Ali Haydar

(d. 1836 / ö. 1914)
Oyun yazarı, Çevirmen, Elçilik görevlisi
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Bursa / Karacabey'de (eski adıMihalıç)doğdu. Dedesi eski Bağdat Valisi, babası Posta-Telgraf Nâzırıdır. Özel hocalardan Arapça ve Farsça dersleri aldı. 1853'te Bâbaıâli Tercüme Kaleminde çalışmaya başladı. 1856'da elçilik katipliği vazifesiyle gönderildiği Paris'te eğitimini tamamladı. Dönüşünde (1860) Tanzimat Meclisi Mütercimliğine atandı. Hayatı boyunca çeşitli kurumlarda çalıştı ve 1908'de emekli oldu. 1914'te İstanbul'da vefat eden yazar, Eyüp Mezarlığı'na defnedildi.

Edebiyatımızın ilk tragedya yazarı olan Ali Haydar Bey, kurduğu Cemiyet-i Kitâbet derneğinin yayın organı Mecmua-i İbret-i İntibah (İbretnüma) adlı dergide çocuklar için faydalı olabilecek yerli ve yabancı eserleri çevirip yayınladı. (Akı 1989: 96) Klasik Batı tiyatrosunu örnek alarak yazdığı Sergüzeşt-i Perviz (1866) isimli ilk oyunu mirasyedi bir gencin düşüşünü anlatır. Yazar, eserin mukaddimesinde, bu oyunu edebiyatımızda manzum tragedyayı başlatmak için yazdığını belirtir. (And 1992: 78) Oyun, halk hikâyelerini andıran konusu ve mesnevî biçiminde yazılmış olmasıyla edebî geleneğe bağlı, didaktik bir eserdir. Yazar, eserde konuyu oluşturan malzemeyi tragedyanın kurallarına uygun olarak işleyememiştir. (Akı 1989: 99) İkinci oyunu, bir Sasanî hükümdarının iki karısı arasındaki, cinayetle neticelenen, kıskançlıkları anlattığı İkinci Ersas (1866), tragedya kurallarına, ilk oyununa nazaran, daha uygundur. Üçüncü eseri fantezi nitelikli Rüya Oyunu (1876) Yunan mitolojisi kaynaklı, edebiyatımızın ilk manzum komedisidir. (Enginün 2016: 666) Yazarın basılmamış Gonce-i Çin yahut Bir Ağlamanın Bir Gülmesi isimli dramı ve Hekimlerin Hazâkatı yahut Tiyatro İçinde Tiyatro isimli bir komedisi bulunmaktadır. Yazarın hiçbir oyunu kendisinden sonrakilere örnek teşkil edebilecek niteliklere ulaşamamış, eserleri teknik açıdan başarısız bulunmuştur. (Enginün 2016: 665)

Kaynakça

Akı, Niyazi (1989). Türk Tiyatro Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: Dergâh Yayınları.

And, Metin (1992). Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.

Banarlı, Nihad Sâmi (2001). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi II. İstanbul: MEB Basımevi.

Enginün, İnci (2016). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1839 - 1923). İstanbul: Dergâh Yayınları.

Tunçel Ulusoy, Ayşe (2007). "Türk Edebiyatında 'Manzum Tiyatro' Formunun Doğuşu". Tiyatro Araştırmaları Dergisi. 24 http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/905/11573.pdf (erişim tarihi: 07.06.2019)

Yılmaz, Nurcan (2018). Ali Haydar Bey'in Hayatı, Edebî Kişiliği ve Tiyatro Eserlerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Uşak: Uşak Üniversitesi.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: SEVDA ALTUNBAŞ
Yayın Tarihi: 10.06.2019
Güncelleme Tarihi: 27.10.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Sergüzeşt-i PervizTasvir-i Efkar Matbaası / İstanbul1866Tiyatro
İkinci ErsasTasvir-i Efkar Matbaası / İstanbul1866Tiyatro
Rüya OyunuTürkî ve Şark Matbaası / İstanbul1876Tiyatro
Gonce-i Çin yahut Bir Ağlamanın Bir Gülmesi- / --Tiyatro
Hekimlerin Hazâkatı yahut Tiyatro İçinde Tiyatro- / --Tiyatro

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Azîzî, Karaçelebi-zâde Abdülaziz Efendid. 1592 - ö. 1658Doğum YeriGörüntüle
2Serdar Ünverd. 01 Ocak 1955 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3HUSREV, Husrev Çelebid. 1481 - ö. 1561Doğum YeriGörüntüle
4RÂİF, Mukâbeleci-zâde Yûsuf-ı Râif-i Âmidîd. 1836 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5MERYEM BACId. 1836 - ö. 1916Doğum YılıGörüntüle
6NEŞ'ETd. 1836 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7REMZÎ, Ahmetd. 1859 - ö. 1914Ölüm YılıGörüntüle
8HULÛSÎ, İbrahimd. ? - ö. 1914-1918?Ölüm YılıGörüntüle
9Şehbenderzâde Ahmet Hilmid. 1862-63 - ö. 16 Ekim 1914Ölüm YılıGörüntüle
10Ferit Avcıd. 23 Haziran 1954 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Süreyya Evrend. 19 Mayıs 1972 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Sabri Tatovd. 1925 - ö. 2010MeslekGörüntüle
13Hüseyin Rıfat (Işıl)d. 1878 - ö. 24 Şubat 1954Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Hüseyin Suat Yalçınd. 1284 (1867) - ö. 21 Mart 1942Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Faik Sabri Durand. 1882 - ö. 7 Mayıs 1943Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16VÂHİDÎ, Şeyh Alî Vâhidî Efendid. ? - ö. 1764-1765Madde AdıGörüntüle
17ZÂRÎ, AlÎ Efendid. ? - ö. 1777Madde AdıGörüntüle
18ALİ, Acem Ali Çelebid. ? - ö. 1688-89Madde AdıGörüntüle