Madde Detay

Asıl ismi Ali Rıza'dır. Üsküdar’da doğmuştur (Akkaymak 1994: 30-33). Babası İstanbul’un tanınmış tüccarlarından Çankırılı Hacı Ahmed Efendi’dir. Mütedeyyin ve Sultana sadakat duygularıyla bağlıdır (Ali Kemal 2016: 23-28). Annesi Çerkez asıllı bir cariye olan Hanife Feride Hanım'dır. (Akkaymak 1994: 15) Ali Kemal, eğitim hayatına mahalle mektebinde başlar, ardından Kaptanpaşa Mekteb-i Rüşdiyyesi’ne kaydolur. Bu okul 1887-1888 Osmanlı Rus Harbi sebebiyle kapatılınca Gülhâne Rüşdiyye-i Askeriyyesi’ne kaydolur. Son yılında derslere devamsızlığı ve disiplinsiz tavırları sebebiyle okuldan kovulur. Bunun üzerine babasıyla Balkapanı’nda çalışmaya başlar. Hacı Ahmed Efendi Süleymaniye Camii’ne sabah namazlarına oğlunu da yanında götürür ve onu İzhar, Kafiye Şerhi, İzzî, Merâh, Tuhfe-i Vehbî, Gülistan ve Bahâristan gibi eserlerle tanıştırır. Sonrasında annesinin ısrarıyla Mekteb-i Mülkiyye’ye kaydı yaptırılır (Ali Kemal 2016: 31-37). Henüz birinci sınıftayken fikren “büyük bir inkılaba mazhar olduğunu” hisseder (Ali Kemal 2016: 44). Mülkiye sıralarında gerek arkadaşları gerekse de hocaları Ali Kemal’in düşünce dünyasında büyük bir tahavvüle sebep olmuştur. Hüsnü Efendi’den Farsça, Abdurrahman Şeref Bey’den coğrafya, Mizancı Murad’dan tarih, Boyacıyan Efendi’den Fransızca ve Recaizade Mahmud Ekrem’den edebiyat dersleri alır (Ali Kemal 2016: 40-43, 73). Matbuat hayatına alaka beslediği ilk yıllarda Muallim Naci ve takipçilerini izleyen Ali Kemal, sonraki yıllarda yenileşme taraftarlarına yakınlık duymaya başlar. Okuldaki Fransızcayı yetersiz görür, seviyesini ilerletmek için Fransa’ya gitmek ister (Ali Kemal 2016: 108). Yine aynı sebeple ya Galata’daki ya da Beyoğlu’ndaki Fransız okullarından birine gece öğrencisi olarak kaydolmak istemiş, yaşından dolayı Saint-Benoît Mektebi’nce reddedilmişse de Beyoğlu’ndaki Faure Braderler’in okuluna kayıt yaptırmıştır. (Ali Kemal 2016: 117-118). Buradaki eğitimden aldığı keyif, Paris’e gitmek arzusunu daha da kamçılamıştır. Ailesinden izin almaksızın deniz yoluyla Marsilya üzerinden 1887 Temmuz’unda Paris’e kaçar. Paris’teki Türklerin düşündüğünün tam tersine sefahate dalmış olmaları onu Cenevre’ye sevk eder. Cenevre’de Monsieur Gros’un evinde yatılı olarak ders almaya başlar. Bu özel derslerin yanı sıra Cenevre Üniversitesi’nde Edouard Rude’un edebiyat ve Gort’un felsefe derslerini takip eder (Ali Kemal 2016: 132-133). Mekteb-i Mülkiye’den mezun olma fikriyle İstanbul’a dönmeye karar verir ve 1888 ilkbaharında döner (Ali Kemal 2016: 147-148). Mülkiye’ye yeniden başladığı günlerde bir yandan da Kulekapısı’ndaki İsviçre Mektebi’nde Almanca derslerini takip eder (Ali Kemal 2016: 164). Abdülhalim Memduh’un sorumsuzluğu sebebiyle gizli bir cemiyete mensup olma iddiasıyla Ali Kemal ve arkadaşları tevkif edilirler ve ardından Halep’e sürgün edilmesiyle de Mekteb-i Mülkiyye’den mezun olma arzusu akim kalır. 1895’e kadar Halep’te kalan Ali Kemal aynı yıl Paris’e kaçar. 1899’da École Libre des Sciences Politiques’ten mezun olur (Gezgin 2010: 68). Bu, onun ilk mezuniyeti ve ilk diploma alması demektir.

1899 Temmuzunda Mekteb-i İdadi’de edebiyat ve tarih hocalığına getirilir. Bu görevinden azledildikten sonra 1893’te Meclis-i İdare ve Sorgu Hâkimliği ve Savcılığı görevini üstlenir (Gezgin 2010: 58-60). Halep vilayeti maiyetinde görevliyken izin almaksızın İstanbul’a gelişinin akabinde hakkında sürgün kararı çıkarıldığını öğrenmesi üzerine 1895’te Paris’e kaçar (Uzun 1989: 405). Brüksel Sefaret-i Seniyesi ikinci kâtipliğine atanmış olmasına rağmen, Brüksel’e gitmeyi reddeden Ali Kemal 24 Temmuz 1898’de istifa eder (Y. EE.. 15-26). 1896-1899 yılları arasında kimi kopukluklarla beraber İkdâm'da yazmaya başlar. 1900'de maddi imkânsızlıkları aşmak için Mısırlı bir prensin çiftliğini idare etmek üzere Mısır’a geçer. Burada Nisan 1901’de Mecmûa-i Kemâl’i çıkarmaya başlamış, 1903’te ise Türk Gazetesi’nin yazarları arasında yer almıştır. Meşrutiyetin ilanıyla yurda dönen Ali Kemal, isminin 31 Mart vakasına karışmasıyla yeniden Paris’e kaçar. Londra’ya yerleşir, 1909’da Paris’te Yeni Yol dergisini çıkarmaya başlar (Kılıç 1989: XXIII). 1912 Temmuzunda ilan edilen genel afla İstanbul’a döner ve İkdam’ın başyazarı olur. İki yıl boyunca sürdürdüğü bu vazifesi sırasında Mülkiye ve Darülfünunda tarih dersleri verir (Gezgin: 131). 1913’teki Babıali Baskını'nın akabinde İttihat ve Terakki’nin iktidara gelmesiyle Ocak 1913’te Viyana’ya kaçmış, Cemal Paşa’nın izniyle Mayıs 1913’te geri dönmüş ve Büyükada’ya yerleşmiştir. 1913 Eylülünde çıkarmaya başladığı Peyam, Temmuz 1914’te kapatılır. I. Dünya Savaşı yıllarında özel dersler vererek geçimini sağlamaya çalışan Ali Kemal, Mütareke sonrasında İttihat ve Terakki'yle birlikte Kuvayı Milliye hareketi aleyhinde yazılar kaleme alır. Osmanlı Sulh ve Selâmet Cemiyeti’ni kurar. 1919'da kurulan Damat Ferit Paşa kabinesinde Maarif Nâzırı ve Dâhiliye Nâzırı görevlerini üstlenir. Bu sıralarda İngiliz Muhipleri Cemiyeti üyesi olur. Anadolu’da yürütülmekte olan bağımsızlık mücadelesinin akim kalacağına ve daha büyük facialara neden olacağına inanan Ali Kemal, bu mücadeleyi yürüten kesimlerin aleyhinde yazılar kaleme almıştır. Bakanlığın ardından Ağustos 1919’da Peyam’ı tekrar çıkarmaya başlasa da maddi külfetinden ötürü bu gazeteyi 1920’de Sabah'la birleştirir, Peyam Sabah isminde Millî Mücadele aleyhtarı bir yayın organı olarak çıkarmaya devam eder (Akkaymak 1994: 59).

Mütareke yıllarında Anadolu’daki bağımsızlık mücadelesi aleyhindeki faaliyetleri Büyük Taarruz ve zafer sonrasında onu belirgin bir hedef hâline getirmiştir. Türk ordusunun başarılı olmasını müteakip hatasını ikrar etmiş olsa da bu durum ona karşı takınılan tavrı değiştirmemiştir. İstiklal Mahkemesi'nce önce yazı yazmaktan men edilmiş, yargılanmak üzere tevkif edildiği İstanbul’dan Ankara’ya götürülürken 6 Kasım 1922’de İzmit Garı’nda yetkililerin ihmali neticesinde linç edilerek öldürülmüştür (Karaveli, 2017: 100, 125-141).

Berk, Gülşen, Gülşen-i Edeb, Nihal, Malumat, Resimli Kitab, Rübâb, Şafak gibi dergilerin yanı sıra Ceridet’ül Hakâyık, Hizmet, İkdam, Mecmua-i Kemal, Musavver Terakki, Peyam, Peyam Sabah, Saadet, Tercüman-ı Hakikat ve Türk gibi gazetelerde yazılar kaleme almıştır. Edebî hayatına şiirle başlamış, ilerleyen yıllarda roman, edebî eleştiri, hatıra ve mektup türünde eserler kaleme almıştır. Telif eserlerinin yanı sıra Marcel Prévost ve Alexis Bouvier gibi Fransız yazarlarının romanlarını Türkçeye kazandırmıştır. İlk romanı İki Hemşire’dir (1898). Halep’te sürgünde olduğu günlerden mülhem olarak kaleme alınan bu eserde şehirde bir arada yaşayan farklı kesimlerin hayatlarından kesitler betimlenir. Fransızcaya da çevrilen (Séon: 1899) ikinci romanı Çölde Bir Sergüzeşt (1899), mektuplarla kurulu bir olay örgüsüne sahiptir. Bu iki romanını daha sonra Bir Safha-i Şebâb (1913) ismiyle bir araya getirmiştir. Son romanı Fetret’te (1913-1914) ise yurt dışında eğitim almış bir gencin, iki senelik bir zaman diliminde İstanbul’da yaşadıkları ele alınır. Yazarın çeşitli kitaplarda toplanan edebî eleştirileri bulunmaktadır. Müteferrik hatıraları vefatının ardından ilk defa oğlu Zeki Kuneralp tarafından Ömrüm (1985) başlığı altında toplanmıştır. Hatıraları bazı tashih ve dipnotlarla M. Kayahan Özgül'ce (2004) yeniden yayıma hazırlanmıştır. Mizancı Murad Bey’e yazmış olduğu mektuplar da Birol Emil tarafından Edebiyatçı Jön Türklerin Mektupları (1982) ismiyle yayıma hazırlanmıştır.