Ali Haydar

(d. 1836 / ö. 1914)
Oyun yazarı, Çevirmen, Elçilik görevlisi
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Bursa / Karacabey'de (eski adıMihalıç)doğdu. Dedesi eski Bağdat Valisi, babası Posta-Telgraf Nâzırıdır. Özel hocalardan Arapça ve Farsça dersleri aldı. 1853'te Bâbaıâli Tercüme Kaleminde çalışmaya başladı. 1856'da elçilik katipliği vazifesiyle gönderildiği Paris'te eğitimini tamamladı. Dönüşünde (1860) Tanzimat Meclisi Mütercimliğine atandı. Hayatı boyunca çeşitli kurumlarda çalıştı ve 1908'de emekli oldu. 1914'te İstanbul'da vefat eden yazar, Eyüp Mezarlığı'na defnedildi.

Edebiyatımızın ilk tragedya yazarı olan Ali Haydar Bey, kurduğu Cemiyet-i Kitâbet derneğinin yayın organı Mecmua-i İbret-i İntibah (İbretnüma) adlı dergide çocuklar için faydalı olabilecek yerli ve yabancı eserleri çevirip yayınladı. (Akı 1989: 96) Klasik Batı tiyatrosunu örnek alarak yazdığı Sergüzeşt-i Perviz (1866) isimli ilk oyunu mirasyedi bir gencin düşüşünü anlatır. Yazar, eserin mukaddimesinde, bu oyunu edebiyatımızda manzum tragedyayı başlatmak için yazdığını belirtir. (And 1992: 78) Oyun, halk hikâyelerini andıran konusu ve mesnevî biçiminde yazılmış olmasıyla edebî geleneğe bağlı, didaktik bir eserdir. Yazar, eserde konuyu oluşturan malzemeyi tragedyanın kurallarına uygun olarak işleyememiştir. (Akı 1989: 99) İkinci oyunu, bir Sasanî hükümdarının iki karısı arasındaki, cinayetle neticelenen, kıskançlıkları anlattığı İkinci Ersas (1866), tragedya kurallarına, ilk oyununa nazaran, daha uygundur. Üçüncü eseri fantezi nitelikli Rüya Oyunu (1876) Yunan mitolojisi kaynaklı, edebiyatımızın ilk manzum komedisidir. (Enginün 2016: 666) Yazarın basılmamış Gonce-i Çin yahut Bir Ağlamanın Bir Gülmesi isimli dramı ve Hekimlerin Hazâkatı yahut Tiyatro İçinde Tiyatro isimli bir komedisi bulunmaktadır. Yazarın hiçbir oyunu kendisinden sonrakilere örnek teşkil edebilecek niteliklere ulaşamamış, eserleri teknik açıdan başarısız bulunmuştur. (Enginün 2016: 665)

Kaynakça

Akı, Niyazi (1989). Türk Tiyatro Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: Dergâh Yayınları.

And, Metin (1992). Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.

Banarlı, Nihad Sâmi (2001). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi II. İstanbul: MEB Basımevi.

Enginün, İnci (2016). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1839 - 1923). İstanbul: Dergâh Yayınları.

Tunçel Ulusoy, Ayşe (2007). "Türk Edebiyatında 'Manzum Tiyatro' Formunun Doğuşu". Tiyatro Araştırmaları Dergisi. 24 http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/905/11573.pdf (erişim tarihi: 07.06.2019)

Yılmaz, Nurcan (2018). Ali Haydar Bey'in Hayatı, Edebî Kişiliği ve Tiyatro Eserlerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Uşak: Uşak Üniversitesi.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: SEVDA ALTUNBAŞ
Yayın Tarihi: 10.06.2019
Güncelleme Tarihi: 27.10.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Sergüzeşt-i PervizTasvir-i Efkar Matbaası / İstanbul1866Tiyatro
İkinci ErsasTasvir-i Efkar Matbaası / İstanbul1866Tiyatro
Rüya OyunuTürkî ve Şark Matbaası / İstanbul1876Tiyatro
Gonce-i Çin yahut Bir Ağlamanın Bir Gülmesi- / --Tiyatro
Hekimlerin Hazâkatı yahut Tiyatro İçinde Tiyatro- / --Tiyatro

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1ÜFTÂDE-ZÂDE, Mustafa Efendid. ? - ö. 1608Doğum YeriGörüntüle
2TÂLİBd. ? - ö. 1706Doğum YeriGörüntüle
3Semra Özdamard. 11 Ocak 1956 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4NEŞ'ETd. 1836 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5KÖR BESTİ, Besti Kerbelayi Bayrameli Gızıd. 1836 - ö. 1936Doğum YılıGörüntüle
6NASÛHÎ, Abdülhâlikd. 1836 - ö. 1912Doğum YılıGörüntüle
7KADÎRÎ, Kadird. 1859 - ö. 1914Ölüm YılıGörüntüle
8PARMAKSIZOĞLU ÂŞIK MAHMUTd. 1822 - ö. 1914Ölüm YılıGörüntüle
9KEVSER, Kevser Hanımd. ? - ö. 1914 ds.Ölüm YılıGörüntüle
10Fatih Özgüvend. 1957 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Metin Celâld. 13 Mart 1961 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Hamdi Koçd. 20 Aralık 1963 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Abdullah Sabrid. 1 Temmuz 1867 - ö. 21 Temmuz 1939Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Orhan Midhat Barbarosd. 1894 - ö. 27 Temmuz 1964Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Refik Halit Karayd. 15 Mart 1888 - ö. 18 Temmuz 1965Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16TUFEYLÎ/TIFÎLÎ, Molla Ali Çelebid. ? - ö. 1611Madde AdıGörüntüle
17Ali Türk Keskind. 1913 - ö. 24 Ekim 1986Madde AdıGörüntüle
18Ali Günvard. 8 Temmuz 1953 - ö. ?Madde AdıGörüntüle