İRFÂN, Mehmed Hayreddîn İrfân Paşa

(d. 1230/1815 - ö. 1306/1888)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Medîne-i Münevvere ahalisinden ve Tevkiî Küçük Mustafa Paşa mensuplarından Seyyid Ahmed Efendizâde Şıkk-ı Evvel Defterdârı Mektupçusu Hafız Halîl Efendi’nin oğludur. Safer 1230/Ocak-Şubat 1815’te İstanbul’da doğdu. Dokuz yaşındayken babası vefat ettiğinden annesiyle evlenen eski ahır görevlilerinden Hasan Bey’in oğlu Ali Rif’at Bey’in terbiyesiyle yetişti. Üvey babasının memuriyetiyle Manastır’a gidip 1244/1828-29’da orada vefatına kadar üvey kardeşi şair Dâniş Bey’le birlikte bulunarak ondan Arapça ve Farsça öğrendi. 1242/1826-27’de Defterdar Mektupçusu Odası’na girdi. Mısır Kapı Kethudası Necîb Efendi (Paşa)’nın Edirne ve Vidin valisi Ağa Hüseyin Paşa’nın kâtipliğini yaptı. 1251/1835-36’da Darphane Defterdarı Ali Rıza Efendi’ye mühürdar ve 1252/1836-37’de Mansûre Defterdârlığı Mektûbî Odası’na memur oldu. Maliye Nezareti’nin kurulmasında Mektûbî Odası Mümeyyizliğine, Serhalifeliğine, iki defa mektupçuluğa, Evâmir-i Maliye Müdürlüğüne ve Maliye Hazinesi Anadolu Defterdarlığına tayin edildi. 1275/1858-59’da Rumeli ve Anadolu Defterdarlıkları birleştirilerek kurulan Maliye Müsteşarlığına atandı. Kendine destek olan Maliye Nazırı Safvetî Paşa’nın azledilerek yerine onun halifelerinden Hasîb Paşa’nın tayin edilmesinde o da azledildi. Rivayete göre, Hasîb Paşa nezaret erkanını toplayarak “Ben bu makamın ehli değilsen de kader sevk eyledi” anlamında bir nutuk söylemeye başladığında Müsteşar İrfân Bey, aslında kaderin sevkeylediğine ve gerçekte o makama uygun olmadığına işaret etmek için iki defa “Ona şüphe mi var efendim” demesi üzerine azledildi. 1276/1859-60’da kendi arzusuyla emekli edilmişken tekrar memuriyet hayatına dönerek çeşitli tarihlerde Meclis-i Vâlâ ve Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliyye azalıklarına, Muhâkemât-ı Cezâiyye Dairesi Riyâset Vekâletine, Mahmûd Nedîm Paşa’nın sadrazamlığında paşalık rütbesiyle Edirne Valiliğine, Muhâkemât-ı Cezâiyye Riyâseti’ne, Şûrâ-yı Devlet Riyâseti Vekâletine, Memurîn Muhâkemât Dairesi ve Mahkeme-i Temyiz Riyasetlerine, Hey’et-i Âyan ve Sicill-i Ahvâl-i Memurîn Komisyonu azalıklarına ve komisyonun başkanlığına tayin edildi. Kendi isteğiyle 26 Şevval 1303/28 Temmuz 1886’da emekli edildi. 20 Rebiülevvel 1306/24 Kasım 1888’de vefat etti. Haydarpaşa’da Ayrılık Çeşmesi Kabristanı’na defnedildi.

Bazı şiir ve mektupları Mecmûa-i İrfan Paşa adıyla basıldı. Dibacede “Bir süreden beri hayat elbisesini terk eden söz erbablarından çoğunun eserleri, kadrini bilmeyen ya da sonradan gelen bu meslekteki kişilere karşı olan gençlerin eline geçip de kaybedildiğinden midir nedir ortaya çıkmamakla…” denilmesini Nâmık Kemâl Bey “Yeni edebiyat taraftarlarını kadir bilmemek ve sonradan gelenlerin gereksiz yere karşı çıkma gibi iki kötü şeyle itham” edildiğine dayanarak 1291/1874-75’te Magosa’dan İrfân Paşa’ya uzun bir mektup yazmıştır ki bu mektup İrfan Paşa’ya Mektub adıyla Ebuzziyâ tarafından basıldı. Paşa’nın latife ve alaya eğilimli olduğu rivayet edilir

Kaynakça

Çiftçi, Ömer (yty.). Fatîn Dâvud, Hâtimetü'l-Eş'âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 02.01.2015].

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Özgül, Kayahan (hzl.) (2000). İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şâirleri. C. II. Ankara. AKM Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. İSMAİL HAKKI AKSOYAK
Yayın Tarihi: 02.01.2015
Güncelleme Tarihi: 01.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Ol dem ki bezme sâkî-i mehveş zuhûr eder

Rindânı hem-terâne-i âheng-i sûr eder

Dîdârı çeşm-i bezl-i atâyâyı nûr eder

Güftârı tab’a bahşîş-i kand-i sürûr eder

İlhâma mazhar olsa gerektir zamânede

Her kim ki hall ü akd-i mihâm-ı umûr eder

Fasl-ı Bahâr ü gül gibidir ömr-i nâzenîn

Îfâ-yı hazza sa’y olunurken mürûr eder

İrfân gönülde hâhiş-i vuslat füzûn olur

Hat kim izâr-ı yâri çerâgâh-i mûr eder

(Özgül, Kayahan (hzl.) (2000). İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şâirleri. C. II. Ankara. AKM Yay. 1029-1030.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1MÎREK (Emîrek, Mîrekî)d. ? - ö. 1552 ?Doğum YeriGörüntüle
2M. Hulusi Dosdoğrud. 1915 - ö. 02 Ağustos 2002Doğum YeriGörüntüle
3ÂLÎ, Beyzâde Derviş Mustafa Âlî Efendid. ? - ö. 1574\\\'ten sonraDoğum YeriGörüntüle
4MUHLİS, Hasırî-zâde Muhlis Efendid. 1815-16 - ö. 1852-53\'ten sonraDoğum YılıGörüntüle
5SIRRÎ, Şerîf Sırrı Efendid. 1815 - ö. 1854Doğum YılıGörüntüle
6MEYDANÎ, Hüseyind. 1815 - ö. 1896Doğum YılıGörüntüle
7HULÛSÎ/MENFÎ/YESÂRÎ, Hüseyin Hulûsî Efendid. ? - ö. 1888 ds.Ölüm YılıGörüntüle
8CEYHÛNÎ, Erzurumlud. ? - ö. 1884-1888?Ölüm YılıGörüntüle
9HÜSNÎ, Mehmed Hüsnî Efendi, Konyalıd. 1851 - ö. 1888Ölüm YılıGörüntüle
10VEHBÎ/VASLÎ/CÂNÎ, Ali Vehbî Efendid. ? - ö. 1868MeslekGörüntüle
11KEMÂL, Ali Kemâl Efendid. 1818-19 - ö. ?MeslekGörüntüle
12ABDÎ, Nişancı Abdurrahman Abdî Paşad. ? - ö. 1691MeslekGörüntüle
13AZMÎ, Hüseyin Azmî Deded. 1815 - ö. 1892Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14YÜSRÎ, Hamamcı-zâde İsmâil Ağad. ? - ö. 19. yy.Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15ABDÜRREZZÂK BÂHİR EFENDİd. ? - ö. 1860Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16LÜTFÎ, Hâfız Halîl Lütfî Beyd. ? - ö. 1845Madde AdıGörüntüle
17NİGÂH, Kırımî Zekeriya Efendid. ? - ö. 1819-20Madde AdıGörüntüle
18CEMÂL/CEMÂLÎ Mehmed Cemâleddîn, Karslı-zâded. ? - ö. 1845Madde AdıGörüntüle