HİKMET, Deli Hikmet

(d. 1258/1842 - ö. 1306/1888)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Adı Hikmet’tir. Niğde’de doğdu. Deli Hikmet sanıyla tanındı. Kaynaklar, onun Cülûsundan beri zulmüyle millet rûz u şeb bâkî/Ona nisbetle âdemdir bizim Gömlekçi Kostaki beytiyle pervasızca Sultan Abdülhamîd’i eleştirmesinin, laubali ve garip tavırlarının bu lakabı almasına sebep olduğunu ifade etmektedir (Özgül 2000: 949; Banarlı 1998: 975). Tahsil hayatı hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Hikmet Bey, hayatı boyunca askerî kâtipliklerde hizmet vermiştir. 1293/1876 Rus Harbi’nde Ferik Şevket Paşa ile beraber kâtip olarak Plevne’ye gitmiştir. I. Kolordu Başkâtipliği görevinde bulunmuştur. Son memuriyeti ise Trablusgarb Fırka-i Askeriyye başkâtipliğidir. Bu görevindeyken kanserden rahatsızlanarak padişaha çektiği telgraf üzerine İstanbul’a getirilmiş ve Haydarpaşa Hastanesi’nde bir süre tedavi görmüştür. Ancak tedaviler sonuç vermemiş, 1305/1888 yılında İstanbul’da vefat etmiştir (Kurnaz vd. 2001: 212). Resimli Türk Edebiyatı’nda şairin ölümü 1890 yılı olarak gösterilmektedir (Banarlı 1998: 975). İbnü'l-Emin ise şairin 1888 yılından sonraki bir tarihte vefat ettiğini söylemektedir (Özgül 2000: 948).

Eserlerinin büyük bir bölümünü Koca Hakkı Paşa’nın ahfadından Celâl Bey ele geçirmiştir. Ancak İbnü'l-Emin, Celâl Bey’in evi tamamen yandığından Hikmet Bey’in şiirleri ve terceme-i hâlini içeren evrakın da yandığını ifade etmektedir (Özgül 2000: 948). Plevne’de iken kaleme aldığı Plevne Kahramanı Gazi Osmân Paşa Şanındadır isimli mensur risalesi İstanbul’da 1294/1877 yılında basılmıştır. 40 sayfalık küçük bir risale olan eserde, şairin Plevne’de iken bizzat şahit olduğu Gazi Osmân Paşa’nın kahramanlıkları anlatılmaktadır. Kaynaklarda, Hikmet Bey’in Nâmık Kemâl’le olan dostluğu ve yakınlığı özellikle vurgulanmaktadır (Tevetoğlu 1971: 238). Bu yakınlığın bir nişanesi olarak Nâmık Kemâl’le birlikte meşhur Vatan Mersiyesi'ni müştereken yazdıkları kaydedilmektedir. Şair, bu yakın dostunu 1295/1878 yılında Midilli’ye giderek ziyaret de etmiştir. Hikmet Bey’in bir diğer müşterek şiiri de Kütahyalı Hasan Bedreddîn Paşa ile söylemiş olduğu 7 bentlik mütekerrir müseddes münâcâtı’dır. Söz konusu manzume Vakit gazetesinin 3 Kasım 1881 tarihli nüshasında yayımlanmıştır (Güler 2012: 80). Şairin “Gurûb etti güneş dünyâ karardı”, “Nedir bu hâlin ey mâh-cemâlim” mısralarıyla başlayan şiirleri ile “mezâristân” redifli gazelinin Hersekli Ârif Hikmet Bey’e mal edilişi, onun eski söyleyişteki ustalığına işaret etmektedir.

Eldeki şiirlerinden iyi bir şair olduğu anlaşılan Hikmet Bey’in eserlerinin ziyan olması onun hakkıyla tanınmasına engel olmuştur. Ancak yaşam tarzı ve kişiliğiyle devrin unutulmaz simaları arasına girmeyi başarmıştır.

Kaynakça

Banarlı, Nihad Sâmi (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. C. II. İstanbul: MEB Basımevi.

Güler, Kadir (2012). "Kütahyalı Hasan Bedreddin Paşa ve Tiyatroları Üzerine Bazı Mülâhazalar".

Hikmet. (1294). Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa Şanındadır. İstanbul: Basiret Gazetesi Matbaası. JASS 5 (3): 75-89.

Kurnaz, Cemal, M. Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Özgül, M. Kayahan (hzl.) (2000). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C.2. Ankara: AKM Yay.

Tevetoğlu, Fethi (1971). "Hikmet Bey (Deli Hikmet)". Türk Ansiklopedisi. C. 19. Ankara: MEB Basımevi. 238-239.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. HAKAN YEKBAŞ
Yayın Tarihi: 24.05.2014
Güncelleme Tarihi: 02.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Ukûl erbâbına meydân-ı ibrettir mezâristân

Fenâ-yı âleme bürhân-ı kudrettir mezâristân

Gelenler bilmemiş dünyâyı hem bilmek de müşkildir

Bulunmaz sâhili ummân-ı hayrettir mezâristân

Hakâyık herkesin mâhiyyet-i keyfince zâhirdir

Hayât ehli sanır zindân-ı mihnettir mezâristân

Yatar dehşetli âgûşunda bin evlâd-ı hürriyyet

Sanırsın mâder-i şübbân-ı millettir mezâristân

Bilinmezse müsâvât-ı beşer devrân-ı fânîde

Onu tefrîk için mîzân-ı Hikmettir mezâristân

(Özgül, M. Kayahan (hzl.) (2000). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C:2. Ankara: AKM Yay. 950.)

“Plevne Kahramanı Gazi Osmân Paşa Şanındadır” isimli eserinden

Hazret-i Gâzî tahmînen kırk beş yaşında ve iklîl-i celîl-i şecâ’at mübârek başında bir kahraman-ı fazîlet-unvân-ı rûzgârdır. Hey’et-i mukaddesesi nasıl ta’rîf olunsun? Kaviyyü’l-bünye ve mülahhamca ve siyâh sakallı olup vec-i münevveri zekâ ve şecâ’atin derece-i kemâline bürhân-ı münîr sûretinde halk olunmuş bir şeh-süvâr-ı nâm-dârdır.

(Hikmet (1294). Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa Şanındadır. İstanbul: Basiret Gazetesi Matbaası. 2.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Şahap Sıtkıd. 2 Nisan 1915 - ö. 4 Eylül 1991Doğum YeriGörüntüle
2NİDAÎ, Niğdelid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3ZİYA ÖZDAĞd. 06.01.1944 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4NA'ÎM, Mehmedd. 1842 - ö. 1884Doğum YılıGörüntüle
5ZEKİ, Sarkis Narlıyand. 1842 - ö. 1882Doğum YılıGörüntüle
6HİLMİ (HİLMİ DEDE), Mehmed Ali Hilmi Dedebabad. 1842 - ö. 1908Doğum YılıGörüntüle
7Namık Kemald. 21 Aralık 1840 - ö. 2 Aralık 1888Ölüm YılıGörüntüle
8MATLÛBÎ, Ömerd. ? - ö. 1888Ölüm YılıGörüntüle
9HÜSNÎ, Mehmed Hüsnî Efendi, Konyalıd. 1851 - ö. 1888Ölüm YılıGörüntüle
10SA'ÎD, Fethî-zâde Sa'dullâh Sa'îd Efendid. 1759 - ö. 1831MeslekGörüntüle
11ÂKİF, Emîrî-zâde Ahmed Âkif Efendid. ? - ö. 1892MeslekGörüntüle
12EMÎN, Zıllî-zâde Hacı Emîn Efendid. 1826 - ö. 1905MeslekGörüntüle
13ZÎNETÎ, Muhammed Efendid. ? - ö. 19. yy.Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14RÂŞİD, Râşid Efendi, İstanbullud. ? - ö. 1855 ds.Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15DEM’Î, Yûsufd. 1844 - ö. 1862Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16DERSÎd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17HASAN FEHMÎd. 1795-96 - ö. 1880-81Madde AdıGörüntüle
18BÂKÎ, Derviş Abdülbâkîd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle