Madde Detay
ACZÎ, Mürid-zâde Aczî Ağa
(d. ?/1805 - ö. ?/1866)
tekke
(Tekke / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Aczî’nin asıl adı Mustafa’dır. Kaynaklarda Mürîdoğlu Mustafa Aczî Ağa, Aczî Ağa, Mürîdzâde Mustafa Aczî Ağa, Şeyh Aczî Mustafa Efendi, Edremitli Mürîdzâde Mustafa Aczî Ağa gibi isimlerle anılmaktadır. 1805 tarihinde Edremit’te doğan Aczî, Edremit’in voyvodalık yapmış ailelerinden “Mürîdzâde” ailesine mensuptur. Babası Edremit voyvodası Hacı Mehmet Ağa, halka zulmettiği gerekçesiyle boğdurularak cezalandırılmıştır. İlk tahsilini Edremit’te yaptığına dair bilgiler olduğu gibi ümmî olduğunu ifade eden kaynaklar da vardır. Bir süre babasının görevini yürüten Aczî, daha sonra Midilli’ye gitmiş ve burada Bayramiçli Ali Efendi adında bir şeyhe intisap etmiştir. Şeyhiyle beraber İstanbul’a giden Aczî, bir yıl sonra Edremit’e dönmüş ve inzivaya çekilmiştir. Aczî, Kadiriyye ve Halvetiyye tarikatlarına intisap ederek mürşit sıfatıyla birçok müridini terbiye etmiştir. İlk mahlası olan Âkif, şeyhi tarafından Aczî olarak değiştirilmiştir. Bu değişiklikten sonra divanını tanzim etmeye başlamıştır. Kısa bir süre Edremit’te nahiye müdürlüğü de yapan Aczî, 1866 tarihinde vefat ederek Edremit’in Karayer mevkiine gömülmüştür. Mustafa Aczî 19. yüzyılın divan edebiyatının sahip olduğu özellikleri yansıtacak düzeyde mutasavvıf bir şair olarak tanınır.
Aczî’nin ulaşılabilen tek eseri mürettep Divan’ıdır ve ölümünden sonra oğlu tarafından bastırılmıştır (1873). Divan’ın iki yazma nüshasına da ulaşılabilmiştir. Matbu ve yazma nüshalara göre Aczî Divanı’nda 203 gazel, 1 müstezat, 18 murabba, 1 muhammes, 3 müseddes, 1 mesnevi, 12 koşma, 1 kısa risale ve 2 şerh mevcuttur. Divanı içerisinde yer alan 116 beyitlik mesnevi ve şerhler ayrıca üzerinde durulmaya değer niteliktedir. Aczî, mesnevisinde insanın mahiyetini, dört ruh (ruh-u tabiî, ruh-ı insanî, ruh-ı hayvanî, ruh-ı nebatî) ile canlı kılındığını, her bir ruhun çeşitli görevleri yerine getiren hizmetkârları bulunduğunu, insanın bunlar sayesinde canlılığını muhafaza ettiğini, bunların zamanı geldiğinde Allah'ın izniyle insanı nasıl terk ederek aslına döneceğini ayrıntılı ve akıcı bir şekilde anlatmıştır. Aczî, Niyâzî Mısrî’nin ve kendisinin bir gazeline şerh yapmıştır. Genel olarak değerlendirildiğinde ise Aczî Divanı’nın ağırlığını gazeller oluşturmaktadır.
Aczî, XIX. yüzyılın âlim, arif ve mutasavvıf şairlerindendir. XIX. Yüzyıl Divan şiiri, yeni edebiyat karşısında bir çöküş döneminde olup, kuruluşunda olduğu gibi dini-tasavvufî bir görünüm sergilemiştir. İki ayrı şeyhten hilâfet sahibi olan Aczî, XIX. Yüzyılın dinî-tasavvufi şiirinin başarılı bir temsilcisi olmuştur. Bu açıdan eserlerini bedii endişelerden uzak, tamamıyla didaktik gayelerle yazmıştır. Divan edebiyatının klasik mazmunlarını, teşbih ve mecazlarını kullanmakla birlikte, özellikle hece vezni ve sade bir dille söylediği, atasözleri, deyim ve halk söyleyişlerin eyer verdiği şiirleriyle divan şiirini halk şiirine yaklaştırmada başarılı olmuştur.
Aczî Divanı’nda yer alan toplam 215 şiirde aruz vezni kullanılmıştır. Toplam 24 şiirde ise hece vezni kullanılmıştır. Münacaat ve naat özelliği gösteren şiirlerinin yanı sıra, çoğu şiirinde tasavvufi esasları işleyen ve seyr-i sülûka girerek yol almaya çalışan sâlike, ilerlemesi için çeşitli konularda nasihatler veren Aczî, sık sık dünyanın geçici olduğundan ve ömrün fâni olduğundan söz açarak sâlîkî uyarır. Aczî, Divan şiirinin tasavvufi şiir anlayışını şiirlerinde başarıyla uygulamıştır. Özellikle gazellerini tasavvuf yolunda hizmet için kullanmış ve bunda da başarılı olmuştur.
Kaynakça
Balcıoğlu, Tahir Harimi (1937). Tarihte Edremit Şehri. Balıkesir: Balıkesir Vilayet Matbaası.
Bursalı Mehmed Tahir Efendi (1972). Osmanlı Müellifleri. Hzl. İsmail Özen, A. Fikri Yavuz. İstanbul: Meral Yayınevi.
Ceylan, Ömür (2000). Tasavvufî Şiir Şerhleri. İstanbul: Kitabevi Yay.
Çaylıoğlu, Abdullah (1999). Niyâzi-i Mısrî Şerhleri. İstanbul: İnsan Yay.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal (1969). Son Asır Türk Şairleri. Cüz I. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
Ergun, Sadettin Nuzhet (yty.). Türk Şairleri. C. I. yyy.
Mürîdzâde Mustafa Aczî Ağa (1873). Divân-ı Edremîdî Mürîdzâde Mustafa Aczî Ağa. İstanbul: Mehteb-i Sanayyi Matbaası.
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
Öztürk, Yaşar Nuri (1997). Kuşadalı İbrahim Halvetî. İstanbul: Yeni Boyut.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1991). Karasi Meşahiri. Sadeleştiren: Mehmet İnce, Balıkesir: Balıkesir Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Kültür Dizisi 7.
Yetkin, Gıyas (1957). Kuruluşundan Bugüne Kadar Edremitte Olup Bitenler. Balıkesir: Türk Dili Matbaası.
Yetkin, Gıyas (1962). Edremit Tarihinden Yapraklar Sohbet. Edremit: İnkılâp Matbaası.
“Aczî Müridzâde Mustafa Ağa” (1968). Türk Ansiklopedisi. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay. C. I. 102-a.
"Aczi Ağa, Müridzade" (1977). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler. C. 1. İstanbul: Dergâh Yay. 27.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: PROF. DR. ALİ DUYMAZYayın Tarihi: 26.09.2013Güncelleme Tarihi: 21.08.2021Eserlerinden Örnekler
Gazel
Eyleyüb kendin müzeyyen ‘arz ider amma sana
Son deminde gör niler itse gerek dünya sana
Fi’l-mesel bir pîre-zen mekkâredir bu bî-vefâ
Kıl nazar eslâfa ‘ibretle yeter îmâ sana
Şem’ine pervâne olma yanma firkât nârına
Yan yakıl ‘aşk-Hudâ’ya lutf ide cânâ sana
Bir pula degmez tutalum heb senin olsa cihân
Kime kaldı kim kala dünya vü mâ-fihâ sana
Cân gözin eyle güşâd dîdâr içün ‘Aczî bugün
Dimesünler rûz-ı mahşerde yarın a’mâ sana
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 254
Murabba
Teşebbüs eyle sabra kıl tevekkül
Begüm bin şân olur bir ân içinde
Belâya eyle Yusuf-veş tahammül
Kişi sultân olur zindân içinde
Gurûr olma bugün zâhir gınâya
Virirsin hırmeni bâd-ı fenâya
Sakın hor bakma sultânım gedâya
Dükenmez kenz olur insân içinde
Bilenler nefsini bildi Hudâyı
Bırakdı halk ile sît ü sadâyı
İşitdi cân kulagı hakk nidâyı
Bilindi ma’nâsı Kur’ân içinde
Ta’ayyün lâ-ta’ayyünden nişândır
Basîret ehli bunda ‘âlî-şândır
Hakîkat dürri bir sırr-ı nihândır
Bulunur sendeki ummân içinde
Cihânın ibtidâsı intihâsı
‘Adem’dir ‘Acziyâ yokdur bekâsı
Nedir bu cism ü cânın mâ-verâsı
Okundı sûre-i rahmân içinde
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 468.
Semai
Ey Kaz Dağı ey Kaz Dağı
Dâ’im gülse rûyun senin
Avcılar kurmaz tuzağı
Görmez kazın toyun senin
Baba Sultan seni bekler
Bilesince var melekler
Üstüne ağlar felekler
Katı bülend boyun senin
Kaplar yüce serin sehâb
Sarı Kız’a tutar nikâb
Sende du’âlar müstecâb
Arafât mı soyun senin
Âb-ı zülâlin kânısın
Teşne diller dermânısın
Aceb kenz-i Rahmânîsin
Dopdolu kar suyun senin
Reşk eder yaylalar, dağlar
Akar soğuk sular çağlar
İçen yürekte yağ bağlar
Âb-ı hayât suyun senin
Havası cennetten eser
Ciğerden veremi keser
Hezâr türlü çiçek biter
Misk ü anber bûyun senin
Yüce yüce sanevberler
Salınıp hep Hû çekerler
Zikr edip kuşlar öterler
Aczî yok mu toyun senin
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 489.
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 26.09.2013Güncelleme Tarihi: 21.08.2021Eserlerinden Örnekler
Gazel
Eyleyüb kendin müzeyyen ‘arz ider amma sana
Son deminde gör niler itse gerek dünya sana
Fi’l-mesel bir pîre-zen mekkâredir bu bî-vefâ
Kıl nazar eslâfa ‘ibretle yeter îmâ sana
Şem’ine pervâne olma yanma firkât nârına
Yan yakıl ‘aşk-Hudâ’ya lutf ide cânâ sana
Bir pula degmez tutalum heb senin olsa cihân
Kime kaldı kim kala dünya vü mâ-fihâ sana
Cân gözin eyle güşâd dîdâr içün ‘Aczî bugün
Dimesünler rûz-ı mahşerde yarın a’mâ sana
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 254
Murabba
Teşebbüs eyle sabra kıl tevekkül
Begüm bin şân olur bir ân içinde
Belâya eyle Yusuf-veş tahammül
Kişi sultân olur zindân içinde
Gurûr olma bugün zâhir gınâya
Virirsin hırmeni bâd-ı fenâya
Sakın hor bakma sultânım gedâya
Dükenmez kenz olur insân içinde
Bilenler nefsini bildi Hudâyı
Bırakdı halk ile sît ü sadâyı
İşitdi cân kulagı hakk nidâyı
Bilindi ma’nâsı Kur’ân içinde
Ta’ayyün lâ-ta’ayyünden nişândır
Basîret ehli bunda ‘âlî-şândır
Hakîkat dürri bir sırr-ı nihândır
Bulunur sendeki ummân içinde
Cihânın ibtidâsı intihâsı
‘Adem’dir ‘Acziyâ yokdur bekâsı
Nedir bu cism ü cânın mâ-verâsı
Okundı sûre-i rahmân içinde
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 468.
Semai
Ey Kaz Dağı ey Kaz Dağı
Dâ’im gülse rûyun senin
Avcılar kurmaz tuzağı
Görmez kazın toyun senin
Baba Sultan seni bekler
Bilesince var melekler
Üstüne ağlar felekler
Katı bülend boyun senin
Kaplar yüce serin sehâb
Sarı Kız’a tutar nikâb
Sende du’âlar müstecâb
Arafât mı soyun senin
Âb-ı zülâlin kânısın
Teşne diller dermânısın
Aceb kenz-i Rahmânîsin
Dopdolu kar suyun senin
Reşk eder yaylalar, dağlar
Akar soğuk sular çağlar
İçen yürekte yağ bağlar
Âb-ı hayât suyun senin
Havası cennetten eser
Ciğerden veremi keser
Hezâr türlü çiçek biter
Misk ü anber bûyun senin
Yüce yüce sanevberler
Salınıp hep Hû çekerler
Zikr edip kuşlar öterler
Aczî yok mu toyun senin
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 489.
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 21.08.2021Eserlerinden Örnekler
Gazel
Eyleyüb kendin müzeyyen ‘arz ider amma sana
Son deminde gör niler itse gerek dünya sana
Fi’l-mesel bir pîre-zen mekkâredir bu bî-vefâ
Kıl nazar eslâfa ‘ibretle yeter îmâ sana
Şem’ine pervâne olma yanma firkât nârına
Yan yakıl ‘aşk-Hudâ’ya lutf ide cânâ sana
Bir pula degmez tutalum heb senin olsa cihân
Kime kaldı kim kala dünya vü mâ-fihâ sana
Cân gözin eyle güşâd dîdâr içün ‘Aczî bugün
Dimesünler rûz-ı mahşerde yarın a’mâ sana
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 254
Murabba
Teşebbüs eyle sabra kıl tevekkül
Begüm bin şân olur bir ân içinde
Belâya eyle Yusuf-veş tahammül
Kişi sultân olur zindân içinde
Gurûr olma bugün zâhir gınâya
Virirsin hırmeni bâd-ı fenâya
Sakın hor bakma sultânım gedâya
Dükenmez kenz olur insân içinde
Bilenler nefsini bildi Hudâyı
Bırakdı halk ile sît ü sadâyı
İşitdi cân kulagı hakk nidâyı
Bilindi ma’nâsı Kur’ân içinde
Ta’ayyün lâ-ta’ayyünden nişândır
Basîret ehli bunda ‘âlî-şândır
Hakîkat dürri bir sırr-ı nihândır
Bulunur sendeki ummân içinde
Cihânın ibtidâsı intihâsı
‘Adem’dir ‘Acziyâ yokdur bekâsı
Nedir bu cism ü cânın mâ-verâsı
Okundı sûre-i rahmân içinde
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 468.
Semai
Ey Kaz Dağı ey Kaz Dağı
Dâ’im gülse rûyun senin
Avcılar kurmaz tuzağı
Görmez kazın toyun senin
Baba Sultan seni bekler
Bilesince var melekler
Üstüne ağlar felekler
Katı bülend boyun senin
Kaplar yüce serin sehâb
Sarı Kız’a tutar nikâb
Sende du’âlar müstecâb
Arafât mı soyun senin
Âb-ı zülâlin kânısın
Teşne diller dermânısın
Aceb kenz-i Rahmânîsin
Dopdolu kar suyun senin
Reşk eder yaylalar, dağlar
Akar soğuk sular çağlar
İçen yürekte yağ bağlar
Âb-ı hayât suyun senin
Havası cennetten eser
Ciğerden veremi keser
Hezâr türlü çiçek biter
Misk ü anber bûyun senin
Yüce yüce sanevberler
Salınıp hep Hû çekerler
Zikr edip kuşlar öterler
Aczî yok mu toyun senin
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 489.
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Eyleyüb kendin müzeyyen ‘arz ider amma sana
Son deminde gör niler itse gerek dünya sana
Fi’l-mesel bir pîre-zen mekkâredir bu bî-vefâ
Kıl nazar eslâfa ‘ibretle yeter îmâ sana
Şem’ine pervâne olma yanma firkât nârına
Yan yakıl ‘aşk-Hudâ’ya lutf ide cânâ sana
Bir pula degmez tutalum heb senin olsa cihân
Kime kaldı kim kala dünya vü mâ-fihâ sana
Cân gözin eyle güşâd dîdâr içün ‘Aczî bugün
Dimesünler rûz-ı mahşerde yarın a’mâ sana
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 254
Murabba
Teşebbüs eyle sabra kıl tevekkül
Begüm bin şân olur bir ân içinde
Belâya eyle Yusuf-veş tahammül
Kişi sultân olur zindân içinde
Gurûr olma bugün zâhir gınâya
Virirsin hırmeni bâd-ı fenâya
Sakın hor bakma sultânım gedâya
Dükenmez kenz olur insân içinde
Bilenler nefsini bildi Hudâyı
Bırakdı halk ile sît ü sadâyı
İşitdi cân kulagı hakk nidâyı
Bilindi ma’nâsı Kur’ân içinde
Ta’ayyün lâ-ta’ayyünden nişândır
Basîret ehli bunda ‘âlî-şândır
Hakîkat dürri bir sırr-ı nihândır
Bulunur sendeki ummân içinde
Cihânın ibtidâsı intihâsı
‘Adem’dir ‘Acziyâ yokdur bekâsı
Nedir bu cism ü cânın mâ-verâsı
Okundı sûre-i rahmân içinde
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 468.
Semai
Ey Kaz Dağı ey Kaz Dağı
Dâ’im gülse rûyun senin
Avcılar kurmaz tuzağı
Görmez kazın toyun senin
Baba Sultan seni bekler
Bilesince var melekler
Üstüne ağlar felekler
Katı bülend boyun senin
Kaplar yüce serin sehâb
Sarı Kız’a tutar nikâb
Sende du’âlar müstecâb
Arafât mı soyun senin
Âb-ı zülâlin kânısın
Teşne diller dermânısın
Aceb kenz-i Rahmânîsin
Dopdolu kar suyun senin
Reşk eder yaylalar, dağlar
Akar soğuk sular çağlar
İçen yürekte yağ bağlar
Âb-ı hayât suyun senin
Havası cennetten eser
Ciğerden veremi keser
Hezâr türlü çiçek biter
Misk ü anber bûyun senin
Yüce yüce sanevberler
Salınıp hep Hû çekerler
Zikr edip kuşlar öterler
Aczî yok mu toyun senin
Özgönül, Öznur (2001). Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 489.
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | İŞTİYÂKÎ | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | SA'DÎ, Hâfız Ahmed Sa'dî, Havran-Edremitli | d. ? - ö. 1882 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | MEHMET ÇAKIRTAŞ | d. 1920 - ö. 01.11.1988 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | ERBÂBİ, Hüseyin Farkî Efendi | d. 1805 - ö. 1882 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | RÂŞİD, Râşid Efendi | d. 1805 - ö. 1850 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | FEHÎM, Mahmûd Fehîm Efendi | d. 1805 - ö. 1853 ds. | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | FEDÂÎ, Mahmud | d. 1810\'lar - ö. 1866 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | DEHŞETÎ, Salih | d. 1802/1813? - ö. 1866/1875? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | SA’DÎ, Îsâ-zâde Seyyid Mehmed Sa’deddîn | d. 1803 - ö. 4 Ekim 1866 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | KİBİRSİZ AHMED BABA | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | KUL FAKİR | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | HÜRMÜZ HANIM | d. 1844? - ö. 1913/1914? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | MEHDÎ BABA | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
14 | ALİOĞLU | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
15 | DAVER BABA | d. 1830 - ö. 1908 | Madde Adı | Görüntüle |