Madde Detay

Abdurrahmân Nâcim Efendi, Süleymaniye eşrafından Mehmed Bey'in oğludur. 1249/1833'te Süleymaniye'de doğdu. Süleymaniye ve Bağdad medreselerinde eğitim gördü ve icazetname aldı. 1278/1862 'de İstanbul kütüphaneleri müfettişligine tayin olundu. 1281/1863'te memur olarak Tunus'a gönderilen Haydar Efendi'nin maiyyetinde kâtib sıfatıyle Tunus'a gitti. Dönüşünden sonra III. rütbe ile Paris'te Osmanlı Mektebi hocalığına, 1284/1868'de kütüphaneler müfettişliği ile beraber takvimhane düzeltmenliğine, daha sonra Bayezid rüşdi mektebi Farça öğretmenliğine, Vekayii Zabtiye gazetesi müdürlüğüne, İstanbul temyiz meclisi şubesi mümeyyizliğine tayin olundu ve daha sonra azlolundu. Bükaülaziz, Baalbek, Lâzkiye, Hasbiya, Cebele-i Edhemiye kaymakamlığı ve Lüleburgas, Edirne savcı yardımcılıklarında ve Hudavendigâr, Haleb istinaf yargıçlığında, Diyarbakır istinaf ceza dairesi ve daha sonra yine oranın bidayet mahkemesi birinci başkanlığında bulundu. 1306/1889'da azledildi. Beyrut, Adana istinaf savcılıklarına ve 1311/1894'te Elazığ istinaf mahkemesi ceza dairesi reisliğine atandı. Mütemayiz rütbesini, dördüncü rütbe Osmanî nişanını ve iftihar madalyasını elde etti. 1312/1895'te Harput'ta vefat etti.

Türkçe, Arapça ve Farsça konuşup yazabilirdi. Kürtçe konuşabilirdi. Nâcim Efendi'nin basılan ve basılmayan eserleri şunlardır:

1. Hüviyyet-i Sübhanî ve Mahiyyeti İnsanî: "Biz âyîneyiz sûret-i lâhut-nümâyız / Biz mazhar-ı eltâf-ı Hudâ, mest-i gedâyız” matlalı gazelinin şerhidir. Kendi yazısile 1296/1878'de basıldı.

2. El-erbaûn fi'l-erbaîn min-ehadisi seyyidi'l-mürselîn: Nesayiha dair hadisleri içerir.

3. Ahsenü'l-delâle ile'r-risâle.

4. Gülzâr-ı Edeb: Türkçe, Arapça ve Farsça şiirlerden seçmelerdir. 1309/1891'de Beyrut'ta basıldı.

5. Râhnâme-i Diyarıbekir: Farçadır. Manzumdur. 1302/1884'te yazılmıştır. İstanbul'dan Diyarbakır'a kadar menziller va kasabaların mesafesini ve ahvalini anlatır. Gülzâr-ı Edeb'in sonunda bulunmaktadır.

6. Hediyyetü'l-ümem ve hulasatü'l-hikem: Sekiz ciltten oluşur. Politikadan söz eder. Birinci cildini Türkçeye terceme etti.

7. Nime'r-Refik: Edebiyat ile ilgilidir.

8. Safvetü'l-Kelâm: Edebiyat ile ilgilidir. Nüzhet Efendi ile müşterekdir.

9. Teshilü't-Tahsil: Nahve dairdir.

10. Arazi ve Tapu nizamnamelerinin Arapçaya tercemesi (İnal 1988: 1059-1062).

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. 3. İstanbul: Dergâh Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay.

Gazel

Biz âyineyiz sûret-i lâhût nümâyız

Biz mazhar-ı eltâf-ı Hudâ mest-i gedâyız

Zâhirde eger katre isek yemm-i kemâliz

Sûretde eger zerre isek şems-i Hudâ'yız

Gerçi beşeriz secde kılarlar bize eflâk

Fermân-dih-i iklîm-i fenâ şâhı bekâyız

Sen sanma bizi ehl-i zemîn arş-ı muallâ

Mevrûs-ı pederdir bize biz ehli semâyız

Hep hoş görürüz kimseye ta'n eylemeyiz biz

Düşnâm değil âdetimiz ehl-i velâyız

Sofi değiliz mescid ü meyhâne perestiz

Hayr ü şeri temyîz ederiz biz urefâyız

Kâ'im değiliz hesti-i mevhûm ile sâbit

Hâkim değiliz kimseye mahkûm-ı kazâyız

Yokdan gelemez bunca sadâ bezm-i cihâne

Var mebdei bul dinle ki hep nagme sadâyız

Bakmazsa da ger lutf ile ol şâh-ı hakîkat

Hep şükr ederiz bende-i bî-reyb ü riyâyız

Her hâlde şükrân ile sâbit kademiz biz

Kelbiye değil meşrebimiz ehl-i vefâyız

Bu bezmde biz kesret ile halvet-nişîniz

Biz vahdetiyiz Nâcimi tevhîd-edâyız

(İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. 3. İstanbul: Dergâh Yay. 1059.)