Madde Detay

Selanik'te 1257/1841 senesinde doğdu. Asıl Adı Mehmed Es'ad Dede'dir. Şiirlerinde Es'ad mahlasını kullandı. Tüccardan Selanikli Receb Efendi'nin oğludur. On altı yaşında Selanik Muhasebe Kalemine mülazemetle devam etti. 1280/1863 senesinde İstanbul'a gelerek Fatih'te Çayırlı Medresesi'ne girdi. Zamanın alimlerinden Hoca Şevket ve Gelibolulu Âdil Efendilerden ilim tahsil etti ve icazet aldı. Şeyh Temimî, Şeyh Şetvan ve Hoca Abdülkerîm Efendilerden de derslerine devam ederek ilim konusunda faydalandı. Yenikapı Mevlevihanesi şeyhi Osmân Salâhaddîn Dede'ye intisap ederek ondan Mesnevî ve Füsûsu'l-Hikem okudu. Eskişehir Mevlevihanesi şeyhi Hasan Hüsni Dede'den, Tarîkat-ı Mevleviyye'den halifelik aldı. Ayrıca Tarîkat-ı İdrîsiyye'yi Mekke'de Süleymaniye Medresesi müderrisi İsmâil Nevvâb'dan ve Tarîk-i Şâzelî'yi de Mağribî Mustafa Efendi'den aldı. Dokuz defa hacca gitmiş, bir müddet de orada mücavir kalmıştır. İki defa da Mevlânâ'yı ziyaret için Konya'ya gitmiş, ayrıca Kudüs, Halîlürrahmân ve Şam'a da giderek oradaki mübarek makamları ziyaret etmiştir. Mekke-i Mükerreme'de iken üç yüz binden fazla müridi bulunan Hindli Şeyh Mehmed İmdâdullâh Hazretleri ile görüştü ve onun iltifatlarına mazhar olarak Tarîkat-ı Çeştiyye'den de hilafet almaya muvaffak oldu. Dâvud Paşa ve Mahmûdiye rüşdiyelerinde ayrıca Numûne-i Terakkî Mektebi'nde Farsça dersleri verdi. Fatih Câmii'nde Mesnevî, medresedeki odasında isteyenlere Kasîde-i Tâ'iyye, Füsûsu'l-Hikem ve diğer bazı kitapları okuttu. Burada genellikle Mesnevî, Hâfız Dîvânı, Gülistân, Bostân, Pend-i Attâr, Kasîde-i Sülûkiyye-i Hâkânî, Rübâ'iyyât-ı Câmî, Levâyih-i Câmî, Kasîde-i Tâ'iyye, Kasîde-i Hamriyye, Zevrâ Havrâ, Füsûsu'l-Hikem, Menâkıb-ı Sipehsâlâr, Gülşen-i Râz adlı eserleri okutmaktaydı. Ölümünden iki sene kadar önce Kasımpaşa Mevlevîhânesi'ne mesnevihan tayin edildi. Son zamanlarında Çayırlı Medresesi'nden Kasımpaşa Mevlevihanesi'ne taşındı. 1329/1911 senesinde İstanbul'da vefat etti. Kasımpaşa Mevlevihanesi'nin bahçesine defnedildi. Mevlevihane'nin yıkılıp okul yapılması nedeniyle daha sonra kabri Fatih civarında Tâhir Ağa Tekyesi'ne nakledildi.

Ömrü boyunca hiç evlenmeyen Es'ad Efendi daima güleryüzlü görünür, sokakta rastladığı herkese selam verir, durumunu dost ve düşmandan gizlemeye çalışır, ârif, kâmil, fâzıl, ince ruhlu, merhamet ve şefkati son derece üstün bir kişi idi. Hatta Hicaz'a giderken odasındaki kedinin bir senelik ciğer parasını bir zata vermişti. Bu nedenlerden dolayı kendisini tanıyanlar ona son derece hürmet gösterirlerdi. İlm-i tasavvuftaki behresi hasebiyle zamanında yegâne olarak kabul edilmişti. Yıllardan beri göğsünden ve basurundan muztarip olduğu hâlde Fatih Câmi'indeki derslerine devam edecek kadar da görevine sadıktı (İnal 1988: 327).

Eserleri şunlardır:

1. Cevâhir-i Aynî İsimli Eserden Tercümeler: Cevâhir-i Aynî adlı eserden bazı cevherlerin tercümesidir. Yazma hâlindedir.

2. Ebû Sa'îd Ebû Hayr'ın Rubâ'îlerinin Şerh ve Tercümesi: Yazma hâlindedir.

3. Farsça Bir Risâle Tercümesi: Hz. Ömer'in oğlu hakkındaki hadd-i şer'îye dair bir risalenin tercümesidir. Yazma hâlindedir.

4. İbni Fâriz'in Hamriyyesinin Şerhi: Yazma hâlindedir.

5. Kasîde-i Tâ'iyye Şerhi I: Bu eser İbni Fâriz'in Kasîde-i Tâ'iyye adlı eserinin ilk beyitlerinden birkaçına yapılan mufassal bir şerhtir. Yazma hâlindedir.

6. Kasîde-i Tâ'iyye Şerhi II: İbni Fâriz'in Kasîde-i Tâ'iyye adlı eserinin elli üç beytine yapılan kısa bir şerhtir. Yazma hâlindedir

7. Ma'âda Dair Risâle: Yazma hâlindedir.

8. Menâkıb-ı Mevlânâ Tashîhi: Sipehsâlâr'ın Hindistan'da basılan Menâkıb-ı Mevlânâ adlı eserinin düzeltmeleridir. Yazma hâlindedir.

9. Mesnevî'nin İlk Beytinin Şerhi: Mufassal bir şerhtir. Yazma hâlindedir.

10. Mesnevî-i Şerîf Tercümesi: Mesnevî'nin ilk cildinden 360 beytin şerhidir. Yazma hâlindedir.

11. Mevlânâ Câmî'nin Kendi Rubâ'iyyâtına Şerhi: Çeviridir. Yazma hâlindedir.

12. Molla Câmî'nin Tarîk-i Hâcegânî'ye Dair Eserinin Tercümesi: Yazma hâlindedir.

13. Nümûne-i Kavâ'id-i Fârisî: 1308/1891 senesinde 108 sayfa hâlinde İstanbul'da basılmıştır.

14. Tevhîd-nâme: 294 beyitlik manzum bir eserdir. Yazma hâlindedir.

15. Usûl-i Tarîkat'a Dair Risâle: Yazma hâlindedir.

16. Ziyâ'u'l-Kulûb Tercümesi: Hindli Şeyh Mehmed İmdâdullah'tan çeviridir. Yazma hâlindedir.

İbnü'l-Emin'e göre güçlü bir şair olan Es'ad Dede'nin birçok kaside ve gazeli dağınık surette öğrencilerinde bulunmaktaydı. Bir kısmı ise yangında kitaplarının bir kısmı ile beraber yanmıştı. Birçok değerli kitap toplamıştır. Bunların bin kadarını önceden Bayezit'teki Kütübhâne-i Umûmî'ye bağışlamıştır, bir kısmı ise Yenikapı Mevlevihanesi'ndeki bir yangında yanmıştır. Kalan kısmı ise Hakkâklar Çarşısı'nda satılmıştır (İnal 1988: 327).

Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. II. İstanbul.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936-1945). Türk Şairleri. C. III. İstanbul.

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. I. İstanbul: Dergah Yay.

Kıt'a

Çekmem elim talebden maksûda ermeyince

Yâ cân çıkar bedenden yâ vasl olur müyesser

Bu râhın evvelinde pek çok elem keder var

Lâkin nihâyetinde ölmek anın mukarrer

Cânın fedâ edersen gel gir tarîk-i aşka

Bâri dıraht-ı aşkın kan ile oldu müsmer

Ber-hâr olur o kimse bustân-ı câvidândan

İstek ile ederse katl-i hayâta mü'ser

İster isen ta'ayyüş sen hâne-i cihânda

Terk eyle râh-ı aşkı bul bir tarîk-i dîger

Sürmez isen sivâyı sen hâne-i dilinden

Görmez safâyı rûhun mir'ât-ı dil mükedder

Âlemleri adem bil meyl itme mâ-sivâya

Terk eyle cüst-cûyı her şeyi bil mukadder

Gazel

Nükte-i zühhâdı itdim cüst-cû

Bulmadım esrâr-ı aşkdan zerre bû

Rindlerin meyhâne-i vîrânede

Tutdı feryâdı cihânı sû-be-sû

Çıkmadı âvâzı hiç pervânenin

Nâr-ı aşka yandı cismi mû-be-mû

Bir takım âyîne farz et âlemi

Lem'a salmış anlara envâr-ı hû

Cân fedâ et ger dilersen Es'adâ

Cân ile cânân olsun rû-be-rû

(İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. I. İstanbul: Dergah Yay. 328.)