Madde Detay
İsmail Hikmet Ertaylan
Suat Fahir
(d. 1889 / ö. 18 Aralık 1967)
Eğitimci, edebiyat tarihçisi, yazar, araştırmacı
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
İstanbul Beylerbeyi'nde doğdu. Galatasaray Mekteb-i Sultânîsini bitirdi (1908). Mülkiye Mektebinde okurken Galatasaray Sultanisinde öğretmen yardımcılığı ve Düyûn-ı Umûmiye'de kâtiplik yaptı. 1911'de Mülkiye Mektebini bitirdikten sonra öğretmenliğe başladı. Ardından İstanbul'daki yerli-yabancı okullarda Fransızca ve Türkçe-edebiyat öğretmeni olarak çalıştı. 1914’te inceleme yapmak için Avrupa'nın çeşitli ülkelerinde bulundu. 1921’de öğretmenlikten ayrıldı ve Hariciye Nezâretinde görev aldı. Maarif Vekâleti tarafından Bakü’ye gönderildi (Nisan 1923). Bakü Üniversitesi’nde ve Bakü Tiyatro Mektebi’nde Türk edebiyatı tarihi, Bakü Yüksek Muallim Mektebi’nde Batı edebiyatı tarihi ve sanat tarihi öğretim üyeliği yaptı. Ardından Bakü Üniversitesi Edebiyat Fakültesi dekanlığına getirildi (Eylül 1924). Bu sırada Türk Edebiyatı Tarihi adlı dört ciltlik eserini ortaya koydu. Başarılı çalışmalarını değerlendiren Bakü Üniversitesi senatosunun kararı ile kendisine profesörlük unvanı verildi (Temmuz 1927). Azerbaycan Edebiyatı Tarihi adlı profesörlük tezi basılmakta iken Aralık 1927’de Ankara’ya döndü (Akün 1995). Yurda döndükten sonra çeşitli okullarda idarecilik ve öğretmenliğe devam etti.
Bir müddet Lefkoşa Türk Lisesinde öğretmenlik ve idarecilik yaptı (1933). 1939'da Afganistan hükumetinin Maarif Nezaret danışmanlığına atanan Ertaylan, 1942'de yurda döndü ve 1943'te ordinaryüs profesör unvanıyla İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Tarihi Kürsüsü öğretim üyeliğine getirildi (Yalçın 2010: 414). Fakültede uzun yıllar edebiyat araştırmaları ve metin neşri yapan Ertaylan, edebiyat tarihi ve yayın çalışmalarını sürdürürken rahatsızlandı. Tedavi gördüğü Haydarpaşa Numune Hastahanesinde 18 Aralık 1967'de vefat etti. Kabri Rumelihisarı Aşiyan Mezarlığı'ndadır.
Yazı hayatına 1908'de Mülkiye Mektebinde okurken Tevfik Fiktret ile Hüseyin Cahit'in çıkardığı Tanin gazetesinde başlayan İsmail Hikmet, şiir, hikâye ve mektep piyesleri kaleme almıştır. Yazı hayatının ilk devresinde Vuslat-ı Memnûa adlı küçük millî romanı (İstanbul 1324), Hesap İmtihanı adındaki mektep piyesinin (İstanbul 1333) ardından Haftalık Gazete’de (1918-1919) tefrika edilen manzum Falcı piyesi yanında küçük hikâyelerini toplayan Bînamazın Otuz Üç Gecesi (İstanbul 1337) adlı eseri ve Ateş Olur da Yakmaz mı? (İstanbul 1340, 1341) adlı hikâye kitabı ile edebî faaliyetini sürdüren Ertaylan Millî Mücadele sırasında hamâsî destanlar yazıp bastırmış, bu arada hepsi bestelenen marşlar da yazmıştır. Bu devrede eğitimci tarafı ağır basan yazar, ilkokullar için yeni bir metotla meydana getirdiği çok beğenilmiş Kıraat Dersleri’nin yanı sıra (İstanbul 1334, 1935) çocuklar için yazdığı şiirlerini de Kır Çiçekleri adlı kitabında toplamıştır (Akün 1995). İstanbul'da 1918-1922 yılları arasında belli aralıklarla yayımlayabildiği Düşünce adlı bir dergi çıkarmıştır.
Ertaylan, çalışmalarını daha çok “hayatın gözgüsü” olarak tanımladığı edebiyat tarihi, monografi ve metin neşri üzerinde yoğunlaştırmıştır. Edebiyat tarihçisi olarak adını duyuran İsmail Hikmet'in Türk Edebiyatı Tarihi (Bakü, I-IV, 1925-1926) ile Azerbaycan Edebiyatı Tarihi (I-II, Bakü 1928) adlı eseri bu alanda hayli mühimdir. Antoloji özelliği de taşıyan Türk Edebiyatı Tarihi'nde dönemler, yönelimler ve cereyenlar yerine şahsiyetler merkeze alınarak; biyografi, dil ve üslûp bilgisinin yanında eserlerden seçilen metin örnekleri verilmiştir. Ertaylan, ayrıca Batı Edebiyatı'nı tanıtmak için, Yunan Edebiyatı Tarihi (1928) ve Latin Edebiyatı Tarihi (1937)'ni kaleme almıştır. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesindeki hocalığı sırasında ise eski harfli metin neşrine ağırlık vermiştir. Akün, İsmail Hikmet Bey'in çalışmalarını "A) Türk Edebiyatı Tarihi Alanındaki Çalışmaları, B) Eski Türk Edebiyatı Metinleri, C) İstanbul’un 500. Fetih Yıldönümünü Kutlama Serisi ve D) Diğer Eserleri" şeklinde tasnif etmiştir (Akün 1995). Yenileşme devrindeki Tanzimat ve Edebiyât-ı Cedîde sanatçılarının yanı sıra Batı Edebiyatı'ndan bazı sanatçıları tanıtmak amacıyla dar hacimli biyografiler kaleme almıştır. Hocası Tevfik Fikret'in İsmail Hikmet'te çok özel bir yer olmuş, Tevfik Fikret için kitaplar yayımlamıştır.
Kaynakça
Akün, Ömer Faruk (1995). "Ertaylan, İsmail Hikmet". TDV İslam Ansiklopedisi. C. 11. s. 309-312. https://islamansiklopedisi.org.tr/ertaylan-ismail-hikmet [Erişim Tarihi: 02. 11.2019]
Bulut, Funda (2013). "İsmail Hikmet Ertaylan'ın Edebiyat Tarihçiliği". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. S. 2/1. s. 256-278. http://www.tekedergisi.com/Makaleler/1385179548_13bulut.pdf [Erişim Tarihi: 03. 11.2019]
İnal, İbnülemin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri 4. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Özeren, Zehra (2011). İsmail Hikmet Ertaylan'ın 'Azerbaycan Edebiyatı Tarihi' Adlı Eserinin İkinci Cildinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bakü: Qafqaz University
Yalçın, Murat (Ed.) (2010). "Ertaylan, İsmail Hikmet". Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. C. 1 İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 413-414.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: İSA KOYUNCUYayın Tarihi: 13.11.2019Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Yayın Tarihi: 13.11.2019Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
| Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
|---|---|---|---|
| Vuslat-ı Memnûa | Matbaa-i Kütüphane-i Cihan / İstanbul | 1324/1908 | Roman |
| Kır Çiçekleri | Şirket-i Mürettibiye Mtb. / İstanbul | 1334/1915 | Şiir |
| Hesap İmtihanı | Evkaf-ı İslamiye Mtb. / İstanbul | 1333/1917 | Tiyatro |
| Kıraat Dersleri | Evkaf-ı İslamiye Mtb. / İstanbul | 1335/1919 | Diğer |
| Bînamazın Otuz Üç Gecesi | Orhaniye Mtb. / İstanbul | 1337/1921 | Hikâye |
| Ateş Olur da Yakmaz mı? | Orhaniye Mtb. / İstanbul | 1340/1924 | Hikâye |
| Türk Edebiyatı Tarihi | Azerneşr Matbaası / Bakü | 1925-1926 | Edebiyat Tarihi |
| Azerbaycan Edebiyatı Tarihi | Azerneşr Matbaası / Bakü | 1928 | Edebiyat Tarihi |
| Yunan Edebiyatı Tarihi | Maarif Vekaleti / İstanbul | 1928 | Edebiyat Tarihi |
| Fuzulî | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Biyografi |
| Ziya Paşa Hayatı ve Eserleri | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Biyografi |
| Şinasi | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Biyografi |
| Namık Kemal | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Biyografi |
| Ahmet Vefik Paşa | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Biyografi |
| Nabizade Nazım | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Biyografi |
| Ahmet Mithat | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Biyografi |
| Abdülhak Hâmit | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Biyografi |
| Recaizade Ekrem | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Biyografi |
| Tevfik Fikret | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Biyografi |
| İsmail Sefa | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1933 | Biyografi |
| Ahmet Hikmet | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1933 | Biyografi |
| Koca Ragıp Paşa ve Fıtnat | Kanaat Kütüphanesi / İstanbul | 1933 | Biyografi |
| Kıbrıs Türk Alfabesi | Resimli Ay Matbaası / İstanbul | 1934 | Diğer |
| Latin Edebiyatı Tarihi | Ülkü Basımevi / İstanbul | 1937 | Edebiyat Tarihi |
| Varaka ve Gülşah | Bürhaneddin Erenler Matbaası / İstanbul | 1945 | Mesnevi |
| Risâle-i Sultan Hüseyn Baykara | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / İstanbul | 1945 | Diğer |
| Tarih-i Edirne: Hikayet-i Beşir Çelebi | Edebiyat Fakültesi Basımevi / İstanbul | 1946 | Diğer |
| Beşir Çelebi Tevârîh-i Âl-i Osman | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları / İstanbul | 1946 | Araştırma |
| Divan-ı Sultan Hüseyn Mirza Baykara | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / İstanbul | 1946 | İnceleme |
| Hurufi Edebiyatı Örnekleri I: Gencnâme-i Refi'î | Ayaydın Matbaası / İstanbul | 1946 | Diğer |
| Hurufi Edebiyatı Örnekleri II: Mesnevi-i Penahi | İstanbul Üniversitesi Yayınları / İstanbul | 1946 | Mesnevi |
| Külliyyât-i Divan-ı Kabulî | Millî Eğitim Basımevi / İstanbul | 1948 | Diğer |
| Maarif-name-i Sinan Paşa | Milli Eğitim Basımevi / İstanbul | 1949 | Diğer |
| Külliyyat-ı Divan-ı Mevlana Hamidi | İstanbul Üniversitesi / İstanbul | 1949 | İnceleme |
| Sultan Cem | Milli Eğitim Basımevi / İstanbul | 1951 | Biyografi |
| Ahmed-i Dâ'i : Hayatı ve Eserleri | Üçler Basımevi / İstanbul | 1952 | İnceleme |
| Fatih ve Fütuhatı I: Bizans ve Karadeniz | Mars Matbaası / Ankara | 1953 | Diğer |
| Âdilşâhiler: Hindistan'da bir Türk-İslam Devleti | Sermet Matbbası / İstanbul | 1953 | Diğer |
| Gâzi Geray Han Hayatı ve Eserleri | Ahmed Said Basımevi / İstanbul | 1958 | Biyografi |
| Behçetü'l Hadâyık Fî Mev‘izeti’l-Halâyık | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / İstanbul | 1960 | Diğer |
| Bahrül-Hakayık | İstanbul Üniversitesi / İstanbul | 1960 | Diğer |
| İlâhi Divanı | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / İstanbul | 1960 | Diğer |
| Yusuf ile Züleyha | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / İstanbul | 1960 | Mesnevi |
| Tabiatname | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / İstanbul | 1960 | Diğer |
| Lûtfi Divanı | İstanbul Üniversitesi / İstanbul | 1960 | Diğer |
| Tercüme-i Kaside-i Bürde | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / İstanbul | 1960 | Diğer |
| Maarifnâme | İstanbul Üniversitesi / İstanbul | 1961 | Mesnevi |
| Tevfik Fikret Hayatı Şahsiyeti ve Eserleri | Türkiye Emekli Öğretmenler Cemiyeti / İstanbul | 1963 | Biyografi |
| Johann Wolfgang von Goethe Hayatı ve Eserleri | Türkiye İş Bankası / Ankara | 1964 | Biyografi |
| Dante'nin Hayatı ve Eserleri | Türkiye İş Bankası / Ankara | 1964 | Biyografi |
| Friedrich V. Schiller Hayatı ve Eserleri | Türkiye İş Bankası / Ankara | 1965 | Biyografi |
| Richard Wagner Hayatı ve Eserleri | Türkiye İş Bankası / Ankara | 1965 | Biyografi |
| Byron Hayatı ve Eserleri | Türkiye İş Bankası / Ankara | 1965 | Biyografi |
| Dîvan-ı-Türkî-i Zafer: Mütezakulu Han Zafer | Tan Gazetesi ve Matbaası / İstanbul | 1965 | Diğer |
| Franz List Hayatı ve Eserleri | Türkiye İş Bankası / Ankara | 1966 | Biyografi |
| Fatih ve fütühâtı II: Adalar Denizi ve Akdeniz Fütühatı | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / İstanbul | 1966 | Diğer |
| Tevfik Fikret Mirsad’da | ? / İstanbul | 1966 | Diğer |
| Babür Şah Hayatı ve Eserleri | ? / Ankara | 1966 | Biyografi |
| Fatih Devri Tezhip Sanatı | ? / Ankara | 1966 | Diğer |
| Tevfik Fikret Ma‘lûmât’da | ? / İstanbul | 1967 | Diğer |
İlişkili Maddeler
| Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Fatma Akerson | d. 1945 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
| 2 | Esra Demirci | d. 15 Mart 1983 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
| 3 | Özgür Göreçki | d. 04 Nisan 1984 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
| 4 | Hakkı Tarık Us | d. 1889 - ö. 21 Ekim 1956 | Doğum Yılı | Görüntüle |
| 5 | İsmail Hami Danişmend | d. 1889 - ö. 12 Nisan 1967 | Doğum Yılı | Görüntüle |
| 6 | Nezihe Muhittin | d. 1889 - ö. 10 Şubat 1958 | Doğum Yılı | Görüntüle |
| 7 | Fakihe Odman | d. 1908 - ö. 1967 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
| 8 | Mehmet Asım Us | d. 1884 - ö. 11 Aralık 1967 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
| 9 | Kazım Özalp | d. 1880 - ö. 6 Haziran 1967 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
| 10 | Başak Sayan | d. 1977 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
| 11 | İsmail Özmel | d. 18 Aralık 1933 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
| 12 | Nur İçözü | d. 12 Şubat 1948 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
| 13 | Hüseyin Suat Yalçın | d. 1284 (1867) - ö. 21 Mart 1942 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
| 14 | Celal Sahir Erozan | d. 29 Eylül 1883 - ö. 16 Kasım 1935 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
| 15 | Hikmet Arif Dino | d. 1892 - ö. 30 Mart 1957 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
| 16 | NÜZHET, İsmâîl | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
| 17 | TÂ'İB, İsmail Tâ'ib Efendi | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
| 18 | İsmail Hakkı Yılanlıoğlu | d. 1918 - ö. 6 Temmuz 1992 | Madde Adı | Görüntüle |