Madde Detay

İstanbul’da dünyaya geldi. Babası Âli Rıza Bey Telgrafhane müfettişidir. Kendisine, Posta ve Telgraf Nazırı dedesi Hasan Âli Efendi’nin ismi verildi. Eğitim hayatına Laleli’deki Yolgeçen Mektebi’nde başladı. Ailesinin Gümüşsuyu’ya taşınmasıyla Topkapı’daki Taş Mektebe ve sonrasında Mekteb-i Osmanî’ye devam etti. Hemen ardından ise Vefa İdadisi’ne gönderildi. Birinci Dünya Savaşının başlamasıyla 1914 yılında, idadi son sınıfta iken askerliğe alındı. Askerlik yılları onun için hayat okulu vazifesi gördü (Boybeyi 1998: 152). Askerlik görevini tamamladıktan sonra Darülfünûn’da eğitimine devam etmeye başladı. 1918 yılında Hukuk fakültesine yazılsa da kısa bir süre sonra Edebiyat Fakültesinin Felsefe bölümüne geçti. Kadrosuna katıldığı Darülmuallimin-i Âliye’yi, ruh ve beden üzerine yaptığı çalışmasıyla üstün başarıyla bitirdi. İzmir Erkek Muallim Mektebi’ne öğretmen olarak atandı. Sırasıyla İstanbul Kuleli Askerî Lisesi ve İstanbul Erkek Lisesi’nde öğretmenlik yaptıktan sonra 1927’de bu mesleği bıraktı. Öğretmenlikten sonra eğitim kurumlarına müfettiş olarak atandı ve Salih Zeki ile birlikte Paris’teki eğitim kurumlarını incelemeye gönderildi. Paris’ten dönünce Mustafa Kemal ile birlikte eğitim kurumlarını teftişe çıktı. Uzun süre devam eden bu incelemeden bir yıl sonra kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nde dil çalışmalarına başladı. Dahil olduğu ekiple birlikte 1382 yabancı sözcüğe Türkçe karşılık buldular (Boybeyi 1998: 153). 1932 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü’nün müdürlüğüne, 1933’te ise Orta Tedrisat Umum Müdürlüğü’ne atandı. 1938’de ise Maarif Vekilliği’ne tayin edildi. Yedi yıl yedi ay süren Millî Eğitim Bakanlığı görevinden 1946 yılında istifa etti. Daha sonra gazetecilik, yayın hayatı ve köşe yazarlığı ile sürdürdü.

Millî Eğitim Bakanı olduğu dönemde kültür ve edebiyat alanında çok önemli işlere imza atmıştır: Maarif Şûrası, Ahlak Şûrası, Tercüme Kongresi, Felsefe Terimleri Komisyonu, Köy Enstitüleri, Ortaöğretimde birlik, Yükseköğretimle Ortaöğretimin uyarlanması, Dünya klasiklerinin çevrilmesi, Konservatuvar, Üniversite muhtariyeti, Sanat Takvimi, Türk Bibliyografyası Yücel döneminin ürünleridir. Ayrıca bakanlığı döneminde yayımlanan ansiklopedi, sözlük ve dergiler de önemini hâlâ korumaktadır. Bunlar: İslâm Ansiklopedisi (1940), İnönü Ansiklopedisi (1943), Sanat Ansiklopedisi (1943), Hukuk Sözlüğü (1944), Türkçe-Fransızca Sözlük (1944), Osmanlı Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (1946), İlköğretim Dergisi (1939), Güzel Sanatlar Dergisi (1939), Mesleki Teknik Öğretim Dergisi (1940), Kültür Bakanlığı Dergisi (1940), Tercüme Dergisi (1940), Tarih Belgeleri Dergisi (1941), Kadın Ev Dergisi (1943), Köy Enstitüleri Dergisi (1945)’dir. Bu gelişmelerin içinde edebiyatı en çok canlandıran husus şüphesiz çeviri hareketleridir. Yücel, aydınlanmayı harekete geçiren çeviri faaliyetleri için şunları söyler: “Bir ulusun, diğer ulusların edebiyatlarını kendi dilinde, daha doğrusu kendi düşüncesinde yinelemesi; zekâ ve anlama gücünü o yapıtlar oranında artırması, canlandırması ve yeniden yaratması demektir. İşte çeviri etkinliğini, biz, bu bakımdan önemli ve uygarlık davamız için etkili saymaktayız” (Yücel 1941’den aktaran Başaran 2010: 67). Tercüme Bürosu kuruldu ve içinde yer alan ilk isimler şunlardı: Nurullah Ataç, Saffet Pala, Sabahattin Eyüboğlu, Bedrettin Tuncel, Enver Ziya Karal ve Nusret Hızır. Klasik eserlerin çevirilerinin yayımlanması 1941-1946 yılları arasında sürmüş ve toplam 496 eser dilimize kazandırılmıştır (Sönmez 2000: 55). Çeviri faaliyetlerinin yanında Yücel’in bakanlığı dönemindeki diğer önemli husus Köy Enstitüleri’dir.

Yücel’in kültür ve edebiyat alanında yaptığı büyük yeniliklerin dışında yazar yönü de incelenmelidir. Makale ve denemeleri çeşitli kitaplarda bir araya getirilmiştir. Bunlar, yayımlanma tarihlerine göre; Pazartesi Konuşmaları (1937), İçten Dıştan (1938), Hürriyete Doğru (1955), İngiltere Mektupları (1958), Kıbrıs Mektupları (1957), Hürriyet Gene Hürriyet (1960), Kültür Üzerine Düşünceler (1974), Geçtiğim Günlerden (1990) isimlerini taşır. Makale ve denemelerinin derlendiği kitaplar dışında inceleme, çeviri ve ders kitapları da vardır. Bunlardan Türk Edebiyatı Numuneleri isimli eser liselerin ikinci devre ikinci sınıfları için Millî Eğitim Bakanlığı tarafından kabul edilmiş ve eski harflerle basılmıştır. Sanat Musahebeleri eseri Jean-Marie Guyau’nun eserinin çevirisidir ve eski harflerle basılmıştır. Guyau’nun biyografisinden sonra eserlerinden seçilmiş metinlerin çevirileri yer alır. Goethe, Bir Dehanın Romanı isimli eseri, Goethe’nin karakterini ele aldığı için biyografik romandır ve Abdülhak Hamit’e sunulmuştur. Türk Edebiyatına Toplu Bir Bakış isimli kitap liselerin edebiyat derslerine yardımcı kitap olarak kabul edilmiştir. Halk, Tekke ve Divan edebiyatları genişçe anlatılmıştır. Bir Türk Hekimi ve Tıbba Dair Manzum Bir Eseri isimli çalışma, doktor ve şair Şeyhi Hâkim Sinan’ın hayatını ve Nazmü’t-tebayî adlı eserinin önemini anlatır. Pazartesi Konuşmaları isimli kitapta Yücel’in 1924-1938 yılları arasında Akşam Gazetesinde yazdığı 74 yazı bir araya getirilmiştir. İçten-Dıştan isimli eser, Yücel’in toplumsal eleştirilerini içeren bir eserdir. Türkiye’de Ortaöğretim isimli eser ise ortaokul ve liselerde okutulan dersler hakkında kapsamlı bir incelemedir. Davam isimli eser Yücel-Öner davasının tüm aşamalarını detaylıca anlatır. Davalar ve Neticeler kitabı ise bunun devamıdır. İyi Vatandaş İyi İnsan isimli eser, toplumsal yapılanmanın nasıl geliştiğini dünyadan örneklerle açıklar. Eğitim, edebiyat ve bilimle ilgili çok önemli incelemelerin ve dünyadan çeşitli çevirilerin bulunduğu bu eserler dışında Yücel’in kaleme aldığı şiirler de bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; "Erenler Lisânından", "Dertleşme", "Kendimden Kendime", "Uzaktan", "Dervişçe Bir Hasbıhal", "Nedîm’i Tahmîs", "Nefs", "Allah", "Hâmid’e Mektup" isimlerindedir. Şiirlerinden otuz üç tanesi Dönen Ses isimli kitapta basılmıştır. Çocuklar için yazdığı kırk iki şiir ise Sizin İçin isimli kitapta toplanmıştır. Dinle Benden ve Allah Bir kitapları da manzum eserleri arasındadır. 1926-1929 yılları arasında şiir ve nesirlerini Hayat Mecmûası’nda yayımlamıştır. Şiirlerinde hece, aruz ve serbest ölçüyü kullanan Yücel her zaman sade ve anlaşılır bir Türkçeyi tercih etmiştir. Dönen Ses kitabına topladığı şiirler daha önce Dergâh, Yeni Mecmua, Yarın, Milli Mecmua dergilerinde yayımlanmıştır. Bu eserde hece vezni ağırlıklı olmakla birlikte içinde aruzun ve serbest biçimin kullanıldığı şiirler de vardır. Hem dörtlüklerin hem de beyitlerin bulunduğu kitabın nazım birimi karışıktır denilebilir. “Dönen Ses’te tematik yapıya esas olmak üzere işlenen konular gurbet, aşk, ölüm, bayrak, vatan, kahramanlık, millet, âile, tabiat gibi başlıklar altında toplanabilir; ayrıca Cumhuriyet’ten sonraki Türk şiirinde genel hatları ile görüleceği üzere, çoğu tema içine sinmiş olarak tabiat kavramının Hasan Âli’nin şiirlerinde de bulunduğunu söyleyebiliriz” (Önal. 2007: 68). Sizin İçin isimli kitap yedi bölümden oluşur ve tema olarak ağırlıkla vatan, millet, Atatürk, doğa ve iyilik gibi kavramlar işlenmiştir. “Muhteva itibariyle küçük çocuklara yönelik bazı şiirlerin vezni, beş heceye kadar düşer. En çok kullanılan kalıp, hecenin 4+3 duraklı 7’li hece vezni kalıbıdır” (Önal, 2007: 69). Çocuk edebiyatının önemli bir eseri olan Sizin İçin kitabındaki didaktik üslup dikkat çekicidir. Dinle Benden isimli eser on şiirden meydana gelir, hece vezni kullanılmıştır ve her şiir mesnevi tarzında yazılmıştır. Kafiye şeması aa bb cc şeklinde ilerler. Bu eserde Yücel’in şahsi yaşantısının, duygu ve düşüncelerinin, inandığı değerlerin ipuçlarını bulmak mümkündür. “Eser, estetik ve teknik özellikleri ihmâle uğramış bir manzûm hatıralar yumağıdır. Bunun yanında Hasan Âli’nin gönül kırıklıklarını dile getiren bir müdafaa-namedir” (Önal, 2007: 70). Allah Bir eseri Yücel’in ölümünden sonra basılmıştır. Allah’ın tekliğini ifade eden Tevhid bölümünden ibarettir. Bireysel olarak tasavvufa eğilimli Yücel’in bu yönünü Allah Bir eserinde bulmak mümkündür.