Madde Detay

Askerî kaymakamlardan Hasan Rifat Bey ile Ayşe Hanım’ın çocuğu olarak 16 Nisan 1874’te İstanbul’da doğdu. Kardeşlerinden Ali Rifat Çağatay bestekâr, Cevat Rifat Atilhan ise tarihçidir. Modern Türk şiirinin önde gelen isimlerinden, şair Oktay Rifat ise (Horozcu) oğludur. Rifat’ın eğitimi, yaşadığı sağlık problemleri nedeniyle kesintilere uğradı. Eğitimine babasından aldığı özel derslerle başladı. Kocamustafapaşa Askerî Rüşdiyesi ile Darüttedris’te devam eden eğitimini tamamlayamadı.
Kantar İdaresi’nde (1892), Şehremaneti Muhasebesi’nde (1894) görev aldı. Dahiliye Nezareti Matbuat Kalemi’nde çalışmaya başladı(1899). Önce Tesri-i Muamelat mümeyyizliğine (1905) ardından Dahiliye Mektubi Kalemi mümeyyizliğine atandı (1908). Bir dönem Mercan İdadisi’nde edebiyat dersleri verdi. II. Meşrutiyet’in ardından Biga mutasarrıflığına, sonrasında da Konya (1912), Trabzon (1913), Erzurum (1914) valiliğine atandıysa da, sonuncu görev yerine gitmedi. 1915’te ikinci defa Konya valiliğine tayin edildi. Talat Paşa’nın nazırlığı zamanında ise Dahiliye Nezareti’nde müsteşar olarak görev yaptı.
Millî Mücadele hareketine katıldı ve Hareket Ordusu kumandanı Hüseyin Hüsnü Paşa ile birlikte Anadolu’da çeşitli cephelerde dolaşarak, konuşmalarıyla cephedeki askere destek oldu. Ankara’da basılan Hâkimiyet-i Milliye ve Yenigün gazetelerinde millî meseleler üzerine yazıları yayımlandı. 1921’de Maarif Vekaleti Telif ve Tercüme Heyeti’ne önce üye sonra başkan oldu; ardından da vekalet müsteşarı olarak atandı. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde II. (1923-1927) ve III. (1927-1931) dönem Çanakkale milletvekili olarak bulundu. Çalışma ve ilgi alanı çoğunlukla Türk tarihi ve Türk dili ile ilgiliydi. Atatürk’ün isteği ile çağrılan Samih Rifat, 1931’de kurulan Türk Tarihi Tedkik Cemiyeti’nin çalışmalarına rahatsızlığından dolayı katılamadı. İleri derecede rahatsızlığına rağmen, 2-11 Temmuz 1932’de İstanbul’da toplanan I. Türk Tarih Kongresi’nde başkan vekili olarak bulundu ve Türk dili üzerine bir bildiri sundu. Atatürk tarafından, Temmuz 1932’de kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin başkanlığına getirildi. 29 Eylül - 6 Ekim 1932 tarihlerinde İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı’nda toplanan I. Türk Dili Kurultayı’na rahatsız olmasına rağmen katıldı, bildirilerini sundu.

3 Aralık 1932’de Ankara’da vefat etti, kabri Ankara Cebeci Mezarlığı’ndadır.

Sâmih Rifat klasik Türk şiirine duyduğu ilgiyle 1890’lı yıllardan itibaren eski şiir anlayışını sürdüren Muallim Nâci, Üsküdarlı Hakkı ve Yenişehirli Avni'nin etkisinde şiirler yazdı. İlk şiirleri Hazîne-i Fünûn’da yayımlandı (1893). Klasik tarzda yazdığı şiirlerinde gazel, kaside, mesnevi, kıta, şarkı gibi nazım biçimlerini kullanan sanatçı, vezni ve kafiyeyi de önemsedi. Özellikle aruz veznini şiirlerinin çoğunda tercih etti. Ailesinin Bektaşi tarikatı ile münasebeti dolayısıyla Bektaşi nefesleri de yazdı. Nefaisü’l Enfas isimli eserinde toplanan yedi nefesi de bestelendi. Maârif dergisinin yayımını, 1896’da İsmâil Safâ’nın bırakması üzerine, yirmi yedinci sayısından itibaren Sâmih Rifat yürüttü. 1897’den sonra özellikle Recâizâde Ekrem ve Abdülhak Hâmid gibi şairlerin etkisiyle yeni şiire yöneldi. Sâmih Rifat kaleme almaya devam ettiği manzum ve mensur eserlerini Maârif, Terakkî ve Mekteb gibi edebi dergilerde yayımladı. Yazılarının yayımlandığı diğer süreli yayınlar arasında Resimli Gazete, Sabah, İkdam ve İrtikā yer almaktadır. Sabah gazetesinin başyazarlığını yapmış olan Rifat, Servet-i Fünun sanatçılarına dekadan olduklarına dair yöneltilen iddialar dolayısıyla ortaya çıkan tartışmalara katıldı. Yayın hayatının yaklaşık altı ay sürdüğü İttifak adlı gazeteyi tek başına yayımladı. Edebiyatı-ı Umumiye mecmuası ve Ati gazetesinde yazıları ve şiirleri yayımlandı.

Klasik şiir geleneğinin dışına çıktığı şiirlerini Milli Mücadele yıllarından itibaren yazmaya başladı. Bu dönemden sonra şirlerini aruz vezni ile değil hece vezni ile yazmaya devam etti. Celepoğlu’nun (1993: 813) tespitiyle “Bu defa milli ruhu şahlandırmak ve birliği sağlamak amacıyla vatani şiirler kaleme alır. Eski şiir tarzından hayli uzak coşkulu, ateşli ve heyecanlı bir vokabüler kullanan şairimiz, bu tarzını daha sonraki yıllarda da devam ettirir. İşgal yıllarında Aydın’ın düşmanlar tarafından istila edilmiş olduğu günlerde bu üzüntü Sâmih Rifat’a “Güzel Aydın” şiirini kaleme aldırır. Uzun süre dillerden düşmeyen bu manzumenin devamı gibi görülen “Akdeniz Kıyılarında” şiiri ise vatanın düşmandan kurtulduğu yıllarda kaleme alınmıştır ve uzun süre hafızalarda kalmıştır.”

Milli mücadele yıllarında Türk Derneği’nin ve Türk Ocakları’nın görüşleri doğrultusunda sanatında ve fikirlerinde milli şuurun gitgide daha fazla yer aldığı görüldü. Cumhuriyet’in ilanından sonra Türk dili ve Türk tarihi ve Türk musikisi ile ilgilendi. Mustafa Kemal Atatürk onu en çok etkileyen isimlerden biri oldu. Rifat, Atatürk’ün Türk tarihinin ve özellikle de Türk dilinin araştırılması hususunda gösterdiği çaba ve teşvikleri dolayısıyla çalışmalarını yürüten aydınlar arasında yer aldı.