ZÜHDÎ, Mehmed, Trabzonlu

(d. 1226/1811 - ö. 1292/1875)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Zühdî, 1226/1811 yılında Trabzon'da doğdu. Asıl adı Mehmed Zühdî Efendi'dir. Trabzon eşrafından 1845 yılında vefat eden Müftü Medresesi müderrisi Müftü Hacı İsmâil Efendi'nin oğludur. Hafızlığı ve diğer öğrenimini babasından gördü ve icazetname aldı. Bir ara kâğıtçı dükkânı açıp ticaretle uğraştı, daha sonra 1848 yılında Trabzon Nüfus Kalemi mukayyidi oldu. Sonra bu görevden istifa etti. Vali Muhlis Paşa'nın zamanında Vilayet Temyiz Divanı üyeliğine tayin edildi. Bir yandan da Hacı Yahyâ-zâdeler'in emlak işlerine baktı. 1852 yılına kadar Hatuniye (Gülbahar Hatun) Camii'nde yirmi yıl sürekli hatimle teravih namazı kıldırdı. Zühdî Efendi 1875 yılında Trabzon'da vefat etti. Trabzon Küçük İmaret Mezarlığı'nda Hamza Paşa Türbesi'nin kuzeyinde babası Müftü Hacı İsmâil Efendi'nin yanına gömüldü. Mezar kitabesindeki şiiri şair Faslî yazdı (Yüksel 2007: 753).

Hece ve aruzla şiirler yazan Zühdî Efendi'nin bir Şiir Mecmuası olduğu bildiriliyorsa da şiirlerini ihtiva eden bu Dîvân veya Mecmua 1862 yılında yanmıştır. Daha sonra yazdığı şiirler ise küçük bir mecmua oluşturmaktadır. Şiirleri kısmen tasavvufidir.

Trabzonlu şair ve yazar Hamâmî-zâde İhsan'ın bildirdiğine göre Zühdî Efendi Kadirî tarikatına mensup, makam bilir, Kur'an okuyuşu seri, hafızlığı kuvvetli ve Trabzon hafızlarının önde geleni idi. İnsanları vecde getiren sadasını duyanlar ruhani bir zevk duyarlardı. Musikiyi vaktiyle Trabzon'da ikamete memur edilen meşhur Dede Efendi'den öğrendi. (İnal 1988: 2103). Trabzon'da çok sayıda mezar kitabesinin tarih manzumelerini yazdı. Ayrıca Fatih (Ortahisar) Camii kapı açılış kitabesi, Saraç-zâde Medresesi ve Kürekçi Bacı Çeşmesi kitabelerini de Zühdî Efendi yazmıştır. Fatîn Tezkiresi'nde İstanbul'a gittiği, Ali Bey adlı birisinin güzelliğinin niteliklerini anlatan bir gazel yazdığı kayıtlıdır (Fatîn 1271: 168). Zühdî Efendi'nin 23 dörtlükten oluşan ve içinde hamsiden yapılan yemeklerin listesi de bulunan Hamsi Destanı ünlüdür. Bayburtlu Zihnî tarafından övülen Zühdî Efendi'nin Âşık Gurbetî ile atışmaları da vardır (Yüksel 2007: 754).

Kaynakça

Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü'l‑Eş‘âr. İstanbul.

Hamâmî-zâde İhsan (1928). Hamsi-nâme. İstanbul.

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. IV. İstanbul: Dergah Yay.

Yüksel, Murat (1989). Türk Edebiyatında Hamsi. Trabzon.

Yüksel, Murat (1993). Geçmişten Günümüze Trabzon Şairleri. C. I. Trabzon.

Yüksel, Murat (2007). "Zühdî". Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. VIII. Ankara: AKM Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. MEHMET ARSLAN
Yayın Tarihi: 12.06.2014
Güncelleme Tarihi: 29.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Hamsi Destanı'ndan:

Dinle ey birâder bu dâstânı

Anla nedir hamsi olan mübârek

On dört dürlü ta'âmını yaparlar

Şimdi olur sana ayân mübârek

Avlanup satlığa geldiği zamân

Görenlerin yüzü güldüğü zamhan

Kadr ü kıymetini bulduğu zamân

Zengin olur o gün satan mübârek

Pirinçle yapılır içli tavası

Baharla üzümle çıkar safâsı

Buna hiç söz olmaz canlar gıdâsı

İşte budur her bir zaman mübârek

İşte tamâm oldu hamsi ta'âmı

Yiyenler beylere vermez selâmı

Gel tuzlu suyuna dinle kelâmı

Hekim nedir işte Lokman mübârek

Zühdî bu sözleri yazmazdım ammâ

Ebe-zâde bana eyledi îmâ

Yine esrârını eyledim ifşâ

Lâyıkıyla oldu beyân mübârek

(Yüksel, Murat (1993). Geçmişten Günümüze Trabzon Şairleri. C. I. Trabzon. 166, 168.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1NEF'Î, Trabzonlud. ? - ö. 1895 ds.Doğum YeriGörüntüle
2Murat Urazd. 14 Eylül 1892 (1894) - ö. 10 Aralık 1981Doğum YeriGörüntüle
3HULÛSÎ, Alaybeyi-zâde Mehmedd. ? - ö. 1889Doğum YeriGörüntüle
4İZZET, Osmân İzzet, Bursalıd. 1811 - ö. 1864Doğum YılıGörüntüle
5CEMÂLÎd. 1811 - ö. 1871Doğum YılıGörüntüle
6HİMMETÎ, Arifd. 1811 - ö. 1891Doğum YılıGörüntüle
7NÂZIMd. ? - ö. 10 Aralık 1875’te hayattaÖlüm YılıGörüntüle
8MÜNÎB, Kâlâyî-zâde Münîb Ahmed Efendid. 1801 - ö. 1875Ölüm YılıGörüntüle
9RÂZÎ, Fakı İbrahim Edhemd. 1804-05 - ö. 1875-76Ölüm YılıGörüntüle
10Mehmet Çekmegild. 1921 - ö. 25 Temmuz 2004MeslekGörüntüle
11ZİKRÎd. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
12HIDIR ŞİMŞEKd. 1932 - ö. ?MeslekGörüntüle
13NİYÂZÎ, Ahmed Niyâzî Efendi, Serezlid. 1844 - ö. 1900Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14NÂZIMd. ? - ö. 10 Aralık 1875’te hayattaAlan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15VEHBÎ, Hacı Şeyh Mehmedd. 1837 - ö. 1885Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16HEVESîd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17GÜLPERÎ HANIMd. ? - ö. 19. yy.Madde AdıGörüntüle
18TÂ’İB, Tâ'ib Mehmed Çelebid. ? - ö. 1683Madde AdıGörüntüle