Ali Ekrem Bolayır

Ayın. Nadir; İlham
(d. 02 Ağustos 1867 / ö. 27 Ağustos 1937)
Devlet Memuru (Mabeyin Katibi-Vali), Şair, Yazar
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İstanbul'da Hubyar mahallesinde doğdu. Namık Kemal ile Nesime Hanım'ın oğludur. Namık Kemal oğluna Recaizâde Mahmut Ekrem'e hürmetinden dolayı "Ali Ekrem" adını verir. Hubyar Mahalle Mektebi'ne ve Sofular Mahalle Mektebi'ne devam eder. Sekiz yaşında Fâtih Rüştiyye-i Askeriyyesi'ne verilir. İkinci sınıftayken okuldan alınır. Eğitimi, Midilli'de Namık Kemal ve diğer bazı kişiler tarafından verilen özel derslerle sürdürülür. Ubeydullah Efendi'den hesap, Menemenlizade Rıfat Bey'den Türkçe ve Bogos Efendi'den Fransızca dersleri alır. Arapçayı Murat Reis Dergâhı Post-nişîni Abdullah Efendi'den öğrenir. Sıtkı Efendi'den usûl-i fıkıh ve ilm-i kelam dersleri alır. Bu ders ve okumalar sayesinde Fransız, Arap ve Fars edebiyatlarını tanıma fırsatı bulur ve daha küçük yaşlarından itibaren şiirle ilgilenir. Ayrıca avcılık, atıcılık ve askerlik talimi gibi konularda eğitilir.

II. Abdülhamid, Ali Ekrem'i 13 Aralık 1888 tarihinde, Namık Kemal'in ölümünden sadece on bir gün sonra, "mabeyin kâtipliği" göreviyle saraya alır. Böylece çeşitli devlet kademelerinde sürdüreceği uzun çalışma hayatı başlar. Çeşitli okullarda verdiği dersler haricindeki en uzun süreli görevi on sekiz yıl süren mabeyin kâtipliğidir. 3 Aralık 1906 tarihinde Kudüs mutasarrıflığına, 11 Ağustos 1908'de Beyrut valiliğine, 30 Ağustos 1908'de Cezayir-i Bahr-i Sefid valiliğine tayin edilir. Bu görevinden 9 Eylül 1909'da alınır. "Cezayir-i Bahr-i Sefid vali-i sabıkı" olması hasebiyle "ma'zûliyet kanunnamesi mucibince" 28 Eylül 1325 (10 Ekim 1909) tarihli bir kararla ma'zûliyet maaşı bağlanır. Hüseyin Hilmi Paşa'nın girişimleri neticesinde, merkezi Rodos'tan Midilli'ye alınan Cezayir-i Bahr-i Sefid vilayeti valiliğine 25 Ağustos 1912'de tekrar atanır. Yunanlılar tarafından Midilli'nin işgal edilmesi üzerine esir alınarak Yunanistan'a götürülür. Eşi ve çocuklarıyla Pire'de çok sıkıntılı ve zor şartlar altında yaşarlar. Venizelos'tan alınan izinle ailesiyle birlikte esaret hayatından kurtularak İstanbul'a dönerler.

Darülfünun'un yanı sıra Galatasaray Lisesi, İstanbul Mekteb-i Sultanisi, İnas Darülfünunu ve Maltepe Askerî Lisesi gibi bazı okullarda hocalık yapar. Darülfünun'da Nazariyat-ı Edebiye, Şerh-i Mütûn; Galatasaray ve Maltepe Askerî Liselerinde ise edebiyat dersleri verir. Ayrıca Darülbedayi'e bağlı Tiyatro Meslek Mektebi'nde ve Ermeni Mektebi'nde çalışmıştır.

Ali Ekrem hayatının son döneminde gırtlak kanserine yakalanır. Radyoloji Enstitüsü'nde ve Fransız Hastanesi'nde tedavi görür. 27 Ağustos 1937 tarihinde vefat eder.

1894 yılında, Zeynep Celile Hanım'la evlenen Ali Ekrem'in Mehmet Kemâl Cezmi, Ayşe Masume, Hatice Selma ve Fatma Berâat adlarında dört çocuğu vardır.

Şiir denemelerine dokuz yaşındayken başlar. "Dağ" başlıklı ilk yazısı 1890 yılında Resimli Gazete'de; ilk şiiri ise "Kumru" adıyla Mirsad'da yayımlanır. "İlham" ve "A(yın). Nadir" takma adlarını kullanır.

1894 yılında Hüseyin Kâzım ve Tevfik Fikret ile Mâlumat mecmuasını çıkarır. Servet-i Fünûn'un öncülerindendir, ancak saraydaki görevi, başta Tevfik Fikret olmak üzere diğer bazı Servet-i Fünûn şair ve yazarlarının tepkisini çeker. Ahmet Mithat Efendi'nin "Dekadanlar" suçlaması üzerine Servet-i Fünûncularla Ahmet Mithat Efendi, Mehmet Celal, Ahmet Rasim ve Halil Edip gibi isimler arasında 1897-1900 yılları arasında yaşanan polemiğin şiddetini kaybettiği bir dönemde bu kez Servet-i Fünûn'un kendi içinde birtakım problemler yaşanır. Ali Ekrem, "Şiirimiz" başlıklı yazısında özeleştiri yaparak Servet-i Fünûn'a yöneltilen eleştirilerin tamamen haksız olmadığını, kendilerine çekidüzen verirlerse, başkalarının olumsuz tepkilerine maruz kalmayacaklarını dile getirir. Yazı, Tevfik Fikret tarafından sansürlenerek Servet-i Fünûn'da (1316/1900) yayımlanınca ipler kopar. "Bundan sonra âsâr-ı sâire-i âcizanemi de Mâlûmât'ınızın sahifelerinde görmekle memnun olacağım beyim efendim." diye biten 27 Teşrinisânî 1316 (10 Aralık 1900) tarihli kısa bir mektupla birlikte yazısını Baba Tahir'in Musavver Malûmat dergisinde yayımlatır ve yanına H. Nazım (Ahmet Reşit)'ı da alarak Musavver Malûmat'a geçer. Onları Menemenlizade Tahir ile Samipaşazade Sezai takip eder.

Bu olay üzerine Servet-i Fünûn ile Musavver Malûmat arasında uzun süren bir polemik patlak verir. Sarayın araya girişiyle tartışma biter, ancak Ali Ekrem'in yazı hayatı da 1908'e kadar sekteye uğrar.

1897 Türk-Yunan Savaşı üzerine yazdığı "Vasiyet" Ali Ekrem'in en güzel şiiri olarak kabul edilir. İbnülemin Mahmut Kemal İnal "Bütün asarı bu manzumeden ibaret olsa Ekrem Bey, şairim diyenlerin pek çoğuna meydan okuyabilir" yorumunda bulunur. Ali Ekrem, Fikret'le başlayan nazmı nesre yaklaştırma ve basit halk hayatı sahnelerini hikâye eden realist şiirler yazma yolunda başarılı bazı örnekler vermiş ve tahkiye ve konuşmada Mehmet Akif Ersoy'a öncülük etmiştir. Sadettin Nüzhet Ergun, onun en büyük muvaffakiyetini nesrinde görür ve yeknesaklıktan uzaklaşmak için Avrupaî ifadeye kaçmadan, millî zevk dahilinde muvaffakiyet göstermiş iyi bir nasir, olduğu düşüncesini savunur.

1908 sonrasında genellikle millî ve toplumsal konular üzerine yoğunlaşır. Servet-i Fünûn şairlerinde görülen başkalarının ızdıraplarına kayıtsız kalmama durumu, Tevfik Fikret gibi onda da çok yoğundur. Bu nedenle edebî hayatının ikinci safhasında sosyal konular ve gündelik hayat sahneleri üzerinde daha çok durur. Zamanla Servet-i Fünûn'un ağır ve ağdalı dilinden kısmen uzaklaşıp hece vezniyle millî konulu şiirler yazar. İkinci Meşrutiyet'ten sonra basılan Ordunun Defteri, Ana Vatan, Vicdan Alevleri; hatta çocuklar için yazdığı Şiir Demeti'ndeki manzumeleriyle bir 'vatan şairi' görünümündedir. Bununla birlikte, dil anlayışı 1911 yılından itibaren Genç Kalemler tarafından savunulan "Yeni Lisân" çizgisinden çok uzaktır. "Lisân-ı Osmanî" adlı manzum eserinde ortaya koyduğu görüşleri ile aynı dönemde yazılan Ziya Gökalp'in "Lisan" şiirinin teması arasında tam bir zıtlık vardır.

II. Meşrutiyet'in ilanından sonra tiyatroyla ilgili çeşitli faaliyetlere katılır, tiyatro eserleri kaleme alır. Tiyatroyu tarih, roman, hatıra ve mektupla birlikte fikir eserlerinden kabul eder. 1914 yılında İstanbul'da Andre Antoine'ın gözetiminde kurulan konservatuvara onun teklifiyle "Darülbedayi" adı verilir.

Tiyatro eserlerinden Bâria kitap olarak yayımlanmış ve sahnelenmiştir. Sukut ve Mama Dadım Darılır tefrika olarak kalan oyunlarıdır. Yavuz Sultan Selim ile Köse Daniş ve Kumpanyası tanıtılmış, ancak kısmen yayımlanabilmiştir.

Kaynakça

Akgün, Adnan (1993). "Osmanlı Hal Tercümelerine Göre Edebiyatçılarımızın Resmi Hal Tercümeleri: XII Ali Ekrem Bolayır". Yedi İklim. Temmuz/1993. S. 40: 35.

"Ali Ekrem'in Cenazesi". Cumhuriyet. 29 Ağustos 1937: 1. 7.

"Ali Ekrem Bolayır (1867-1937)". Yücel. İlkteşrin 1937. S. 32: 56-57.

And, Metin (1966). "Ali Ekrem ve Tiyatro". Forum. 15 Eylül 1966. S. 299: 16.

And, Metin (1966). "Ali Ekrem ve Tiyatro". Forum. 1 Ekim 1966. S. 300: 18.

Andı, M. Fatih (2000). "Devrin Edebiyatçılarının Mektupları Işığında Ali Ekrem'in "Şiirimiz" Makalesi ve Neticeleri". Edebiyat Araştırmaları I. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

Avan, Arzu (2001). Ali Ekrem Bolayır'ın Bâria Adlı Piyesinin Eski Yazıdan Latin Harflerine Dönüştürülmesi. (Yayımlanmamış bitirme ödevi), Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.

Ayvazoğlu, Beşir (2010). "Cezmi'nin İntiharı". Türk Edebiyatı (Özel Sayı: Babalar ve Oğullar). Ekim/2010, S. 444: 4-9.

Banoğlu, Niyazi Ahmet (1965). "Namık Kemal'in Oğlu Ali Ekrem'in ve Torunu Cezmi'nin Neşredilmemiş Mektupları". Tarih Konuşuyor (Aylık Tarih Mecmuası). Aralık 1965, C. 4, S. 23, s. 1893-1898, 1929.

"Bolayır Ali Ekrem". Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi (Anı Özel Sayısı). 1 Mart 1972, S. 246, s. 561-564.

Bostancı, Metin (1986). "Ali Ekrem Bolayır'ın Hayatı-Sanatı ve Şiirleri". (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

"Büyük Bir Ziya Namık Kemal'in Oğlu Ali Ekrem'i Kaybettik". Cumhuriyet. 28 Ağustos 1937: 1, 7.

Cunbur, Müjgân (1977). "Ölümünün 40. Yıldönümünde Ali Ekrem Bolayır". Millî Kültür. Ağustos 1977, S. 8, C. I: 64-68.

Demiryürek, Meral (2012). Yıldızdan Kopmuş Bir Şule. İstanbul: Akademik Kitaplar.

Ebuzziya Tevfik (1327/1911). Merhum Namık Kemal Bey. Dersaadet.

Fedai, Özlem (2011). "Ali Ekrem'in Şiir Demeti ve Tevfik Fikret'in Şermin Adlı Eserlerinde Çocuklara Verdikleri Eğitimin Mahiyeti". Turkish Studies. Volume: 6/3, Summer 2011: 763-779.

F. N. (1338/1922). "Kemalzade Ali Ekrem Beyle Bir Gün". Yarın. 5 Kânûn-ı sâni 1338, S. 12: 10-12.

Gür, Âlim (2004). "Ali Ekrem Bolayır Biyografisine Katkılar". Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 11: 353-389.

Hakkı Süha (1940). "Edebî Portreler: Ali Ekrem". Yeni Mecmua. 15.03.1940, S. 16: 5.

İbrahim Necmi (1919). "Sukut'un Tefrikası Münasebetiyle". Tarik. 2 Ağustos 1919, No. 13: 1.

İnal, İbnülemin Mahmut Kemal (1969). Son Asır Türk Şairleri. C. I, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

Koçu, Reşat Ekrem (1963). İstanbul Ansiklopedisi. C. 6, İstanbul: 2949-2952.

Kolcu, Hasan, Yavaş, Gürkan (2009). "Yeni Lisâncıların Dilde Sadeleşme Taleplerine Karşı Çıkan Bir Şiiri: Lisân-ı Osmânî". Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. Temmuz-Ağustos 2009. S. 2: 163-192.

Kuntay, Mithat Cemal (1949). Namık Kemal Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında. C. II (Kısım I). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

Kuntay, Mithat Cemal (1986). Mehmet Akif. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.

Müfit Ratip (1325/1909). "Bâria". Servet-i Fünûn. 25 Mart 1325. No. 979: 263-265.

"Namık Kemal Oğlu Ali Ekrem Vefat Etti". Ulus. 28 Ağustos 1937: 2.

Ozansoy, Halit Fahri (1970). Edebiyatçılar Çevremde. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.

Özgül, M. Kayahan (2008). Seke Seke Ben Geldim (Sekmeler II). Ankara: Hece Yayınları.

Özgül, M. Kayahan (2010). "Ali Ekrem, Meşrutiyet Dağdağası İçinde...". Ömer Faruk Huyugüzel'e Armağan. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.

Parlatır, İsmail (1987). Ali Ekrem Bolayır. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı.

Parlatır, İsmail (1992). "Bolayır Ali Ekrem". TDV İslam Ansiklopedisi, C. VI, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları: 275-276.

Raif Necdet (1325/1909). "Musahabe-i Edebiyye". Resimli Kitap. Kânûn-ı sâni 1325, C. III, No. 16: 280.

Refik Halid (1326/1910). "Bâria ve Bir Feth-i Meyyit-i Edebî". Servet-i Fünûn. 4 Mart 1326, No. 980: 280-284.

Safa, Peyami (1937). "Ali Ekrem". Cumhuriyet. 28 Ağustos 1937: 3.

Selma Ekrem (2005). Unveiled the Autobiography of a Turkish Girl. USA Gorgias Press, 320.

Selma Ekrem (1998). Peçeye İsyan. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.

"Servet-i Fünûn Ceride-i Musavveresinin Evlad-ı Şüheda ve Ma'lûlîn-i Guzât-ı Osmaniye Menfaatine Mahsus Nüsha-i Mümtazesi". İstanbul: Âlem Matbaası, 1313: 40-46.

"Şair Ali Ekrem Bolayır Dün Vefat Etti". Akşam. 28 Ağustos 1937: 1.

Tarlan, Ali Nihat (1937). "Edebi Portreler: Üstad Ali Ekrem Bolayır". Cumhuriyet. 30 Eylül 1937: 7.

"Tefrikamız". Tarik. 31 Temmuz 1919. No. 11: 1.

"Temaşa: Büyük Bir Eser-i Edebî Köse Daniş ve Kumpanyası". Yeni Gazete. 26 Şubat 1910 (13 Şubat 1325), No. 540: 3.

Tokgöz, Ahmet İhsan (1937). "Edebiyatı Cedideden Büyük Namık Kemal Oğlu Ali Ekrem". Servet-i Fünûn. C. 82, 23 Eylül 1937, S. 2144-459: 275-276.

Toros, Taha (1987). "Namık Kemal'in Oğlu Ali Ekrem". Tarih ve Toplum. C. VIII, Aralık/1987, S. 48: 38-40.

Toros, Taha (1998). Türk Edebiyatından Altı Renkli Portre. İstanbul: İsis Yayınları.

Türk Ansiklopedisi, "Bolayır Ali Ekrem" maddesi, C. VII, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Basımevi, 1969: 228.

Uçman, Abdullah (1995). "Rıza Tevfik'e Gönderilen Mektuplar IV: Ali Ekrem, Yusuf Akçura ve Hüseyin Dâniş'ten". Tarih ve Toplum. C. XXIII, Mart 1995, S. 135: 38-42.

Uçman, Abdullah (1996). "Bir Hocadan Talebesine Mektuplar". İlmî Araştırmalar Dergisi, İstanbul, S. 3: 197-202.

Uçman, Abdullah (2009). Edebiyat-ı Cedîde'ye Dair Ali Ekrem'den Rıza Tevfik'e Bir Mektup. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

Uşaklıgil, Halid Ziya (1324/1908). "Kemal ve Oğlu". Musavver Muhit. 20 Teşrinisani 1324, C. I, No. 5: 70-72.

"Üstad Ali Ekrem Abdülhak Hamidin Yanına Defnedildi". Akşam. 29 Ağustos 1937: 5.

Vâ-Nû (1937). "Üstad Ali Ekrem'e Dair". Ayın Tarihi. 1-31 Ağustos 1937. S. 45: 305-306.

"Yeni Tefrikamız Sukut". Tarik. 1 Ağustos 1919, No. 12: 1.

"Yeni Tefrikamız". Tarik. 23 Ağustos 1919. No. 34: 1.

"Yeni Bir Tefrika Mama Dadım Darılır". Tarik. 24 Ağustos 1919. No. 35: 1.

Yılmaz, Ahmet (1937). "Ali Ekrem'i de Kaybettik". Taşan. Merzifon 17 (41). 1.10.1937: 7.

Yücel, Hasan Âli (1937). "Ali Ekrem Bolayır". Ayın Tarihi. Birinci Teşrin 1937. S. 46: 362-364.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. MERAL DEMİRYÜREK
Yayın Tarihi: 19.05.2018
Güncelleme Tarihi: 13.05.2022

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
BâriaMatbaa-i Agob Matyasyon / İstanbul1324/1908Tiyatro
Ruh-ı KemalMahmud Bey Matbaası / İstanbul1324/1908Şiir
Kaside-i AskeriyyeMatbaa-i Askeriyye / İstanbul1324/1908Şiir
Kırmızı FeslerMatbaa-i Askeriyye / İstanbul1324/1908Şiir
Yavuz Sultan SelimResimli Kitap / İstanbul1326/1910Tiyatro
Külliyat-ı KemalSelanik Matbaası / İstanbul1326//1910Derleme
Köse Daniş ve KumpanyasıYeni Gazete / İstanbul1326/1910Tiyatro
Zılâl-ı İlhamSabah Matbaası / İstanbul1327/1911Şiir
Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye? / ?1328/1912Edebiyat Tarihi
Darülfunun'da Edebiyat Dersleri: 1330-1331 Senesinde Takrir Edilen Derslerden Müteşekkildir? / ?1330/1914Diğer
Lisân-ı OsmânîZerâfet Matbaası / İstanbul1332/1916Makale
Nazariyât-ı Edebiye Dersleri? / ?1332/1916Diğer
Kanun-ı AşkEdebiyat-ı Umumiyye Mecmuası / İstanbul1333/1917Şiir
SukutTarik / İstanbul1335/1919Tiyatro
Mama Dadım DarılırTarik / İstanbul1335/1919Tiyatro
Ordunun DefteriEvkaf-i İslamiye Matbaası / İstanbul1336/1920Şiir
Ana VatanSanayi-i Nefîse Matbaası / İstanbul1337/1921Şiir
Recâizade Mahmud Ekrem Bey Hayatı ve ÂsârıEvkâf-ı İslamiyye Matbaası / İstanbul1339/1923Biyografi
Şairin Feryadı Tâir-i İlâhî'denServet-i Fünun / İstanbul1340/1924Şiir
Şiir DemetiOrhaniyye Matbaası / İstanbul1340/1924Şiir
Vicdan AlevleriAhmet İhsan ve Şurekası / İstanbul1341/1925Şiir
Mecmua-i Eş'ar? / ??Şiir
Namık KemalDevlet Matbaası / İstanbul1930Biyografi
LisanımızCumhuriyet Matbaası / İstanbul1930İnceleme
Ali Ekrem Bolayır'ın HatıralarıKültür Bakanlığı Yayınları / Ankara1991Hatıra
Ali Ekrem Bolayır'dan Suut Kemal Yetkin'e MektuplarOğlak Yayınları / İstanbul1996Mektup
HatıralarHece Yayınları / Ankara2007Hatıra
Türk Edebiyatının Son Mesnevisi: Tâir-i İlâhîKurgan Edebiyat / Ankara2013Mesnevi

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1LEBÎB, Vâsıf-zâde Abdullah Lebîb Efendid. ? - ö. 1837-38Doğum YeriGörüntüle
2Ahmet Şuayipd. 1876 - ö. 1910Doğum YeriGörüntüle
3Enver Ayseverd. 24 Haziran 1971 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4Abdullah Sabrid. 1 Temmuz 1867 - ö. 21 Temmuz 1939Doğum YılıGörüntüle
5HÜRREMİ/SEFİL SEYYİD, Veliyettin Çelebid. 1867 - ö. 1940Doğum YılıGörüntüle
6Hüseyin Suat Yalçınd. 1284 (1867) - ö. 21 Mart 1942Doğum YılıGörüntüle
7Raif Necdet Kestellid. 1881 - ö. 18 Ağustos 1937Ölüm YılıGörüntüle
8ŞİRVANLI BİLALd. 1872 - ö. 1937/1938?Ölüm YılıGörüntüle
9Ahmet Baytursınulıd. 1873 - ö. 8 Aralık 1937Ölüm YılıGörüntüle
10NÂMIK PAŞA, Nâmık Ali Paşa, Moralı-Anapolilid. 1778 - ö. 1836MeslekGörüntüle
11Metin Kocad. 1953 - ö. ?MeslekGörüntüle
12İbrahim Sağırd. 1 Ekim 1936 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Melek Hiçd. 1893? - ö. 6 Ocak 1964Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Bekir Sıtkı Ocakd. 1885 - ö. 11 Ocak 1936Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Şakir Şevketd. 1847 - ö. 1878Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16BEHCET, Ali Nâmık Paşa-zâde Mehmed Behcet Beyd. ? - ö. 19. yy.Madde AdıGörüntüle
17KÂSIM-I ENVÂR, Muîneddîn Alî b. Nâsir b. Hârûn b. Ebü’l-Kâsım Hüseynîd. 1355 - ö. 1433Madde AdıGörüntüle
18ALAADDİN, Ali Yıldızd. 1937 - ö. ?Madde AdıGörüntüle