MAHREMÎ

(d. 1264/1848 - ö. 1329/1911)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Muhammed Ali’dir. Başta Mahremî olmak üzere Mücrimî, Selâmî ve Avnî mahlaslarını kullanmıştır. 1265/1848 yılında Antep’te doğmuştur. Ailesinin halk arasındaki lakabı “Bahteniz-zâde”dir. Mesleği arzu­halcilik olduğu için Arzuhalci Ali Efendi diye ta­nınmıştır. Nakşibendî tarikatına mensup olan Mahremî’nin şeyhi, yaşadığı dönemde birçok şairin tasavvufi yolculuğuna rehberlik etmiş olan Kilisli Abdullah Sermest Efendi’dir. Mahremî, eşlerinin ölümü nedeniyle dört defa evlenmiştir. İlk eşinde Sâbit isimli bir oğlu, son eşinden Mehmed Ali, Ârif, Hatice ve Halîl isimli çocukları olmuştur. Aile, soyadı kanunundan sonra Erdem soyadını almış, kızı Hatice Hanım da evlenince Özberk soyadını taşımıştır. Mahremî, 1330/1914 yılında şeker hastalığından Antep’te vefat etmiştir. Mezarı Şıhcan bölgesinde iken Gaziantep asri mezarlığının açılmasıyla diğer mezarlarla birlikte oraya nakledilmiştir.

Mahremî Nakşibendî bir şair olarak düşüncelerinde ehl-i sünnet ve şeriat çizgisindedir. Bunun yanında Alevi-Bektaşi geleneğinde çok büyük övgü, sevgi ve muhabbete mazhar olan Hz. Ali, Hz. Hüseyin ve On İki İmam’a karşı sevgisi ve saygısı vardır. Samimi inanmış bir kimse olarak tasavvufi düşüncesi Bektaşi şiir geleneğindeki öğreti ve felsefeye de uygundur.

Medrese tahsili gören Mahremī, Farsça ve Arapçayı okur, yazar ve konuşurmuş. Kendi el yazısıyla yedi Kur’an-ı Kerim yazdığı bilinmektedir. Torununun oğlu Mehmed Salim Erdem’in verdiği bilgilere göre 20 adet şiir defteri varmış. Bazı defterleri çalınmıştır. Eserlerini kaybetmiş olmasının üzüntüsüyle yeni bir Dîvân daha meydana getirmiştir. Orijinali torununun oğlu Mehmed Salim Erdem’de bulunan Dîvân 184 sayfadır. Harekeli nesih ile yazılmış Dîvân'da toplam 207 şiir yer almaktadır. Mahremî (158 şiir), Mücrimî (45 şiir), Selâmî (1 şiir) ve Avnî (3 şiir) mahlaslarını kullanmıştır. Mahremī, Dîvân'ında nasihat-nāme, tevhid, münacat, na‘t, nefes, mersiye, medhiye, hicviye, tarih, fahriye nazım türlerinde şiirler yazmıştır. Bazen bir tür içerisinde başka bir türe ait tema ve kavramlar yer alabilmektedir. Dîvân'ında musammat olarak 15 murabba, 1 tahmis, 2 muhammes, 6 müseddes ve her bendi 12 mısradan oluşan 6 bendlik bir manzume yer almaktadır. Dîvân'ındaki 165 gazelin beyit sayıları 3 ile 10 beyit arasında değişmektedir.

Nakşibendî olmasına rağmen Mahremî'nin şiirlerinde Bektaşi edebiyatının örneklerine de rastlanır. Hz. Peygamber, ehl-i beyt, Hz. Ali, Hz. Hüseyin, On İki İmam sevgisinin işlendiği şiirlerinde tarikatları birbirinden ayıran belirgin çizgiler ortadan kalkmış, sevgili tiplerinde müştereklik oluşturarak şiirler meydana getirmiştir. Hz. Peygamber soyundan gelenlere duyduğu sevgi bir tarikat felsefesinin çok üstünde hakiki aşkla paralellik arz etmiştir. Sosyal yaşamında renkli bir kişilik olan Mahremî’nin iyi bir eğitim aldığı, özellikle manevi ilimlerde kendini geliştirdiği Dîvân'ından anlaşılmaktadır. Dîvân'da kullandığı kelime ve kavram kadrosu ile üslubu bunu ortaya koymaktadır.

Kaynakça

Göğüş, Oğuz (1962). Gaziantep'i Tanıtıyoruz I. Gaziantep.

Güner Ziya (1942). “Mahremî”. Başpınar Dergisi 2: 4-6.

Şahin, Abdullah (1999). Kilisli Abdullah Sermest Tazebay Divanı. Ankara: Dr. Uygur Tazebay Yay.

Yakar, Halil İbrahim (2006). Alevi-Bektaşi Geleneğinde Şiir Yazan Antepli Tekke Şairleri”. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 38: 75-91.

Yakar, Halil İbrahim (2007). “Mahallî Kaynakların Değerlendirilmesi ve Antepli Divan Şairleri Örneği”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6 (2): 1-13.

Yakar, Halil İbrahim (2010). “XIX. Yüzyıl Antepli Mutasavvıf Şair Mahremî ve Divanı’ında Hakiki Aşk ve Hakiki Sevgili Tezahürleri”. Turkish Studies İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/3: 588-611.

Yakar, Halil İbrahim (2012). Ayıntablı Mahremi Divanı. Konya: Palet Yay.

Yener, Şakir Sabri (1934). Gaziantep Büyükleri. Gaziantep: Gaziantep Halk Fırkası Matbaası.

Yener, Şakir Sabri (1958). Gaziantep Kitabeleri. Gaziantep: Kardeşler Matbaası.

Yetkin Hulusi, Mehmet Solmaz (1969). Gaziantep Çevre İncelemeleri. Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. HALİL İBRAHİM YAKAR
Yayın Tarihi: 05.09.2013
Güncelleme Tarihi: 01.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Kimseler dâr-ı fenânın nakşına aldanmasın

Dâr-ı dünyâ bî-vefâdır kimseler dost sanmasın

Nice nâzik tenleri hâk ile yeksân eyliyor

Bir iki gün zînetine kimseler inanmasın

Hîlesi gâyetde çokdur eylemez aslâ vefâ

Dânesi dâm üzredir kimse ona el sürmesin

Ger Süleymân-ı zamân olmak istersen aç gözün

Şâh-ı eşk ol dîden üzre hâb-ı gaflet konmasın

Düşmüşem kâlâ-yi aşka Mahremîyem Mahremî

Bu metâ‘ımdan alanlar bu cahîme yanmasın

(Yakar, Halil İbrahim (2012). Ayıntablı Mahremi Divanı. Konya: Palet Yay. 123.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1RE'FET, Karavâiz-zâde Hasan Efendid. 1837 - ö. 1912Doğum YeriGörüntüle
2RİF’AT, Halîl Rif'at Efendid. 1829 - ö. 1893Doğum YeriGörüntüle
3ÂSIM, Seyyid Ahmed Âsım Efendi (Mütercim)d. ? - ö. 1819Doğum YeriGörüntüle
4REMZİ, Arapgirli Remzi, Mehmed Mevlütd. 1848 - ö. 1907Doğum YılıGörüntüle
5NÂCÎ, Müftî-zâde/Za'îm-zâde Nâcî Kâsım Efendid. 1848 - ö. 1909Doğum YılıGörüntüle
6MESLEKİ, Bekir Umutd. 1848 - ö. 1939Doğum YılıGörüntüle
7SELÎM SÂBİT EFENDİd. 1829 - ö. 1911Ölüm YılıGörüntüle
8CELÂLEDDÎN, Mısırlı-zâded. ? - ö. 1911Ölüm YılıGörüntüle
9KÂMÎd. 1843? - ö. 1911?Ölüm YılıGörüntüle
10KADRÎ, Alid. 1867 - ö. 1895MeslekGörüntüle
11DERTLİ, Köse Recebd. ? - ö. 1911MeslekGörüntüle
12GEDÂÎ, Ahmed Beşiktaşlı (Tokatlı)d. 1826 - ö. 1899MeslekGörüntüle
13ZİYÂ, Mehmed Ziyâeddînd. 1840 - ö. 7 Mayıs 1854Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14HÂLİD, Hasan Hâlid Efendid. 1845 - ö. 1906Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15ŞÜKRÎ, Muhammed Şükrî Efendid. 1881 - ö. 1915Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16SERVET BEYBABA, Ahmed Tevfikd. 1845 - ö. 1895Madde AdıGörüntüle
17VEFÂYÎ, Şeyh Ebû Bekir Vefâyî Deded. 1471-72 - ö. 1583-84Madde AdıGörüntüle
18ÂMİR, Mehmed Âmir Beyd. ? - ö. 1815-16Madde AdıGörüntüle