn) mecmuasında yayımladığı daha sonra Kılıcımı Sürüyorum (1930) başlığı ile kitaplaştırdığı hikâyeleri ile girmiştir. Bu ilk hikâyelerinde “klasik vaka hikâyesi” tarzını benimsemiş olan yazar sonraki yıllarda gazete sayfalarında kalmış olan kırk civarındaki hikâyesinde “durum hikâyesi” anlayışına yakın bir tutum benimsemiştir. Ancak onun sanat estetik anlayışının esasını oluşturan toplumcu gerçekçilik hikâyelerinde belirgin değildir.

İlk romanını önce Politika gazetesinde tefrika etmiş (Anasının Kızı) daha sonra kitaplaştırmış (Kânun Namına) olan yazar, bir aşk ve entrika öyküsü anlatan bu romanından sonra toplumcu gerçekçi sanat zevkini esas alan romanlar yazmıştır. Gonk Vurdu, Gece Konuştu, Afrodit Buhurdanında Bir Kadın, Ekmek Kavgamız, Ağlama Duvarı ve Yolgeçen Hanı başlıklı romanlarında büyük şehirde yaşayan emekçilerin patronlar tarafından sömürülmesini konu alır. Eserlerinde kadınların cinsel istismarı ve zenginlerin doymak bilmeyen ihtirasları, yoksulların temiz aşkları ve fedakârlıkları öne çıkan temler olur.

Reşat Enis, 1940 yılında Bugün gazetesini idare etmek üzere şöhretli bir gazeteci olarak gittiği ve dört yıl kaldığı Adana’da tanıdığı toprak işçileri etrafında oluşan emek-sermaye çatışmasını sonraki romanlarının da aslî temlerinden biri hâline getirecektir. Yazarın pamuk tarlalarında birlikte vakit geçirdiği ırgatların yaşantısını gözlemleyerek kaleme aldığı Toprak Kokusu (Kara Toprak) toprak ağaları ile pamuk işçileri arasında yaşanan mücadeleleri anlatan ilk Çukurova romanlarındandır. Bilhassa Orhan Kemal ve Yaşar Kemal’e yol gösterici olan bu eser; kurulu sömürü düzenine karşı emekçi başkaldırısının işlendiği ilk metinlerdendir. Yine bu romanda kullanılan, yerel bir efsaneden yola çıkılarak anlatılan “bir derebeyine karşı isyan” motifi, emek-sermaye çatışmasında işçilere yol gösterici bir örnek olması bakımından öncü bir tutumu yansıtır. Yazarın toprak ağalarının zulmünü aslî problem olarak aldığı bir diğer romanı Despot’tur. Millî Mücadele yıllarından başlayıp 1950’li yıllara kadar devam eden bir macerayı anlatan bu romanda Yakup Kadri’nin Yaban romanını hatırlatan bir içerik ve yapı göze çarpar. Yazarın yargılanmasına ve Cumhuriyet gazetesindeki işini kaybetmesine de sebep olan bu roman, siyaset-ticaret-tarikat üçlemesinin sömürü düzeninin işlemesindeki rolünü vurgulayıcı bir niteliktedir.

Reşat Enis’in sağlığında yayımlanan son romanı Sarı İt, 1960’lı yılların sendikal hareketlerini ve işçi sömürüsünü anlatan bir eserdir. Yazarın daha önceki romanlarında da zaman zaman değindiği bu konu bu eserde “sarı sendikacılık” olarak bilinen; işçi sendikalarının patronlarla muvazaalı eylemlerine odaklanılmış olarak işlenir. Yazarın Kırmızı Karanfil başlıklı son romanı ölümünden uzun bir zaman sonra yayımlanmış olup 1980’li yılların başlarındaki Türkiye’nin görünüşünü mizahî bir renkle anlattığı eseridir.

Reşat Enis’in kitap hâlinde yayımlanmış hikâye ve romanlarının dışında kitaplaşmamış ancak Vakit, Bugün ve Cumhuriyet gazetelerinde yayımlanmış 40 adet hikâyesi ile muhtelif gazete ve dergilerde yayımlanmış çok sayıda gazete fıkrası, mülakat ve hiciv yazısı bulunmaktadır. 1933’te Vakit gazetesinde yayımlanan “Kadınlar Hangi Yaşta Caziptir” başlıklı altı adet mülakatından en ilgi çekici olanı ise Abdülhak Hamit Tarhan’ın eşi Lüsyen Hanım'la yapmış olduğu konuşmadır.

Reşat Enis edebî değer bakımından ortalama bir yazar olmakla birlikte devri içinde ele aldığı konular ve bu konulara bakış açısıyla öncü yazarlardandır. Türk edebiyatının en üretken kollarından biri olan "toplumcu gerçekçilik" yolunun açılmasında onun katkısı yadsınamayacak bir düzeydedir. Romanlarındaki olay örgüleri yaratıcılıktan ziyade gözleme dayalı bir istisnaî gerçeklik hissi uyandırır. Birbirini tekrar eden kalıplar hâlinde işleyen bu yapılar bir süre sonra okuyucunun merakını öldüren basit entrikalara dönüşür. Kişileştirmelerinde olayların sürüklediği sığ insan figürleri öne çıkar. Mekânlar genellikle dış mekânlar olarak ele alınır ve insan psikolojileri ile sosyo-ekonomik düzeylerini yansıtacak bir koşutluk kurulur.