Madde Detay
Sıdık Karaçev
(d. 1900 / ö. 1937)
Gazeteci, yazar, şair.
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Issık-Göl'e bağlı Tüp nahiyesindeki Cıluu Bulak köyünde doğdu. İlköğrenimini Karakol'daki Tatar mektebinde aldı. 1921-23 yılları arasında Taşkent'teki V. İ. Lenin adındaki subay okulunda eğitim aldı (Rıspaev. Vd: 297). 1918 yılında Kızıl Ordu saflarına girerek Aksuu, Lepsi ve Çerkessk bölgelerindeki Beyaz Ordu birliklerine karşı savaşmış yine 1920 yılında Kızıl Ordu saflarındayken Buhara Emirliğinin yıkılarak topraklarının işgali sırasındaki çatışmalara katılmıştır (Rıspaev Vd: 297). 1924 yılında yayımlanmaya başlayan ilk Kırgızca gazete Erkin Too'nun kurucu yazı işleri müdürü olmuştur. Daha sonra Kızıl Kırgızistan gazetesinde ve Kirgosizdat yayınevinde çalışmıştır. 1937 yılında Tatarlar tarafından Orta Asya'da kurulan Cedit mekteplerinde eğitim aldığı ve eserlerinde Burjuva kalıntısı imgeler kullandığı gerekçesi ile yargılanarak idam edilmiştir. XX. Parti kurultayından sonra itibarı iade edilmiştir.
Yazı hayatına Tatarca kaleme aldığı şiir ve hikâyelerle başlayan Karaçev'in Lenin konulu ilk şiirlerinden birisi 1918'de Tatarca yayım yapan Şuura gazetesinde basılmıştır. Bu tarihten itibaren Kömök, Tilşi, Ak Col gazetelerinde Çolpan, Cas Kayrat dergilerinde eserleri yayımlanan Karaçev'in Erkin Too gazetesinde de birçok şiiri yayımlanmıştır (Cigitov, 2006: 62). Modern Kırgız nesrinin kurucuları arasında yer alır. 1919 yılında Kazakça yayım yapan Kömök gazetesinde Kazakça olarak basılan Süygönüne Koşulaalbadı, Üylönüüdön Kaçtı, Armanduu Eki Caş, Kükük menen Zeynep, Issık Köl Boyunda, Aldangan Nur Kızı adlı hikâyeleri yayımlanmıştır (Cigitov, 2006:65). 1930'lu yıllarda yazdığı Erksiz Kündördö, Erik Tañında, Teñdik Colunda adlı uzun hikâyeleri köylerde meydana gelen Sosyalist toplumsal dönüşümü üstün bir sanatla yansıtmıştır (Rıspaev. Vd: 297). A. S. Puşkin, N. A. Ostrovskiy, R. Rolland'dan yapmış olduğu bazı çevirileri de vardır (Aamatov vd, 2008: 324).
Özellikle Ötkön Kündü Sagınıp (Eski Günleri Özleyip) adlı şiiri nedeni ile ağır eleştirilere uğramış, bu hikâyesinde devrimden önceki günleri bedii bir şekilde betimlediği için devrim düşmanı ve gizli milliyetçi olarak suçlanmıştır. Yine Erksiz Kündördö adlı hikâyesi nedeni ile feodal sistemi savunduğu ileri sürülmüş ve yeni düzen düşmanı olarak suçlanmıştır. Erksiz Kündördö Kırgız Komünist Partisi bölge temsilciliği tarafından 7 Mart 1932'de alınan bir kararla "Devrim düşmanı" eserler listesine alınmıştır (Cigitov, 2006: 68). Özellikle 1933 yılında Kızıl Kırgızstan'da yayımlanan Cañı Colbaşıcılıkka Cañı Temp adlı makalesinde "Karaçev 1918 yılından itibaren "Milletim" diyerek edebiyata adım attı." satırlarıyla Sıdık Karaçev'i eleştiren Aalı Tokombaev'in bu yazısından sonra birçok eleştirmen eserlerindeki siyasî hataları gösteren eleştiri makaleleri yazmıştır (Cigitov, 2006: 68). Bu suçlamalar karşısında “Son yıllarda yazdığım eserlerin tamamını yeniden kontrol ediyorum, düzeltiyorum... Tamam, Parti’nin 1932’de aldığı kararlardan önce yazdığım eserlerde burjuvazinin tesirinde kalmış olabilirim, fakat 1932’den sonra bu tür zararlı fikirlerden tamamıyla kendimi arındırdım, fikir dünyamı değiştirdim.” şeklinde beyan vermek zorunda kalan Karaçev (Cigitov 2006: 72), 1937 yılında tutuklandıktan sonra kurşuna dizilerek idam edilmiştir.
Kaynakça
Cigitov, Salican (2006) Salican Cigitov ve Dünyası. hzl. O. Söylemez ve K. Göz. Bişkek: Manas Ünv Yay.
Rıspaev, B. vd. (1989). Pisateli Sovetskogo Kirgizstana. Frunze: Adabiyat Bas.
Aamatov, M. A. vd. (2008). Kırgız Respublikasının Cazuuçuları. Bişkek: Demi Bas.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ KEMAL GÖZYayın Tarihi: 16.02.2019Güncelleme Tarihi: 12.11.2020
Yayın Tarihi: 16.02.2019Güncelleme Tarihi: 12.11.2020
Güncelleme Tarihi: 12.11.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Teñdik Colunda | Kırgızmambas / Frunze | 1928 | Hikâye |
Erksiz Kündördö | Kırgızmambas / Frunze | 1928 | Hikâye |
Tör aga Zeynep | Kırgızmambas / Frunze | 1929 | Tiyatro |
Erik Tañında | Kırgızmambas / Frunze | 1929 | Hikâye |
Erik Tañında | Kırgızstan / Frunze | 1967 | Diğer |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | MUSTAFA GÖKKAYA | d. 1910 - ö. 18.03.1983 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | TURAN YILMAZ | d. 1900 - ö. 1982 | Doğum Yılı | Görüntüle |
3 | Ekrem Reşit Rey | d. Ekim 1900 - ö. 13 Temmuz 1959 | Doğum Yılı | Görüntüle |
4 | KOCA, Koca Kurban Oğlu Kuliyev | d. 1896/1900 - ö. 1942/1957 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Ahmet Baytursınulı | d. 1873 - ö. 8 Aralık 1937 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
6 | Abdülhak Hamit Tarhan | d. 2 Ocak 1852 - ö. 13 Nisan 1937 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
7 | Ömer Faik Numanzade | d. 1872 - ö. 1937 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Galip Sertel | d. 16 Haziran 1942 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
9 | Mustafa Karnas | d. 7 Ekim 1962 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
10 | Ali Kadir | d. 1936 - ö. 1997 | Meslek | Görüntüle |
11 | Hüseyin Cavid | d. 22 Ekim 1882 - ö. 1944 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | Mustafa Tahsinoğlu | d. 1942 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | Gafur Gulam | d. 10 Mayıs 1903 - ö. 1966 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | FUTÛHÎ, Hoca Sıdık | d. 1717-18 - ö. 1755-56 | Madde Adı | Görüntüle |
15 | ZELİLÎ, Mehemmed Sıdık | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |