İsmail Hami Danişmend

Muhtî, Rabia Hatun
(d. 1889 / ö. 12 Nisan 1967)
Tarihçi, şair, yazar, bürokrat
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Amasya / Merzifon’da dünyaya gelen İsmail Hami Danişmend’in babası Emir Mehmet Kâmil Bey, annesi, Çerkes asıllı bir aileye mensup Melek Hanım’dır. Baba tarafından kökenleri Danişmendliler Beyliği'nin kurucusu Melik Danişmend’e dayanan İsmail Hami Danişmend’in çocukluğu, babasının görevleri ve sürgünler sebebiyle Lübnan, Trablusgarp ve Şam’da geçer. İlk ve orta eğitimini bulunduğu şehirlerde özel hocalardan alan Danişmend, sınavla girdiği Şam İdadisi'nin son sınıfından devam ederek eğitimini tamamlar. Yükseköğrenimine İstanbul’da Mekteb-i Mülkiye’de devam eder ve buradan 1912’de mezun olur. Yazın yaşamına Mülkiye'de öğrenciyken Kanat ve Düşünüyorum dergilerindeki şiirleriyle başlar. Ayrıca “açılışıyla kapanışı arasında sadece üç haftalık bir zaman dilimi olan” (Polat, 2006: 438) Kanat dergisinin yönetiminde de görev almıştır. Öğreniminin ardından gittiği Fransa’da College de France’a kaydolmuş, ancak buradaki eğitimini yarıda bırakarak İstanbul’a dönmüştür. Bir müddet Hariciye'de katiplik yapan fakat mizacı sebebiyle buraya uyum sağlayamayan Danişmend, Aralık 1912’te Maliye Mektebi Âlîsinde, bir yıl sonra Darülfünun Edebiyat Şubesinde görevler almış,dersler vermiş, bir müddet de Bağdat Mekteb-i Hukuk'ta müdürlük yapmıştır. Yakın çevresindeki bürokrat dostlarının etkisiyle birçok vilayette çeşitli memuriyetlerte bulunan Danişmend; Mustafa Kemal’in başkanlığındaki Sivas Kongresi'ne İstanbul delegesi olarak katılmıştır. Milli mücadelenin halka ulaşmasında önemli rol üstlenen İrade-i Milliye gazetesinde etkin görevler almış olan Danişmend, bağımsızlık konusunda öne sürdüğü fikirler neticesinde tepki görür.

1950'de İstanbul Fetih Cemiyeti başkanlığı görevini üstlenen Danişmend İstanbul’un fethinin 500. yılı kutlamaları amacıyla kurdukları dernekte Ord. Prof. Ali Fuat Başgil, Prof. Dr. Süheyl Ünver gibi aydınlarla birlikte çalışır. 1948'de Aile dergisinde Rabia Hatun müstearıyla yayımlanan şiirleri edebiyat camiasında büyük ses getirmiş, tartışmalara yol açmıştır. Şiirlerle ilgili Nihat Sami Banarlı “Rabia Hatun Efsanesi” adlı bir eleştiri kaleme alır. Sonrasında Danişmend’in kendi kaleminden çıkan şiirler olduğu açıklığa kavuşsa da bir müddet Rabia Hatun ve şiirleri edebiyat camiasını meşgul edecektir.

Türk kültürüne birçok eseriyle hizmet etmiş birçok kitap, makale yayımlamış ve kaynak eser derecesinde çalışmalar yapmış olan Dânişmend, 12 Nisan 1967’de İstanbul’da vefât etti.

İsmail Hami Danişmend bir çok konuda eserler vermiş üretken kalem olarak göze çarpar. Çeviri eserler de dahil olmak üzere otuz civarında eserde imzası vardır. Kitaplarının yanısıra gazete ve dergilerde yayımlanmış birçok makalesi olan Danişmend daha çok İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi çalışmasıyla tanınmıştır. Osmanlı Devleti'nin tarihini geniş bir perspektifle ele aldığı bu serinin ilk dört cildi devletin siyasi tarihini kapsar. Devlet Erkanı başlıklı beşinci cilt, devlet yapısını ve bürokrasinini irdeler. Son cilt olan altıncı ciltte Batı kaynaklarından hareketle Osmanlı tarihleri üzerinde durulmuştur. Bildiği yabancı dillerin etkisiyle de Batı kaynakları üzerinden karşılaştırmalı bir yol izleyen yazarın Türk tarihi ve medeniyetiyle ilgili bir diğer eseri de Garb Menba’larına Göre Eski Türk Seciyye ve Ahlakı adlı çalışmasıdır. Yirmi üç bölümden oluşan eser, tarihimizdeki birtakım vakaların gerçek sebeplerini ve etkilerini incelemeye yöneliktir. Eserleri üniversitelerin çeşitli kürsülerinde ders kitabı olarak okutulmuştur.

İsmail Hami Danişmend araştırmacı yönünün yanında şairliğiyle de edebiyatımızda yer edinir. Rabia Hatun mahlasıyla yazdığı şiirleri dönemi içerisinde yoğun bir tartışma ortamına yol açmıştır. Mehmet Kaplan, bu etkiyi şöyle anlatır: "Cumhuriyet devri şiirinin dikkate değer hâdiselerinden birisi, tarihçi İsmail Hâmi Danişmend'in Rabia Hatun takma adı ile yazdığı kıt'aların eski devirlerde yaşamış bu ismi taşıyan bir kadın şaire izafe edilerek şöhret bulması, sevilmesi ve mısralarının ağızdan ağıza yayılmasıdır." (Kaplan, 2009: 346). Aile dergisinde 1948 yılında yayımlanmaya başlayan şiirler, Rabia Hatun adlı bir şairin şiirleri olarak okura sunulur. Danişmend'in şiirleri okura tanıtırken şu cümleler kullanılır: "Şiir dünyamızda bir yıldız gibi yükselen Rabia Hatun’un şimdiye kadar hiçbir yerde çıkmamış 16 şiiri bu sayıdan itibaren yayınlamaya başlıyoruz. AİLE DERGİSİ yüzyıllardır bir sır gibi saklı duran bu harikulade şiirleri Türk okuyucusuna sunmakla iftihar eder." (Akt. Ceniklioğlu,2018: 16). Dönemi içerisinde tartışmalı bir ün kazanan Danişmend'in şairliği ilmi çalışmalarının gölgesinde kalmıştır denilebilir.

Kaynakça

Ceniklioğlu, Mustafa, (2018) "İsmail Hami Danişmend'in Fikirleri: Türkçülük, İslâmcılık, Batıcılık", Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Kaplan, Mehmet, (2009) Şiir Tahlilleri 2 (Cumhuriyet Devri Türk Şiiri), Dergâh Yayınları, İstanbul.

Polat, N. Hikmet,(2006) “Kanat Dergisi”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, S. XIX, s. 439-453)

Türk Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı, Cilt XX, Ankara 1972, s.308; Küçük, “Danişmend İsmail”, s.465.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ARAŞ. GÖR. GÜRHAN ÇOPUR
Yayın Tarihi: 01.02.2019
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Fransızca - Türkçe Resimli Büyük Dil Kılavuzu (2 Cilt)Kanaat Kitabevi / İstanbul1937Diğer
Ali Suavi'nin TürkçülüğüVakit Matbaası / İstanbul1942Araştırma
Nasreddin Hoca FıkralarıTasvir Neşriyat / İstanbul1944Antoloji
Rabia Hatun ŞiirleriBabıali Yayınevi / İstanbul1961Şiir
Garp Menba'larına Göre Eski Türklerin Seciye ve Ahlâkıİstanbul Kitabevi / İstanbul1961Araştırma
Garp Menba'larına Göre İslâm MedeniyetiYağmur Yayınları / İstanbul1974Araştırma
Garp İlminin Kur'an-ı Kerim HayranlığıDergâh Yayınları / İstanbul1978Araştırma
31 Mart Vak'asıİstanbul Kitabevi / İstanbul1986Araştırma
Türklük MeseleleriDoğu Kütüphanesi / İstanbul2006Araştırma
Türkler Niçin Müslüman OlduTimaş Yayınları / İstanbul2008Araştırma
Fetih ve FatihTimaş Yayınları / İstanbul2008Araştırma
TürklerTimaş Yayınları / İstanbul2009Araştırma
İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi (6Cilt)Doğu Kütüphanesi / İstanbul2011Araştırma
Tarihi HakikatlerBİLGEOĞUZ Yayınları / İstanbul2016Araştırma

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1ÇOBAN/ÇOBAN HÜSEYİN, Hüseyin Çemrekd. 01.03.1951 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2TÂCÎ, Tâceddîn Efendid. ? - ö. Ağustos-Eylül 1697Doğum YeriGörüntüle
3SİNÂN, Muhşî Sinân Efendid. 1485 - ö. 1586Doğum YeriGörüntüle
4Burhan Felekd. 11 Mayıs 1889 - ö. 4 Kasım 1982Doğum YılıGörüntüle
5MAHTUMÎ/ŞEVKÎ, Şevki Yazıcıd. 1888/1889 - ö. 1947Doğum YılıGörüntüle
6Yakup Kadri Karaosmanoğlud. 27 Mart 1889 - ö. 13 Aralık 1974Doğum YılıGörüntüle
7Hasan Cemil Çambeld. 1879 - ö. Aralık 1967Ölüm YılıGörüntüle
8Bilal Köydend. 1894 - ö. 3 Haziran 1967Ölüm YılıGörüntüle
9Bedri Giderd. 1921 - ö. 13 Temmuz 1967Ölüm YılıGörüntüle
10Şahika Sungurd. 17 Aralık 1954 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Polat Onatd. 21 Ekim 1979 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Aysel Biçerd. 1936 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Ali Nusretd. 23 Mart 1872 - ö. 13 Şubat 1913Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Mehmed Tevfîk b. Osmand. 1827 - ö. 1901Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Fazlı Necipd. 21 Nisan 1864 - ö. 19 Haziran 1932Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16ELİBOL/İSMAİL, İsmail Elibold. 08.04.1930 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17DOST İPEK/İPEK/MEMOCAN, İsmail İpekd. 1942 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18BAĞDAT HATUNd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle