Madde Detay
Cahit Irgat
Cahit Saffet, Cahit Saffet Irgat
(d. 21 Mart 1916 / ö. 5 Haziran 1971)
Şair, Yazar, Aktör
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Mutlu olan
soyadını, “kişi yalan söylememeli, soyadıyla bile” gerekçesiyle Irgat olarak
değiştirecek (Eloğlu 2010: 160) şairin tam adı Cahit Saffet Irgat’tır.
Yüzbaşılıktan emekli olduktan sonra tüccarlık yapmış Saffet Bey ile Makbule
Hanım’ın çocuğu olarak Kırklareli/Lüleburgaz’da doğdu. Babasının görevi gereği
bir süre Anadolu’da kaldıktan sonra, okul çağında geri geldiği Lüleburgaz’da
ilkokulu bitirdi. Öğrenimine Vefa Ortaokulu, İstanbul Muallim Mektebi ve mezun
olacağı Edirne Öğretmen Okulu’nda devam etti. Yükseköğrenim için kaydolduğu
Ankara Devlet Konservatuarı’ndan ise son sınıfta ayrıldı. Daha öğrencilik
yıllarındayken edebiyata yönelen ve okul temsillerinde rol alan Irgat, müfettiş
olarak okula gelen Reşat Nuri Güntekin ve öğretmeni heykeltıraş Ratip Âşir’in
teşviklerinin de etkisiyle oyunculuğu meslek olarak seçti. Oyunculuğa ilk
olarak 1935’te Raşit Rıza Tiyatrosu’nda başladı. Bundan altı ay sonra ise
İstanbul Şehir Tiyatrosu’na girdi. Yıllar içinde ödenekli ve özel çeşitli
tiyatrolarda çalıştı. Bir dönem hayat arkadaşlığı yaptığı Cahide Sonku ile
kurdukları “Cahitler Tiyatrosu” gibi farklı tiyatroların kuruluşuna öncülük
etti. Fransız hükûmetinden aldığı bursla 1948’de Paris’e gitti ve burada
bulunduğu zaman zarfında oyunculuğunu geliştirecek çalışmalar yaptı. Kısa süreli
bulunduğu Londra’da da meslekî deneyimi için tiyatro faaliyetlerini yakından
takip etti. Kendisini esasen şair ve tiyatrocu olarak gören Irgat’ın 1940’tan
itibaren sinema oyunculuğu ve dublajları da vardır.
Şair
olarak adı ilk “Bu Akşam da” şiiriyle 1 Nisan 1935 tarihli Varlık’ta Cahid Saffet
imzasıyla görüldü. Varlık dışında
edebî çalışmaları ve yazıları Servet-i
Fünun-Uyanış, Çığ, Görüş, Gündüz, Yücel, SES, Ant, Küllük, Yürüyüş, Dost, Yaprak, Yeryüzü, Yelken, Yeni Ufuklar, Yeni Edebiyat, Pınar, Beraber, Gün, Yığın, Yirminci Asır, Yeditepe, Tan, Akşam, Ulus, Milliyet vd. yayın
organlarında yer aldı. İlk şiirleri arasından yaptığı seçki, Bu Şehrin Çocukları başlığıyla
1945’te kitaplaştırıldı. Bunu Rüzgârlarım
Konuşuyor (1947) ve Ortalık (1952)
adlı şiir kitapları takip etti. Siyasi gerekçelerle şiirlerinden dolayı
hakkında dava açılan şair, Rüzgârlarım
Konuşuyor’a yönelik davadan mahkûmiyet alsa da cezanın infazından
afla kurtuldu; Ortalık’a
açılan davadan ise beraat etti. Bütün şiirlerini, yeni şiirlerle birlikte Irgatın Türküsü (1969)
adını verdiği kitabında bir araya topladı. Bu kitabın şairin ölümünden sonraki
baskısına, kitaplarında daha önceden yer almamış şiirleri de eklendi. Irgat’ın
şiir kitapları dışında Geri
Dönemezsin (1948) adlı bir romanı vardır. Ayrıca “İnsan
Kafesi” (1971) başlıklı bir diğer romanı Milliyet gazetesinde tefrika olarak
kalmıştır. Anılarını ise Akşam gazetesinde
yayımlamış ve bu anılar, ölümünden sonra Çok Yaşasın Ölüler (2011) adıyla
kitaplaştırılmıştır.
Irgat, ilk
evliliğini 1949 yılında, İstanbul Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı
hocalarından Mina Urgan ile yaptı. Bu evlilikten Mustafa ve Zeynep adını
verdikleri iki çocukları dünyaya geldi. İkinci eşi Neriman Akad’la 1964’te
evlendi. Uzun süren rahatsızlığı sonucu 5 Haziran 1971’de İstanbul’da vefat
eden şairin cenazesi Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.
Cahit
Irgat’ın edebiyatla uğraşısı asıl olarak şiirle olmuştur. Edebiyat tarihimizde
adı, Attilâ İlhan’ın ifadesiyle “gerçeklik savaşının fedailer mangasından”
(İlhan 1977: 44) olarak 1940 Kuşağı şairleri arasında anılır. Şair olarak
kendisini tanıtan asıl şiirleri onu, toplumcu (sosyalist) gerçekçi olarak
adlandırılan bu kuşağa yaklaştırsa da özellikle ilk dönem şiirlerinde,
arkadaşlık da kurduğu Cahit Sıtkı’nın, Orhan Veli’nin şiirlerinden esintiler
vardır. Şiiri üzerine yapılan pek çok değerlendirmede bu poetik etkiler
üzerinde durulmuş; şiirinin “Garipçilerin şiir anlayışı ile toplumcu gerçekçilerin
dünya görüşünü birleştirme” (Bezirci 1997: 63) doğrultusunda bir poetik yönelim
gösterdiği belirtilmiştir. Nihayetinde Irgat’ın kimi şiirleri Garip şiirinin
humor, yaşama sevinci gibi bazı özelliklerini taşısa da genel olarak şiirini
bireycilikten öte kavgacı bir toplumculuğa oturtmasıyla onlardan ayrılmaktadır
(İlhan 1977: 44) ve şiirine zamanla her türlü etkinin uzağında özgün bir
bireşim kazandırabilmiştir. Şiirlerinin hareket noktası ve odağı dış dünya,
özellikle de sorunsallaştırdığı toplum ilişkilerdir. Öyle ki toplumdaki
çelişkilerden kaynağını alan bir duyarlılık birçok şiirine egemendir. Bu
duyarlılık, yalnız içinde yaşanılan toplumu gözeten bir sınırlılıkta değil,
daha geniş coğrafyalardaki hayatlara uzanan bir kapsamda açığa vurulmuştur.
Ayrıca Irgat’ın şiirleri bir nevi, topluma bakışını kuşatan ideolojisinin
içinden seslenir. Hakkında dava açılan ve toplatılan ikinci kitabı Rüzgârlarım Konuşuyor’daki
şiirler, daha bütüncül ve baskın olarak bunu somutlamaktadır. İnsanoğlunun
yaşantısında gözlemlediği mutsuzluğu ve kötülüğü sınıfsal temelde şekillenen
toplumsal ilişkilere bağlamıştır. Hatta doğayı olumladığı şiirleri dahi soyut
yaşama sevincini duyumsatmadan öte yeryüzündeki her türlü olumsuzluğu toplumsal
ilişkilerdeki bozukluğa indirgemek, bu doğrultudaki farkındalığı güçlendirmek
içindir. Emeğin övgüsü, ekonomik eşitsizlik, savaş acıları, adalet ve hürriyet
yokluğu/mücadelesi gibi toplumcu gerçekçi şiire vergi izlekler Irgat’ın
şiirinde önemli bir yer tutar. İlk kitabı Bu Şehrin Çocukları’ndan son şiirlerine kadar bu
izlekler, yoğunluğu değişmekle birlikte, şiirinin taşıyıcı ögelerinden
olmuştur. Şiirlerine bütün olarak bakıldığında şairin, insanoğlunun
sorunlarının çözümüne ilişkin iyimserlik-kötümserlik gelgiti yaşadığı
gözlemlenmektedir (Kurdakul 1981: 37). Ancak bu gelgitte geleceğe iyimser bakış
ve mutlu gelecek için mücadelenin daha baskın bir yer tuttuğu açıktır. Bu da
şiirini “toplumcu” söylemin “ilerici” sanat ilkesine bağlayan bir adımdır.
Irgat’ın şairliğinin bir başka öne çıkan yanı şiirini, şehrin sesi olarak
kurgulaması; şehri özellikle de çocuklar, emekçiler, yoksullar, ezilenler ile
konuşturmasıdır.
Anlatım
açısından yalın, doğrudan bir söyleyiş şiirlere egemendir. Yer yer imgesel,
sembolik kullanımlarla dolaylı bir anlatıma başvurulan şiirlerde dahi karmaşık
imge örgüsüne çok az rastlanır. Dilin uzlaşımsal anlamlarını çok zorlamayan bu
şiir diline şair, halk söyleyişlerini de katmıştır. Kısa şiire ilgisi, bir
başka dikkat çekici yanıdır. Genellikle bireysel konuları işlediği ilk zamanki
şiirleri ölçülü, uyaklı (Bezirci 1997: 62) olsa da kendisine asıl şairlik kimliği
kazandıracak şiirleri serbest tarzdadır. Düzensiz ses tekrarları dışında sözcük
ve mısra tekrarları şiirlerde, ahenk oluşturmaya yönelik sıkça başvurulan bir
yol olmuştur.
Yayımlanmış
tek romanı olan Geri
Dönemezsin (1948) kısmen otobiyografik bir nitelikte olup
şiirlerinde işlenen “toplumcu” temalara benzer bir içeriğe sahiptir. Bireysel
olanın toplumsallık çıkarımı içinde eritilerek işlendiği romanda kötü aile
yapısından başlayarak bozuk düzen, ezilmiş insanlar yazarın odağındaki konular
olmuştur. Milliyet gazetesinde
tefrika olarak yayımlanmış “İnsan Kafesi” (1971) romanı ise 1945’ler
Türkiye’sinin siyasi ve sosyal açıdan sorgulandığı, yazarın hayatından izler de
taşıyan bir içeriğe sahiptir.
Kaynakça
Altınkaynak, Hikmet (1977). Edebiyatımızda 1940 Kuşağı. İstanbul: Türkiye Yazarlar Sendikası Yayınları.
Bezirci, Asım (1997). Temele Gül Dikenler. İstanbul: Evrensel Basım Yayın
Eloğlu, Metin (2010). İçli Dışlı: Yazılar, Söyleşiler, Soruşturmalar (Haz. Turgay Anar). İstanbul: YKY.
İlhan, Attilâ (1993). Hangi Edebiyat? Ankara: Bilgi Yayınevi
Kurdakul, Şükran (1981). "Şiirimizin Gözü Yaşlı İyimseri: Cahit Irgat". Sanat Olayı. S. 6. s. 36-37.
Necatigil, Behçet (1979). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ FIRAT KARAGÜLLEYayın Tarihi: 12.11.2019Güncelleme Tarihi: 19.11.2020
Yayın Tarihi: 12.11.2019Güncelleme Tarihi: 19.11.2020
Güncelleme Tarihi: 19.11.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Bu Şehrin Çocukları | Arpad Yayınevi / İstanbul | 1945 | Şiir |
Rüzgârlarım Konuşuyor | y.y. (Sebat Basımevi) / İstanbul | 1947 (?) | Şiir |
Geri Dönemezsin | Remzi Kitabevi / İstanbul | 1947 | Roman |
Ortalık | Yeditepe / İstanbul | 1952 | Şiir |
Irgatın Türküsü | Ağaoğlu Yayınları / İstanbul | 1969 | Şiir |
Çok Yaşasın Ölüler | Notos Kitap Yayınevi / İstanbul | 2011 | Hatıra |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Leyla Ruhan Okyay | d. 1952 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | KABAKÇI, Mesut Kocabaş | d. 1971 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | Avni Givda | d. 1909 - ö. 1987 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | BOYACI, Ali Rıza Gözütok | d. 1916 - ö. 1996 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Hasan Ferda Güley | d. 1916 - ö. 18 Kasım 2008 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Hüsamettin Bozok | d. 20 Şubat 1916 - ö. 28 Ekim 2008 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | AĞCA GÜLAĞCA KIZI | d. 1890 - ö. 1971 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Falih Rıfkı Atay | d. 25 Ocak 1894 - ö. 20 Mart 1971 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | DİLER, Mehmet Diler | d. 1904 - ö. 09.01.1971 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | KELBÎ, Kelbî-i Zü'l-kadr | d. ? - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | Hasan Hüsnü Durgun | d. 1944 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | Adem Konan | d. 1964 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | Gülçin Sahilli | d. 10 Ekim 1980 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Sabah Kara | d. 1960 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Eyüp Ekinci | d. 10 Ağustos 1973 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Cahit Atay | d. 1925 - ö. 28 Ağustos 2012 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | Cahit Âşıkoğlu | d. 1961 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | Ömer Cahit Yıldız | d. 1932 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |