İRFÂN, Mehmed Hayreddîn İrfân Paşa

(d. 1230/1815 - ö. 1306/1888)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Medîne-i Münevvere ahalisinden ve Tevkiî Küçük Mustafa Paşa mensuplarından Seyyid Ahmed Efendizâde Şıkk-ı Evvel Defterdârı Mektupçusu Hafız Halîl Efendi’nin oğludur. Safer 1230/Ocak-Şubat 1815’te İstanbul’da doğdu. Dokuz yaşındayken babası vefat ettiğinden annesiyle evlenen eski ahır görevlilerinden Hasan Bey’in oğlu Ali Rif’at Bey’in terbiyesiyle yetişti. Üvey babasının memuriyetiyle Manastır’a gidip 1244/1828-29’da orada vefatına kadar üvey kardeşi şair Dâniş Bey’le birlikte bulunarak ondan Arapça ve Farsça öğrendi. 1242/1826-27’de Defterdar Mektupçusu Odası’na girdi. Mısır Kapı Kethudası Necîb Efendi (Paşa)’nın Edirne ve Vidin valisi Ağa Hüseyin Paşa’nın kâtipliğini yaptı. 1251/1835-36’da Darphane Defterdarı Ali Rıza Efendi’ye mühürdar ve 1252/1836-37’de Mansûre Defterdârlığı Mektûbî Odası’na memur oldu. Maliye Nezareti’nin kurulmasında Mektûbî Odası Mümeyyizliğine, Serhalifeliğine, iki defa mektupçuluğa, Evâmir-i Maliye Müdürlüğüne ve Maliye Hazinesi Anadolu Defterdarlığına tayin edildi. 1275/1858-59’da Rumeli ve Anadolu Defterdarlıkları birleştirilerek kurulan Maliye Müsteşarlığına atandı. Kendine destek olan Maliye Nazırı Safvetî Paşa’nın azledilerek yerine onun halifelerinden Hasîb Paşa’nın tayin edilmesinde o da azledildi. Rivayete göre, Hasîb Paşa nezaret erkanını toplayarak “Ben bu makamın ehli değilsen de kader sevk eyledi” anlamında bir nutuk söylemeye başladığında Müsteşar İrfân Bey, aslında kaderin sevkeylediğine ve gerçekte o makama uygun olmadığına işaret etmek için iki defa “Ona şüphe mi var efendim” demesi üzerine azledildi. 1276/1859-60’da kendi arzusuyla emekli edilmişken tekrar memuriyet hayatına dönerek çeşitli tarihlerde Meclis-i Vâlâ ve Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliyye azalıklarına, Muhâkemât-ı Cezâiyye Dairesi Riyâset Vekâletine, Mahmûd Nedîm Paşa’nın sadrazamlığında paşalık rütbesiyle Edirne Valiliğine, Muhâkemât-ı Cezâiyye Riyâseti’ne, Şûrâ-yı Devlet Riyâseti Vekâletine, Memurîn Muhâkemât Dairesi ve Mahkeme-i Temyiz Riyasetlerine, Hey’et-i Âyan ve Sicill-i Ahvâl-i Memurîn Komisyonu azalıklarına ve komisyonun başkanlığına tayin edildi. Kendi isteğiyle 26 Şevval 1303/28 Temmuz 1886’da emekli edildi. 20 Rebiülevvel 1306/24 Kasım 1888’de vefat etti. Haydarpaşa’da Ayrılık Çeşmesi Kabristanı’na defnedildi.

Bazı şiir ve mektupları Mecmûa-i İrfan Paşa adıyla basıldı. Dibacede “Bir süreden beri hayat elbisesini terk eden söz erbablarından çoğunun eserleri, kadrini bilmeyen ya da sonradan gelen bu meslekteki kişilere karşı olan gençlerin eline geçip de kaybedildiğinden midir nedir ortaya çıkmamakla…” denilmesini Nâmık Kemâl Bey “Yeni edebiyat taraftarlarını kadir bilmemek ve sonradan gelenlerin gereksiz yere karşı çıkma gibi iki kötü şeyle itham” edildiğine dayanarak 1291/1874-75’te Magosa’dan İrfân Paşa’ya uzun bir mektup yazmıştır ki bu mektup İrfan Paşa’ya Mektub adıyla Ebuzziyâ tarafından basıldı. Paşa’nın latife ve alaya eğilimli olduğu rivayet edilir

Kaynakça

Çiftçi, Ömer (yty.). Fatîn Dâvud, Hâtimetü'l-Eş'âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 02.01.2015].

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Özgül, Kayahan (hzl.) (2000). İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şâirleri. C. II. Ankara. AKM Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. İSMAİL HAKKI AKSOYAK
Yayın Tarihi: 02.01.2015
Güncelleme Tarihi: 01.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Ol dem ki bezme sâkî-i mehveş zuhûr eder

Rindânı hem-terâne-i âheng-i sûr eder

Dîdârı çeşm-i bezl-i atâyâyı nûr eder

Güftârı tab’a bahşîş-i kand-i sürûr eder

İlhâma mazhar olsa gerektir zamânede

Her kim ki hall ü akd-i mihâm-ı umûr eder

Fasl-ı Bahâr ü gül gibidir ömr-i nâzenîn

Îfâ-yı hazza sa’y olunurken mürûr eder

İrfân gönülde hâhiş-i vuslat füzûn olur

Hat kim izâr-ı yâri çerâgâh-i mûr eder

(Özgül, Kayahan (hzl.) (2000). İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şâirleri. C. II. Ankara. AKM Yay. 1029-1030.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Emre Miyasoğlud. 26 Ekim 1981 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2VEHBÎ, Sâlih Vehbî Efendid. ? - ö. 1828Doğum YeriGörüntüle
3Süleyman Nesipd. 1866 - ö. 28 Eylül 1917Doğum YeriGörüntüle
4ŞEREF, Mehmed Şerefd. 1815 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5ŞAMİLÎ, Şamild. 1815 - ö. 1860Doğum YılıGörüntüle
6MEYDANÎ, Hüseyind. 1815 - ö. 1896Doğum YılıGörüntüle
7SEDAYÎ BABA, Pir Sedayîd. 1802 - ö. 1888Ölüm YılıGörüntüle
8FÂRİS, Beyrutlud. ? - ö. 1888Ölüm YılıGörüntüle
9ALİ URFÎ EFENDİd. ? - ö. 1888Ölüm YılıGörüntüle
10NEBÂTÎ, Nebâtî Çelebid. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
11UYÛNÎ, Rahîkî-zâde Şeyh Seyyid Mehmed (Südlüce Şeyhi)d. ? - ö. 1752-1753MeslekGörüntüle
12VA'DÎ, Mehmedd. ? - ö. 1649MeslekGörüntüle
13RECÂ'Î, Mehmed Şâkird. 1804 - ö. 1874Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14DÂNİŞ, Alid. ? - ö. 19. yy.Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15HÂKÎ, Mehmed Efendid. 1758-59 - ö. 1831-32Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16ÂRİF ABDALd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17YÜMNÎ, Mustafa Efendid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18HİLMÎ, Elmastıraş-zâde Mustafa Hilmîd. 1840 - ö. 1881Madde AdıGörüntüle