Sennur Sezer

Fatma Abla, Fatma Çelik, Heval Evindar
(d. 12 Haziran 1943 / ö. 7 Ekim 2015)
Şair, yazar
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Sennur Fatma Çelik olan Sennur Sezer, Fatma Abla, Fatma Çelik, Heval Evindar imzalarıyla da yazmıştır. Babası Devlet Demiryolları teknisyenlerindendir. Ev hanımı olan annesi şiire ve müziğe düşkünlüğü ile çocuklarını da etkilemiş, onlara okuma ve yazmayı evde öğretmiştir. Sennur Sezer, annesinin verdiği eğitimle ilkokula doğum yeri olan Eskişehir'de ikinci sınıftan başlamıştır. İlköğrenimini 1953'te Kasımpaşa Kadı Mehmet İlkokulu'nda tamamlayan Sezer, 1956'da Kasımpaşa Ortaokulu'nu bitirerek İstanbul Kız Lisesi'ne başlamış; ancak lise ikinci sınıftayken öğrenimini yarıda bırakmıştır. Bundan sonra iş hayatına adım atılmış, 1959-1964 yılları arasında Taşkızak Tersanesi'nde ikmal ve muhasebe memuru olarak çalışmıştır. Tersanedeki ilk iş tecrübesinden sonraki çalışma adresi ise 1965-1968 yılları arasında düzeltmen olarak görev aldığı Varlık Yayınevi olmuştur.

1967'de öykü yazarı Adnan Özyalçıner ile evlenerek Ayşe Bengi ve Ahmet Emre adında iki çocuk sahibi olmuştur. 1969-1975 yılları arasında Cumhuriyet ve Vatan gazetelerinde ressamlar ve yazarlarla ilgili yazılar kaleme alan Sezer, TRT'ye de radyo oyunları yazmıştır. 1975'te Arkın Yayınevi'nde ansiklopedi redaktörlüğü ve metin yazarlığı görevini üstlenmiştir. 1983 yılında emekli olana dek Yapı Kredi Sanat Dünyası dergisi ile Gelişim Ansiklopedisi'nde yazmış, Asa Ajansı ve Görsel Yayınlar'da çalışmıştır. Emekli olduktan sonra da yazmaya devam etmiş, Varlık, Yeditepe, Hürriyet Gösteri, Yazko Edebiyat, Hürriyet gazetesi Avrupa baskısı, Cumhuriyet gazetesi ve kitap eki, Elele, Votre Beaute, Evrensel, Radikal Kitap, Evrensel Kültür dergisi gibi pek çok gazete ve dergide görev almıştır. Kısa süreliğine Türkiye Yazarlar Sendikası Genel Sekreterliği görevini yürütmüş; 2009'da Kadın Yazarlar Derneği Onur Üyeliğine seçilmiştir. Türk edebiyatının önde gelen kadın kalemlerinden biri olan Sennur Sezer,7 Ekim 2015 tarihinde hayatını kaybetmiştir.

Elli yıllık edebiyat hayatına çok sayıda kitap ve yazı sığdıran Sennur Sezer, pek çok ödül almıştır. Kadınlar hakkındaki şiirleri ve yazıları dolayısıyla 1980'de Ses dergisi 8 Mart Ödülü'nü; Bu Resimde Kimler Var adlı şiir kitabıyla 1987 Halil Kocagöz Şiir Ödülü'nü; Adnan Özyalçıner ile beraber kaleme aldığı Keloğlan ve Köse ile 1990 Sıtkı Dost Çocuk Edebiyatı Birincilik Ödülü'nü; 1998'de Pir Sultan Abdal Dernekleri Edebiyat Ödülü'nü; 2000'de Kirlenmiş Kâğıtlar ile Yunus Nadi Şiir Ödülü'nü; 2007'de 15. Truva Kültür Sanat Ödülleri Şiir Ödülü'nü; 2009'da Ş. Avni Ölez Şiir Emek Ödülü'nü; 2008'de Pencereden Bakan Çocuk ile 15 Yılın En İyi Çocuk Şiirleri Kitabı Ödülü'nü kazanmıştır.

Toplumcu gerçekçi şiirin 60 Kuşağı temsilcilerinden olan Sennur Sezer'in edebî zevki küçük yaşlarda annesinin etkisiyle şekillenmeye başlamıştır. Annesinin hem iyi bir şiir okuru hem de defterler dolusu şiir yazan gizli bir şair oluşu Sennur Sezer'i çocuk yaşta şiir yazmaya özendirmiştir. Okur belleğindeki ilk izleri de annesinin kitaplığından edindiği kitaplar bırakmıştır. Bu yıllarda okuduğu üç kitap, Virgilus'un Çoban Şiirleri, Ruşen Eşref'in Damla Damla'sı ve Goethe'nin Faust'u Sennur Sezer'i düşündüren ve etkileyen ilk kitaplar olmuştur (Sezer ve Yalçıner 2004: 8). Okuduklarının yarattığı birikimle çok geçmeden yazmaya başlamış, edebiyat dünyasına ilk adımını 1958'de, lise yıllarındayken Sanat Dünyası dergisinde yayımlanan "Gece ve..." başlıklı şiir ile atmıştır. Bu ilk adımı arka arkaya yayımlanan şiirler izlemiş, kısa zamanda eleştirmenlerin dikkatini çekmiş, 1963'te Sosyal Adalet dergisinde yayımlanan 'Soyut' başlıklı şiiri ile tartışılan bir şair olmuştur. "Soyut" şiiri üzerinden Hüseyin Cöntürk ve Asım Bezirci arasında içerik-biçim tartışması başlamıştır.

Tartışmalardan kısa bir süre sonra, 1964 yılında şairin ilk şiir kitabı olan Gecekondu yayımlanmış ve edebiyat çevrelerince toplumsal gerçekçiliğin başarılı bir örneği olarak kabul edilmiştir. Önemli bir toplumsal yara olan gecekondu yaşamına eğilen bu kitap, bir odada anne, baba, çoluk çocuk kıstırılmışçasına yaşayan insanların dramını yalın ve gerçekçi bir pencereden yansıtmıştır (Kalender 2010: 215). Şairin ikinci kitabı olan Yasak (1966), Sezer'in askeri tersanedeki ilk iş tecrübesinin etkilerinin hissedildiği bir eserdir. Emek teması etrafında örülen kitapta gecekondululardan marangozlara, işçilere ekmeğinin kavgasında olan emekçilere hak ettiğinin verilmesi ve saygı duyulması gerektiği mesajı vurgulanmıştır. 1977'de yayımlanan Direnç'te ise toplumsal sorunların en çok hırpaladığı kesim olan kadınlar ön plandadır. Direnç, şairin deyişiyle "çalışan bir kadının, bir kadın işçinin günlüğü" (Sezer 2010: 29) sayılabilir.

Sennur Sezer, 1982'de Sesimi Arıyorum adlı dördüncü şiir kitabında toplumsal-gerçekçi duyarlılık sürmektedir. Kitabın diğerlerinden ayrılan yanı, dizelerden yükselen kadın sesi, artan ana duyarlılığıdır. Eleştirmenlerce Gorki'nin Ana'sına benzetilen Sezer, "ana şair" olarak da nitelendirilmiştir (Güngör 1982: 61). 1983'te yayımlanan Kimlik Kartı'nda şairin ilk üç kitabından seçme şiirler yer almıştır. 1986'da yayınlanan beşinci şiir kitabı Bu Resimde Kimler Var, 1987'de Halil Kocagöz Şiir Ödülü'ne layık bulunmuştur. Bir ağıt kitabı olarak değerlendirilebilecek bu eserde, şairin yakın çevresinden kişilerin, arkadaşlarının ölümleri üzerine, onların anısına yazdığı şiirler yer almıştır.

Şairin klişelerden uzak toplumsal gerçekçi çizgisi 1991'de yayımlanan Afiş adındaki kitabıyla belrginleşmiştir. Yaşadığı zamanı şiirine yansıtmaya devam eden Sezer, sorunlara ve baskılara karşı tek tek bireylerin özgürlüğünden toplumun özgürlüğüne doğru uzanan bir çözüm yolunu işaret etmiştir. 1995'te Sennur Sezer'in o güne dek yazdığı tüm şiirlerin bir araya getirildiği Direnç Şiirleri yayımlanmıştır. 2000 yılında yayımlanan ve Yunus Nadi Şiir Ödülü'ne layık bulunan Kirlenmiş Kâğıtlar'da ise yalnızlık, ayrılık ve gurbet olgularının ağır bastığı 'özlem' temalı şiirler çoğunluktadır.

2001'de yayımlanan ve söylencelere yaslanan Dilsiz Dengbêj, Sennur Sezer'in şiirinde hem biçim hem de içerik açısından bir dönüm noktası olmuştur. İç sesin işitildiği, düzyazıya yaklaşan bu şiirlerde öykülemenin olanakları sonuna dek kullanılmıştır. Eserin ilham kaynağı, şairin Yaşar Kemal'in romanlarında tanıştığı dengbej geleneğidir. Kitabın adı olan Dilsiz Dengbêj ise konuşamayan bir delikanlı hakkındaki halk söylencesinden ödünçlenmiştir (Sezer 2010: 31,34). Destan kurgusuyla yazılmış olan kitap, sadece söylem düzeyinde değil, içerikte de geçmişten gününe uzanmış; susturulmuş, bastırılmış, cahil bırakılmış Anadolu kadınının değişmeyen yazgısını işlemiştir.

2002 yılında şairin ikinci seçki kitabı olan Bir Annenin Notları yayımlanmıştır. 2006'da dokuzuncu şiir kitabı Akşam Haberleri'nde düzyazıya yaklaşan, söylencelerden ve halk kültüründen beslenen şiirler yer almıştır. Bölümlerin her birinde farklı coğrafyalardan farklı insanların soluğunu duyuran Sezer, uzandığı coğrafyaya özgü dili, söylemi de , özellikle kadınların sesini yansıtmıştır. Sennur Sezer’in son şiir kitabı 2011’de yayımlanan ve “İnsan yaşadığı çağdan sorumludur./ Ve tanık olduğu bütün savaşlardan, kırımlardan, yokluklardan, baskılardan sanıktır.” (Sezer 2011: 1) dizeleriyle başlayan İzi Kalsın, Sennur Sezer şiirinin son manifestosu niteliğindedir.

İlk şiirinden son şiirine Sezer’in şiirinde tek değişmeyen unsur ‘insan’ olmuştur. Bizim insanımızdan başlayıp tüm insanlığı kuşatan şair, şiirini de insanca, özgürce, barış içinde yaşama, emeğin hakkını alabilme, bu haklı mücadelede yılmadan umutla direnme gibi ülküler etrafında kurmuştur (Kalender 2010: 213). Bu amansız mücadelede en çok ezilen ve en çok direnen taraf, kadınlar, annelerdir. Kadın olmak, anne duyarlılığı Sennur Sezer şiirinin ana damarıdır. Bu eksende gözlem gücünün rehberliğinde şiirini toplumsal olaylara, toplumun kanayan yaralarına, sokağa açan şair, kuru slogancılığa düşmeden duygulu ve coşkulu bir dille yazmıştır. Şairin bir başka duyarlılığı halk kültürü unsurları olmuş, türküler, söylenceler, mitler Sennur Sezer şiirine daima zengin beslenme kaynakları sunmuştur.

Çok yönlü, üretken bir sanatçı olan Sennur Sezer, deneme, inceleme-araştırma, çocuk kitapları da kaleme almış, şiir ve öykü seçkileri yayımlamıştır. 1995'te yayımlanan Şiir Gündemi, Sezer'in İnsancıl dergisindeki yazılarını, genç ozanlarla yazışmalarını bir araya getiren deneme türünde bir eserdir. Sezer'in 2010-2014 yılları arasında Evrensel gazetesindeki köşesinde perşembe günleri edebiyatçılara yazdığı mektuplar, Perşembe Mektupları (2015) adlı kitapta toplanmıştır.

Şiirlerinde olduğu gibi inceleme-araştırma kitaplarında da halk kültüründen, folklordan ilham alan Sezer, kültürel belleği tazeleyen pek çok çalışmaya imza atmıştır. Çoğunu eşi Adnan Özyalçıner ile birlikte kaleme aldığı İstanbul'un Taşı Toprağı Altın, Üç Dinin Buluştuğu Kent İstanbul, Öyküleriyle İstanbul Anıtları, Gidelim Kağıthaneye ve Kasımpaşa adlı kitapları eski İstanbul yaşayışı, kent kültürü ve tarihini ele alan eserlerdir.Türk Safosu Mihri Hatun (1997) ise divan edebiyatının iki kadın şairinden biri olan Mihri Hatun'un yaşamını işleyen belgesel anlatıdır. 68'in Edebiyatı Edebiyatın 68'i, 68 hareketinin edebiyattaki yansımalarının irdelendiği bir inceleme eseridir.

Sennur Sezer, çocuklar için yazmayı ciddiye almış, şiir ve masallar yazmıştır. Gerçeğin Masalı, Sümüklü Böceğin Masalı adlı ilk çocuk kitaplarını,1989'da yayımlanan ve Sıtkı Dost Çocuk Edebiyatı Birincilik Ödülü'nü kazanan, Adnan Özyalçıner ile beraber kaleme aldığı Keloğlan ile Köse izlemiştir. Pek çok çocuk kitabı kaleme alan Sezer, sadece şiir, öykü ve masal türleriyle sınırlı kalmamış, İğne Mızrak Mercimek Kalkan adlı bir tekerleme ve bilmece kitabı da yayımlamıştır. 2007'de basılan Transatlantiğin Vidası Ufacık Vidacık'ta ise Türkçe ve İngilizce hikâyeler yer almaktadır. Şahmaran, Aslı ile Kerem,Tahir ile Zühre adlı eserlerinde halk anlatılarını kendi üslubu ve yorumuyla yeniden yazıp çocuklara ve gençlere sunmuştur.

Sezer "edebiyatın bir kaydını tutmak" amacıyla (Aytekin 2010: 256) seçkiler de hazırlamıştır. Sezer'in Adnan Özyalçıner ile ortak çalışmaları seçki alanında da sürmüş, ikili Emek Öyküleri adlı dört ciltlik bir öykü seçkisi ile Divan Şiirinden Seçmeler, Halk Şiirinden Seçmeler ve Kutadgu Bilig'den Seçmeler adlı seçkiler hazırlamıştır. Sennur Sezer'in Akdenizli şairlerin barış şiirlerini bir araya getirdiği Akdenizli Şiirler adlı bir şiir seçkisi ile Ali Balkız, Adnan Özyalçıner, Ahmet Say, Muzeffer İzgü, Tarık Dursun K., ve Orhan Duru'nun da aralarında olduğu on iki yazar ve bir çizerin gözünden Nasretin Hoca öykülerini paylaştığı Benim Nasrettin Hocam adlı bir derlemesi vardır.

Kaynakça

Aytekin, Sadık (2010). "Sezer'in Şiir Emek İşçiliği". Şiirin ve Umudun Yorulmaz İğnesi Sennur Sezer, İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 251-258.

Ercan, Enver (1996). “Tez Büyümüş Bir Yazar: Sennur Sezer”. Cumhuriyet Kitap, 308: 1-5.

Eroğlu, Ebubekir, B. Esemenli, İ. Kocakaplan, İ. Özel, O. Söylemez (1998). “Sezer, Sennur”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 7., İstanbul: Dergâh Yay. 564.

Gündoğdu, Cengiz (2017). “Sennur Sezer Şiirinde Tikel-Olan’da Genel-Olan Diyalektiği”. İnsancıl. 323: 23-25.

Güngör, Necati (1982). “Şair Ana’nın Sesi”. Hürriyet Gösteri. 22: 61, 62.

Kalender, Arife (2010). "Sennur Sezer'in Şiirine Toplu Bakış". Şiirin ve Umudun Yorulmaz İğnesi Sennur Sezer, İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 213-220.

Kolektif (2016). Sevdadır Kısaltan Geceyi/ Sennur Sezer Kitabı, İstanbul: Türkiye Yazarlar Sendikası.

Nacitarhan, Cavit (haz.) (2010). Şiirin ve Umudun Yorulmaz İğnesi Sennur Sezer. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.

Necatigil, Behçet (2006). “Sezer, Sennur”. Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları, s. 368.

Sezer, Sennur ve A. Özyalçıner (2004). "Şair ve Okuru: Sennur Sezer / Adnan Özyalçıner". Yasakmeyve. 11: 8-17.

Sezer, Sennur (2010). "Dilsiz Dengbêj", Şiirin ve Umudun Yorulmaz İğnesi Sennur Sezer, İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 31-34.

Sezer, Sennur (2011). İzi Kalsın. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.

Uzunbay, Zeynep (2004). "Direnç ve Umut Heyamolaları". Yasakmeyve. 11: 18-23.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ SİBEL BULUT
Yayın Tarihi: 12.03.2018
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Gecekondu- / İstanbul1964Şiir
YasakHabora Kitabevi / İstanbul1966Şiir
DirençCem Yayınevi / İstanbul1977Şiir
Gerçeğin MasalıAbece Yayınları / İstanbul1979Şiir
Sesimi ArıyorumYazko / İstanbul1982Şiir
Kimlik KartıYazko / İstanbul1983Şiir
Bu Resimde Kimler VarÇınar Yayınları / İstanbul1986Şiir
Sümüklü Böceğin MasalıMorpa Kültür Yayınları / İstanbul1989/2007Şiir
Keloğlan ile KöseEvrensel Çocuk Kitaplığı / İstanbul1989/2012Masal
Uçuk Seçik ŞiirlerYılmaz Yayınları / İstanbul1991Şiir
Hasır Ören PadişahGendaş / İstanbul1991Masal
AfişGerçek Sanat Yayınları / İstanbul1991Şiir
Robin Hood? / ?1993Masal
Direnç ŞiirleriEvrensel Basım Yayın / İstanbul1995Şiir
Şiir Gündemiİnsancıl Yayınları / İstanbul1995Deneme
İstanbul'un Taşı Toprağı AltınAltın Kitapları / İstanbul1995Araştırma
Pencereden Bakan ÇocukEvrensel Çocuk / İstanbul1995Şiir
Anadolu'dan ÖykülerÜmit Yayıncılık / İstanbul1995Hikâye
Türk Safosu Mihri HatunMilliyet Yayınları / İstanbul1997Araştırma
Emek Öyküleri I - IVEvrensel Basım Yayın / İstanbul1998-1999Hikâye
Kirlenmiş KâğıtlarEvrensel Basım Yayın / İstanbul1999Şiir
Dilsiz DengbêjEvrensel Basım Yayın / İstanbul2001Şiir
Az Masraflı ve Kolay YemeklerSeçme Kitaplar / İstanbul2001Diğer
Nâzım, Dünya ve BizEvrensel Basım Yayın / İstanbul2002İnceleme
Bir Annenin NotlarıEvrensel Basım Yayın / İstanbul2002Şiir
Üç Dinin Buluştuğu Kent İstanbulİnkılâp Kitabevi / İstanbul2003İnceleme
Masal EviBüyülü Fener Yayınları / İstanbul2003Masal
İğne Mızrak Mercimek Kalkan? / ?2005Diğer
Kerem ile AslıSerhat / İstanbul2005Diğer
Akşam HaberleriEvrensel Basım Yayın / İstanbul2006Şiir
1001 Gece MasallarıBüyülü Fener Yayınları / İstanbul2006Masal
Transatlantiğin Vidası Ufak VidacıkHeyamola Çocuk / İstanbul2007Diğer
ŞahmaranMerkez Kitaplar / İstanbul2007Diğer
Akdenizli ŞiirlerEvrensel Basım Yayın / İstanbul2007Şiir
Divan Şiirinden SeçmelerMorpa Kültür Yayınları / İstanbul2007Şiir
Halk Şiirinden SeçmelerMorpa Kültür Yayınları / İstanbul2007Şiir
Kutadgu Bilig'den SeçmelerMorpa Kültür Yayınları / İstanbul2007Diğer
68'in Edebiyatı Edebiyatın 68'iEvrensel Basım Yayın / İstanbul2008İnceleme
Mevlana Dedem Demiş kiBüyülü Fener / İstanbul2008Diğer
Benim Nasrettin HocamEvrensel Basım Yayın / İstanbul2008Fıkra
KasımpaşaHeyamola Yayınları / İstanbul2009Araştırma
Öyküleriyle İstanbul AnıtlarıEvrensel Basım Yayın / İstanbul2010Araştırma
Gidelim Kağıthane'yeEvrensel Basım Yayın / İstanbul2010Araştırma
Şiirin ve Umudun Yorulmaz İğnesi Sennur SezerEvrensel Basım Yayın / İstanbul2010Hatıra
İzi KalsınEvrensel Basım Yayın / İstanbul2011Şiir
Gece Uyumayı Sevmeyen ÇiçekEvrensel Basım Yayın / İstanbul2012Hikâye
Perşembe MektuplarıYazılı Kağıt Yayınları / İstanbul2015Mektup
Tahir ile ZühreDoğan Egmont Yayınları / İstanbul2015Destan
Sevdadır Kısaltan Geceyi / Sennur Sezer KitabıTürkiye Yazarlar Sendikası / İstanbul2016Hatıra

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Ârif, Ali Efendid. ? - ö. 1688Doğum YeriGörüntüle
2SEHER ABDÂLd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Mehmet Kapland. 18 Mart 1915 - ö. 23 Ocak 1986Doğum YeriGörüntüle
4YOKSUL DERVİŞ, Şemsettin Kubatd. 1943 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5Taki Akkuşd. 14 Aralık 1943 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Osman Güvenird. 14 Şubat 1943 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7KÖROĞLU, Mehmet Demircid. 1926 - ö. 2015Ölüm YılıGörüntüle
8Aman Saspayevd. 15 Ekim 1929 - ö. 2015Ölüm YılıGörüntüle
9DERVİŞ KEMAL, Kemal Özcand. 1930 - ö. 25.04.2015Ölüm YılıGörüntüle
10Şakir Kurtulmuşd. 18 Eylül 1958 - ö. ?MeslekGörüntüle
11ZEYNEL, Zeynel Abidin Makasd. 1952 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Muhlis Salihoğlud. 27 Şubat 1948 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Metin Balayd. 22 Ekim 1956 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Merih Akoğuld. 08 Ağustos 1963 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Mehmet Kapland. 18 Mart 1915 - ö. 23 Ocak 1986Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16FATMA HANIM KEMİNEd. 1840-1842? - ö. 1898Madde AdıGörüntüle
17MERYALI/BİBER, Fatma Biberd. 1952 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18FATMA, Fatma Şimşekd. 12.09.1906 - ö. 06.02.1994Madde AdıGörüntüle