HİKMET, Deli Hikmet

(d. 1258/1842 - ö. 1306/1888)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Adı Hikmet’tir. Niğde’de doğdu. Deli Hikmet sanıyla tanındı. Kaynaklar, onun Cülûsundan beri zulmüyle millet rûz u şeb bâkî/Ona nisbetle âdemdir bizim Gömlekçi Kostaki beytiyle pervasızca Sultan Abdülhamîd’i eleştirmesinin, laubali ve garip tavırlarının bu lakabı almasına sebep olduğunu ifade etmektedir (Özgül 2000: 949; Banarlı 1998: 975). Tahsil hayatı hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Hikmet Bey, hayatı boyunca askerî kâtipliklerde hizmet vermiştir. 1293/1876 Rus Harbi’nde Ferik Şevket Paşa ile beraber kâtip olarak Plevne’ye gitmiştir. I. Kolordu Başkâtipliği görevinde bulunmuştur. Son memuriyeti ise Trablusgarb Fırka-i Askeriyye başkâtipliğidir. Bu görevindeyken kanserden rahatsızlanarak padişaha çektiği telgraf üzerine İstanbul’a getirilmiş ve Haydarpaşa Hastanesi’nde bir süre tedavi görmüştür. Ancak tedaviler sonuç vermemiş, 1305/1888 yılında İstanbul’da vefat etmiştir (Kurnaz vd. 2001: 212). Resimli Türk Edebiyatı’nda şairin ölümü 1890 yılı olarak gösterilmektedir (Banarlı 1998: 975). İbnü'l-Emin ise şairin 1888 yılından sonraki bir tarihte vefat ettiğini söylemektedir (Özgül 2000: 948).

Eserlerinin büyük bir bölümünü Koca Hakkı Paşa’nın ahfadından Celâl Bey ele geçirmiştir. Ancak İbnü'l-Emin, Celâl Bey’in evi tamamen yandığından Hikmet Bey’in şiirleri ve terceme-i hâlini içeren evrakın da yandığını ifade etmektedir (Özgül 2000: 948). Plevne’de iken kaleme aldığı Plevne Kahramanı Gazi Osmân Paşa Şanındadır isimli mensur risalesi İstanbul’da 1294/1877 yılında basılmıştır. 40 sayfalık küçük bir risale olan eserde, şairin Plevne’de iken bizzat şahit olduğu Gazi Osmân Paşa’nın kahramanlıkları anlatılmaktadır. Kaynaklarda, Hikmet Bey’in Nâmık Kemâl’le olan dostluğu ve yakınlığı özellikle vurgulanmaktadır (Tevetoğlu 1971: 238). Bu yakınlığın bir nişanesi olarak Nâmık Kemâl’le birlikte meşhur Vatan Mersiyesi'ni müştereken yazdıkları kaydedilmektedir. Şair, bu yakın dostunu 1295/1878 yılında Midilli’ye giderek ziyaret de etmiştir. Hikmet Bey’in bir diğer müşterek şiiri de Kütahyalı Hasan Bedreddîn Paşa ile söylemiş olduğu 7 bentlik mütekerrir müseddes münâcâtı’dır. Söz konusu manzume Vakit gazetesinin 3 Kasım 1881 tarihli nüshasında yayımlanmıştır (Güler 2012: 80). Şairin “Gurûb etti güneş dünyâ karardı”, “Nedir bu hâlin ey mâh-cemâlim” mısralarıyla başlayan şiirleri ile “mezâristân” redifli gazelinin Hersekli Ârif Hikmet Bey’e mal edilişi, onun eski söyleyişteki ustalığına işaret etmektedir.

Eldeki şiirlerinden iyi bir şair olduğu anlaşılan Hikmet Bey’in eserlerinin ziyan olması onun hakkıyla tanınmasına engel olmuştur. Ancak yaşam tarzı ve kişiliğiyle devrin unutulmaz simaları arasına girmeyi başarmıştır.

Kaynakça

Banarlı, Nihad Sâmi (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. C. II. İstanbul: MEB Basımevi.

Güler, Kadir (2012). "Kütahyalı Hasan Bedreddin Paşa ve Tiyatroları Üzerine Bazı Mülâhazalar".

Hikmet. (1294). Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa Şanındadır. İstanbul: Basiret Gazetesi Matbaası. JASS 5 (3): 75-89.

Kurnaz, Cemal, M. Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Özgül, M. Kayahan (hzl.) (2000). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C.2. Ankara: AKM Yay.

Tevetoğlu, Fethi (1971). "Hikmet Bey (Deli Hikmet)". Türk Ansiklopedisi. C. 19. Ankara: MEB Basımevi. 238-239.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. HAKAN YEKBAŞ
Yayın Tarihi: 24.05.2014
Güncelleme Tarihi: 02.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Ukûl erbâbına meydân-ı ibrettir mezâristân

Fenâ-yı âleme bürhân-ı kudrettir mezâristân

Gelenler bilmemiş dünyâyı hem bilmek de müşkildir

Bulunmaz sâhili ummân-ı hayrettir mezâristân

Hakâyık herkesin mâhiyyet-i keyfince zâhirdir

Hayât ehli sanır zindân-ı mihnettir mezâristân

Yatar dehşetli âgûşunda bin evlâd-ı hürriyyet

Sanırsın mâder-i şübbân-ı millettir mezâristân

Bilinmezse müsâvât-ı beşer devrân-ı fânîde

Onu tefrîk için mîzân-ı Hikmettir mezâristân

(Özgül, M. Kayahan (hzl.) (2000). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C:2. Ankara: AKM Yay. 950.)

“Plevne Kahramanı Gazi Osmân Paşa Şanındadır” isimli eserinden

Hazret-i Gâzî tahmînen kırk beş yaşında ve iklîl-i celîl-i şecâ’at mübârek başında bir kahraman-ı fazîlet-unvân-ı rûzgârdır. Hey’et-i mukaddesesi nasıl ta’rîf olunsun? Kaviyyü’l-bünye ve mülahhamca ve siyâh sakallı olup vec-i münevveri zekâ ve şecâ’atin derece-i kemâline bürhân-ı münîr sûretinde halk olunmuş bir şeh-süvâr-ı nâm-dârdır.

(Hikmet (1294). Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa Şanındadır. İstanbul: Basiret Gazetesi Matbaası. 2.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Visâlîd. ? - ö. 1647Doğum YeriGörüntüle
2ŞİFÂÎ, Niğdelid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3HÂTİFÎ, Mehmed Çelebid. ? - ö. 1591Doğum YeriGörüntüle
4FEYZÎ, Ahmed Feyzî, Tebrizlid. 1842 - ö. 1910Doğum YılıGörüntüle
5FATMA HANIM KEMİNEd. 1840-1842? - ö. 1898Doğum YılıGörüntüle
6NEBÎL, Mehmed Nebîl Bey, Hâfız Mehmed Nebîl Bey, Nebîl Beyd. 1842-43 - ö. 1890Doğum YılıGörüntüle
7SİRÂCÎ, Osmân Sirâceddînd. ? - ö. 1888\'den sonraÖlüm YılıGörüntüle
8RÂİF, İskenderpaşa-zâde Yûsuf Râif Efendid. ? - ö. 1888Ölüm YılıGörüntüle
9İRFÂN, Mehmed Hayreddîn İrfân Paşad. 1815 - ö. 1888Ölüm YılıGörüntüle
10EDÎB, Halîl Edîb Beyd. 1863 - ö. 1912MeslekGörüntüle
11SA’ÎD, Ferâ’izî-zâde Mehmed Sa’îd Efendid. ? - ö. 1835MeslekGörüntüle
12SABRÎ, Mehmedd. ? - ö. 1878MeslekGörüntüle
13ZÎVER, Ahmed Sâdık Zîver Paşad. 1793 - ö. 1862Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14BEHCET, Hudâydâdd. ? - ö. 1835 ds.Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15CÂZİB, Salâhaddînd. ? - ö. 1856Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16SUBHÎ, Hasan Subhîd. ? - ö. 1866?Madde AdıGörüntüle
17BELÎĞ, İsmâil (Bursalı)d. 1668 - ö. 1730Madde AdıGörüntüle
18AHMED ÇELEBİd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle