ÂRİF, Ârif Mehmed Paşa

(d. 1222/1808 - ö. 1282/1865)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Adı Ârif Mehmed’dir. 9 Zilhicce 1222/7 Şubat 1808 tarihinde İstanbul’da doğdu. Babası Kapı Çuhadarı İrfan-zâde İsmâil Rif'at Efendi’dir. On dört yaşında maliye kalemine memur oldu. 1241/1825 yılında yeniçeri ocağının kaldırılması üzerine kendi isteğiyle yeni kurulan Âsâkir-i Mansûre-i Muhammediyye’ye kâtip oldu. 1242/1826 yılında Rumeli’de Eğriboz ve Atina’da iki yıl boyunca görev yaptı. 1245/1829 yılında İstanbul’a döndü. Kâtiplikten istifa ederek tüfenkçi sınıfına geçti. Nefer ve başçavuş olarak dört yıl hizmet etti. Daha sonra eski sadrazam Mehmed Reşîd Paşa’nın maiyetinde yüzbaşı rütbesiyle Üsküp ve Kosova’ya, Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa ile Humus’a gitti. İstanbul’a döndükten sonra kolağalığına terfi etti. 1253/1837’de binbaşı oldu. 1254/1838 yılında piyade eminliği göreviyle Malatya’ya görevlendirildi. Aynı yıl kaymakamlığa yükseldi. İstanbul ve Edirne’de askerî kışlaların tamirinde görev aldı. 1261/1845 yılında mirlivalığa, üç sene sonra da ferikliğe yükseldi. 1270/1854 yılında zabtiye müşiri kaymakamı, ardından Arabistan müşiri oldu. Bir süre Şam valiliği görevinde bulundu. 1272/1856’da Harput, 1273/1857’de Erzurum, 1277/1862’de Silistre, 1281/1864 yılında Edirne valiliği yaptı. 9 Şaban 1282/28 Aralık 1865 tarihinde vefat etti.

II. Mahmûd devriyle başlayan yeni resim hayatının ilk zamanları Tevfîk, İbrâhîm, Hüsnî, Yûsuf ve Ârif Mehmed Paşalarla geçmiştir. Ârif Mehmed Paşa, klasik şekil ve renkleriyle, bilhassa Türk kıyafetinin tarihî kaynaklarına inerek kırk yıllık bir çalışma sonunda Osmanlı devlet adamlarının ve çeşitli şahsiyetlerin kıyafetlerini resimlerle tespit etmiştir. Mecmua-i Tesâvir-i Osmâniyye adını verdiği eserine, bu resimlerin yanı sıra üç ciltlik bir açıklama da eklemiştir. Eserin I. cildi Türkçe ve Fransızca olarak yayımlanmıştır. “Türkiye’de ilk resimli kitap” olarak takdim edilen eserin renkli figür ve on altı parça resim levhaları Fransızca metniyle Paris’te yayımlanmıştır. Türkçe metni ise İstanbul’da şair Şinâsî’nin Tasvir-i Efkâr Matbaası’nda 1279/1862 yılında basılmıştır. On iki cilt olarak hazırlanan eserin sadece I. cildi yayımlanabilmiştir. Eserin diğer ciltleri bugün elimizde değildir. Türk medeniyet ve sanat tarihi bakımından önemli bir kaynak niteliği taşıyan Mecmua-i Tesâvir-i Osmâniyye, Türk resminde bir çığır açmıştır. Bu eserde yer alan resimlerdeki desenler, büyük bir maharetle çizilmiştir. Portrelerin duruşlarında olgunluk, detaylarında ince bir ifade vardır. Ayrıca kara kalem figürlerin üzerinden sulu boya ile geçilmiştir (Serin 1991: 369). Kitabın başına Ârif Mehmed Paşa, kendi portresini çizmiştir (Şahâbeddîn 1340: 404).

Fethî Ahmed Paşa, yeniçeri devrinin devlet adamları ve askerlerinin kıyafetlerini gösteren mankenlerden bir kıyafet galerisi kurmak istediği zaman Ârif Mehmed Paşa’nın bilgisinden istifade etmiş, tarihî kıyafetleri onun çizdiği resimlere göre hazırlatmıştır. Viyana’da bizzat Ârif Paşa’ya yaptırılan bu mankenler, Sultanahmet’te müstakil bir bina içerisinde “Yeniçeri Kıyafethanesi” adıyla sergilenmiştir. Bu galeri, II. Meşrutiyet Dönemi’nde Aya İrini’deki Askerî Müze’ye nakledilmiş, fakat daha sonra bu mankenler, bakımsızlıktan yıpranmıştır (Serin 1991: 369). Kaynaklarda müdebbir, ilim sahibi ve şiir yazmaya yetenekli birisi olarak anlatılır (Fatîn 1271: 262; Mehmed Süreyyâ 1311: 277). Şiirine örnek Fatîn Tezkiresi’ndedir.

Kaynakça

Ergun, Saadettin Nüzhet (1936). “Ârif (Paşa)”. Türk Şairleri. C. 1. İstanbul.

Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî. C. III. İstanbul: Matba’a-i Âmire.

Serin, Muhittin (1991). “Ârif Mehmed Paşa”. İslam Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 368-369.

Şahâbeddîn. (1340). “Türk Ressâmları 11: Arif Paşa”. Milli Mecmua. (25): 403-404.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. HAKAN YEKBAŞ
Yayın Tarihi: 25.05.2014
Güncelleme Tarihi: 14.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Tâm târîhdir birisi cevherîdir dîgeri

Eyledi Ârif kulı inşâd bir beytü’l-kasîd

 

Mevki’inde böyle kışla yaptı Şâh Abdülmecîd

Çend yine nâdîde kışla yaptı Hân Abdülmecîd

(Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı. 262.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1YAKÎNÎ, Kadı İmâd Sinan-zâded. ? - ö. 1568/69Doğum YeriGörüntüle
2NÜZHETÎ, Eyyûb Çelebid. ? - ö. 1669-1675Doğum YeriGörüntüle
3AŞKÎd. ? - ö. 1576/77Doğum YeriGörüntüle
4HAKKI, İshak Hakkı Paşad. 1808 - ö. 1860Doğum YılıGörüntüle
5ÜLFETÎ, İsmaild. 1808 - ö. 1898Doğum YılıGörüntüle
6Yusuf Kamil Paşad. 1808 - ö. 11 Teşrinievvel (Ekim) 1876Doğum YılıGörüntüle
7RE'FET PAŞA, Süleyman Re'fet, İstanbullud. 1807 - ö. 1865Ölüm YılıGörüntüle
8BASÎRÎ, Halîl Efendid. 1804-05 - ö. 1865-66Ölüm YılıGörüntüle
9REFÎK, Mustafa Refîk, İstanbullud. 1843 - ö. 1865Ölüm YılıGörüntüle
10RÂ'İF, Râ'if İsmail Paşad. 1725-26 - ö. 1784-85MeslekGörüntüle
11VÂHİD, Seyyid Emîn Mehmedd. ? - ö. 1828-29MeslekGörüntüle
12HÜSNÎ, Hüseyin Paşad. ? - ö. 1772MeslekGörüntüle
13ABDÜRREZZÂK BÂHİR EFENDİd. ? - ö. 1860Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14REMZÎ, Dârendelid. 1840 - ö. 1879Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15EŞREF, İstanbullud. ? - ö. 1848 ds.Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16HAMÎD, Seyyid Ahmed Efendi, Eskicumalıd. ? - ö. 1843Madde AdıGörüntüle
17HAKANÎ, Mehmed Begd. ? - ö. 1606Madde AdıGörüntüle
18SÂLİH, Şeyh Mehmed Sâlih Talebânîd. ? - ö. 19. yy.Madde AdıGörüntüle