Madde Detay

Asıl adı Muhammed Sâlih’tir. 1220/1805 yılında Darende’de doğmuştur. Şeyh Sâlih Efendi, Sâlih Nihânî Baba sanıyla tanınmıştır. Somuncu Baba olarak bilinen Şeyh Hâmid-i Velî soyundandır. Dedesi Büyük Hasan Efendi, Sadrazam Darendeli Topal İzzet Mehmet Paşa’nın hocasıdır. Babası Şeyh Mustafa olarak bilinen Mustafa Feryâdî’dir (Akgündüz vd. 2002: 843). Seyyid olan Sâlih Nihânî, evradı içerisinde bulunan ve silsilesini anlattığı bir manzumesinde soyunun Somuncu Baba’ya oradan Hz. Hüseyin yoluyla Hz. Peygamber’e dayandığını belirtmektedir. Babası Şeyh Mustafa Efendi’nin icazetiyle onun ölümünün ardından post-nişîn olmuştur. Darende Hacılar Mahallesi’nde Eski Tahtalı Köprü diye bilinen yerde uzun yıllar ikâmet etmiştir. Bütün ömrünü Darende’de geçiren Sâlih Nihânî, Somuncu Baba Câmi’nin doğusunda Tohma Çayı’nın yanında Örtme Kaya denilen yerde bir çilehâne yaptırmış ve zamanını buraya çekilerek ilim ve ibadetle geçirmiştir. 83 yaşında iken 1305/1888 yılında Darende’de vefat etmiştir. Mezarı, Darende Hacılar Mahallesi’ndeki Şeyhli Mescidi (Medresesi)’nin avlusundadır.

Nihânî’nin bilinen eserleri şunlardır:

1. Dîvân-ı Nihânî: Kendi hattıyla bir Dîvân’ı olduğu bilinmektedir. Aruz ve hece vezniyle şiirler söylemiştir. Matbu mevlidinin ilk sayfasında Dîvân’ının hurûf-ı hecâ üzerine mürettep bir şekilde düzenlenmiş olduğu kaydedilmektedir (Nihânî 1308: 1). Aynı zamanda Penâhî mahlasıyla şiirler söyleyen oğlu Mustafa Müslim, Dîvân’ı bastırmak istemişse de buna muvaffak olamamıştır. Dîvân’ın yazma nüshası, Prof. Dr. Ahmed Akgündüz’ün şahsi kütüphanesindedir (Yıldız 2010: 84).

2. Mevlûdü’n-Nebî: Nihânî’nin oğlu Mustafa Müslim tarafından matbu olarak İstanbul’da 1308/1890 yılında Matbaa-i Âmire’de bastırılmıştır. Toplam 26 sayfa olan Mevlid, 320 beyittir. Eserin sonunda yer alan yedi beyitlik gazel tarzındaki na’t, şairin Dîvân’ından alınmıştır. Sade bir dille te’lif edilmiştir. Birçok mevlidde görülen Hz. Peygamber’in hicreti, miracı ve vefatı gibi konular, Nihânî’nin mevlidinde yer almamaktadır. Eserde sadece nûr-ı Muhammedî ve Hz. Peygamber’in doğum hadisesi işlenmiştir. Bu bakımdan muhtasar bir mevliddir. Darende’de uzun yıllar bu mevlid okunmuştur.

Mevlidin ilk sayfasında yer alan bilgiye göre Nihânî’nin bu eserler dışında tasavvufa ait bazı risaleleri de bulunduğu belirtilmektedir (Sâlih Nihânî 1308: 1). Âlim ve fâzıl bir şair olarak tanınmıştır.

Akgündüz, Ahmed, S. Öztürk, Yaşar Baş (2002). Darende Tarihi. İstanbul: Seyyid Osman Hulusi Efendi Vakfı Yay.

Gülseren, Cemil (1996). “Şeyh Salih Nihanî”. Somuncu Baba 14: 14-16.

Kavruk, Hasan, M. Özer (2006). Geçmişten Günümüze Malatya Şairleri. Malatya: Malatya Belediyesi Kültür Yay.

Sâlih Nihânî (1308). Mevlûdü’n-Nebî. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Yıldız, Alim (2010). Üç Bülbülden Güllerin Efendisine Darende’de Okunan Üç Mevlid-i Şerîf. Malatya: Nasihat Yay.

Münâcât

Ey hakîm-i kudret ıssı Kibriyâ

Vahdetin evsâfın okur enbiyâ

Sâni’isin cümle eşyânın şehâ

Ver bize râh-ı dalâletten rehâ

Sen Ganî Mutlak kapında biz gedâ

Hâdi-i Mûtî çü sensin ey Hudâ

Emrine mahkûm durur şeyh ile şâb

Kıl bize feyz ü necât-ı müstetâb

Durdı yer emrin ile buldı sebât

Dag u sahrâ hem dahi eşçâr nebât

Cümlesi fermân-berindir yâ Gıyâs

Senden özge kimse yok yâ Müstegâs

(Yıldız, Alim (2010). Üç Bülbülden Güllerin Efendisine Darende’de Okunan Üç Mevlid-i Şerîf. Malatya: Nasihat Yay. 74-75.)

Na’t-ı Resûl aleyhi’s-selâm

Cemâlin gülşeninde andelîbem yâ Resûlallâh

Velî mahzûn-ı hâtır bir garîbem yâ Resûlallâh

Ne denlü cürm ü isyânım çok ise şâh-ı sultânım

Sanadır dest-i dâmânım münîbem yâ Resûlallâh

Şu denlü bâr-gîrânım garîk-i bahr-i tugyânım

Recâ-yı bâb-ı gufrâna enînem yâ Resûlallâh

Edip tasdîk risâlâtın dahi mu’ciz kemâlâtın

Gönül mir’ât-ı sâfî dil-firîbem yâ Resûlallâh

Bi-hamdillâh cenâbından durur sırr-ı siyâdâtım

Ki nesl-i Haydar-ı pâk-i halîbem yâ Resûlallâh 

Salât ile selâm olsun habîbim şânına her dem

Budur hep zikr ü evrâdım hatîbem yâ Resûlallâh

Eder nûr-ı tevellâ bu Nihânî kalbini ihyâ

Ki ceddim Şeyh Hâmid sulb-i tîbem yâ Resûlallâh

(Sâlih Nihânî (1308). Mevlûdü’n-Nebî. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 24.)