EMİN KÖSESİ YAHYA, Yahya Efendi

(d. 892/1487 - ö. 968/1560)
divan şairi, müderris
(Divan/Yazılı Edebiyat / 16. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Yahyâ’dır. Künyesi Yahyâ Çelebi bin Emîn Nûreddîn Hamza’dır. Emin Kösesi demekle tanındı. 892/1487 tarihinde İstanbul’da doğdu. Ammerehullahi te’âlâ terkibi doğumuna düşürülen tarihtir. Yahyâ Efendi’nin babası, II. Bâyezid döneminde İhrâcât-ı Hâsiyye Emîni (haraç emini) Nureddin Hamza adlı bir kişidir (Özcan 1989 : 18). Yahyâ Efendi, küçük yaşından itibaren ilim tahsil ederek yetişti. Kemâl Paşazâde ve Müeyyedzâde’den ders aldı. Müftü Ali Efendi’nin (Zenbilli Ali Efendi) yanında kalarak derslerini takip etti ve kendisinin yardımlarını gördü. Zenbilli Ali Efendi’nin kızını alarak ona damat oldu (Özcan 1989: 517). Ayas Paşa’ya hoca ve musahib oldu. 924/1518 şevvalinde 25 akçe ile Bursa’daki Kâsım Paşa medresesine müderris tayin edildi. İki sene sonra 26 Şabanında 30 akçe ile İstanbul’da eski İbrahim Paşa medresesine, 930/1523 tarihinde Rükneddin Çelebi’nin yerine 40 akçe ile Bursa’da Yıldırım Han medresesine, 934/1527 senesinde Hümâyun-nâme sahibi Ali Çelebi yerine elli akçe ile Edirne’de Halebi medresesine, 941/1534’de Ebû Seydî yerine Çorlu’da Ahmed Paşa Medresesine müdderis oldu. 943/1536 senesinin Muharrem ayında Perviz Efendi yerine Edirne’de Darü’l-hadis medresesine atandı. 944/1537’nin rebiü’l-evvelinde Kara Salih’ten boşalan Semaniye medresesine tayin edildi. 946/1539 rebiü’l-âhirinde Hafız Acem yerine Ayasofya medresesine atandı. Ayasofya’ya tayin edilmesine; “Kâne Yahyâ müstehıkkan li-Ayasofya (Yahyâ, Ayasofya Medresesi’ne lâyık idi)” cümlesi târih düşürülmüştür. 957/1550 tarihinde Semâniye medresesinden boşalan yere müderris olarak atandığında aynı yıl ölen Kemâl Çelebi yerine Bağdat Darü’s-selâm kadılığına getirildi. 963 /1556 sonunda seksen akçe ile emekliye ayrıldı. Emekli olduğunda sakin bir hayat yaşamayı tercih etti. Süleymaniye Medresesi kurulunca 100 akçe ile burada görevlendirildi. 967/1559 zilkadesinde bu görevinden azledildi (Özcan 1989: 19). Yahyâ Efendi Muharrem 968/1560 tarihinde 75 yaşında vefat etmiştir. Ölümüne “Yahyâ Çelebi gitti şâd ide Celîl anı” cümlesi ile “rahmetu’l-lâhi râhimeh” ifadesi tarih düşürülmüştür (Özcan 1989: 517). Sicill-i Osmânî’nin ölüm tarihini 967/1559 göstermesi yanlıştır (Tuman 2001: 1213).

Emin Kösesi Yahyâ Efendi pek çok ilme vakıf ve ders anlatmada mahir bir kişi idi. Gereksiz söz söylemez, konuşmalarına yalanı karıştırmazdı. Mecdî Mehmed Efendi onun için, içi dışı bir idi, gül-i ra’na gibi içi ve dışı birbirine muhalif değil idi, demektedir (Özcan 1989: 516). Âlimleri, sâlihleri ve fakirleri çok severdi. Aklî ilimler yerine naklî ilimlere yönelmiş, tefsîr, hadîs, fıkıh ve edebî ilimlerin her çeşidinde ihtisas sahibi olmuştu. Aklî ilimlere rağbet etmemesine rağmen akranları kadar bu ilimlerde de kuvveti vardı. İyi derecede Arapça ve Farsça bilirdi. Hadis ilminde ve Arapça kasidelerde, özellikle İbn-i Fâriz kasidelerinde üstad idi. Hadis ilmindeki derecesinden dolayı, meşhur hadis âlimi İbn-i Hâcer’e benzetilmiştir. Beyzâvî’nin Kuran tefsirinden ve Vikâye’den bazı konular hakkında risaleler yazdı. Arapça ve Farsça yazılmış münşeatı vardır. Mecdî Efendi bu münşeat için, “Lisân-ı Arâbî’de ve lisân-ı Fârisî’de münşeât-ı latîfe inşâ eyledi ki ol münşeâtı temâşâ eyleyen kimse onun kâilini Hâce-i Cihân şâkird olımaz.” demiştir.Yahyâ Efendi tarih, menkıbe ve latifelerden pek çok hikâye bilir ve yeri geldiğinde bunları anlatırdı (Özcan 1989: 517).

 

Kaynakça

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Nevizâde Atâyi, Hadâiku’l-Hakayık fî Tekmiletü’ş-Şakâyık. İstanbul: Çağrı Yay.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Mehmed Mecdî Efendi, Hadâiku’ş -Şakâyık. İstanbul: Çağrı Yay.

Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. FİLİZ KILIÇ
Yayın Tarihi: 08.02.2014
Güncelleme Tarihi: 05.12.2020

Eserlerinden Örnekler


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1REFÎ'-İ KÂLÂYÎd. 1760 - ö. 1823Doğum YeriGörüntüle
2ŞERMİ, Seyyid Şermî Çelebid. ? - ö. 1711-12Doğum YeriGörüntüle
3RAHMÎ, Osmand. 1832 - ö. 1 Şubat 1896Doğum YeriGörüntüle
4HATÂYÎ, Şâh İsmaild. 1487 - ö. 1524Doğum YılıGörüntüle
5CELÎLÎ, Hâmidî-zâde Abdülcelîl Efendid. 1487-88 - ö. 1569-70Doğum YılıGörüntüle
6REŞÎDÎ, Abdurreşid Hand. 1510 - ö. 1560Ölüm YılıGörüntüle
7PÂREPÂRE-ZÂDE, Ahmed Efendid. ? - ö. 1560Ölüm YılıGörüntüle
8ŞÂMÎ, Kınalıoğlu Mustafa Şâmî Beyd. ? - ö. 1560 civarıÖlüm YılıGörüntüle
9BÂHİR, Mâhir-zâde Seyyid Abdullâh Bâhir Efendid. ? - ö. Temmuz-Ağustos 1766MeslekGörüntüle
10AYŞÎ/ÎŞÎ Îsâ Efendi/Hacı Himmet-zâded. 1572-73 - ö. Nisan-Mayıs 1651MeslekGörüntüle
11DİLSÛZ, Mehemmed Emînd. ? - ö. 19. yy.MeslekGörüntüle
12GÜLÂBÎd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13LÂZİMÎ /PERVANE, Lâzimî Çelebid. ? - ö. 1561Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14İŞTİYÂKÎd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15YÂVER, Yâver Efendid. ? - ö. 19. yy.Madde AdıGörüntüle
16SEYİT ALİ, Seyit Ali Atmacad. 1933 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17BAHÂ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravîd. ? - ö. 1423-24’ten sonraMadde AdıGörüntüle