Madde Detay
NUTKÎ, ALİ DEDE
(d. 5 Muharrem 1176/27 Temmuz 1762 - ö. 4 Cemâziyelevvel 1219/11 Ağustos 1804)
mutasavvıf, musikişinas, hattat, tekke şairi
(Tekke / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Mutasavvıf, musikîşinas ve hattat olan şair,
şiirlerinde önceleri babasının verdiği Memiş, sonraları da Nutkî mahlasını
kullanmıştır. Kardeşi Abdülbâki Nâsır Dede’nin Defter-i Dervîşân’da kaydettiğine göre H. 5 Muharrem 1176/M. 27
Temmuz 1762 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Babası Yenikapı Mevlevîhânesi’nin
kendisinden önceki şeyhi olan Kütâhiyyevî Ebûbekir Dede, annesi ise Galata
Mevlevîhânesi Postnişîni Sırrî Abdülbâki Dede’nin kızı Saide Hanım’dır (Özcan
1989: 423; Kaya 2012: 121).
Ali Nutkî Dede, amcası Ömer Dede’nin oğlu olan
dergâhın ser-tabbâhı olan Sahîh Ahmed Dede’nin (ö.1813) himayesinde yetişmiş ve
küçük yaştan itibaren dinî bilgilerde eğitim almıştır. Babasının vefatı üzerine
üç erkek kardeşin en büyüğü olması nedeniyle H.1189/M.1775 yılında el-Hâc
Ebûbekir Çelebi (ö.H.1199/M.1784-85) tarafından kendisine destâr giydirilip
meşîhatnâme verilerek on dört yaşında Yenikapı Mevlevîhânesi’nin on dördüncü
şeyhi olmuştur (Özcan 1989: 423; Kaya 2012: 121).
Ali Nutkî Dede’nin Sahîh Ahmed Dede’nin bildirdiğine
göre Şerife Afife (d.H.1196/M.1781-82-ö. H.1243/M.1827) isimli bir kızı,
Abdülbâki Nâsır Dede’nin doğumuna düşürdüğü tarih ve Şeyh Gâlib’in vefatı
üzerine yazdığı şiire göre İskender (d. H.1207/1792-ö. H.1213/M.1798) adlı bir
oğlu olduğu bilinmektedir (Kaya 2012:121).
Kardeşi Abdülbâki Nâsır Dede’nin Defter-i Dervîşân’da kaydettiğine göre otuz yıl şeyhlik yapan Nutkî
Dede, H. 4 Cemâziyelevvel 1219/M. 11 Ağustos 1804 tarihinde kırk dört
yaşındayken Yenikapı Mevlevîhânesi’nde vefat etmiş ve dergâhın türbesinde defn
edilmiştir (Özcan 1989: 423; Kaya 2012:122).
Kaynaklarda “fazilet ve kemâl sahibi, hoşsohbet,
zarif, şair ve âşık adam” şeklinde tavsif edilen Nutkî Dede ilmi derinliği ve
mütevazı kişiliği ile devrinin saygın şeyhleri arasında yer almıştır. Şiir ve
musiki ile de ilgilenen Nutkî Dede’nin devrin padişahı III. Selim’le yakın
münasebette bulunduğu bilinmektedir. Ayrıca Şeyh Gâlib ve İsmail Dede
Efendi’nin yetişmesinde etkisi olduğu bilinmektedir. “Memiş” mahlaslı
şiirlerine bazı mecmualarda rastlandığı, Veled Çelebi’nin Sımât-ı Âşıkân adlı mecmuasında da birkaç şiirinin bulunduğu
kaydedilmektedir (Kaya 2012: 124).
Bazı kaynaklarda neyzen olduğu da bildirilen Nutkî
Dede, Mevlevî musikisinin en güzel bestelerinden biri kabul edilen “Şevk u
Tarab” Mevlevî Âyini’ni bestelemiş ve öğrencisi Hammâmîzâde İsmail Dede
Efendi’ye ithaf etmiştir. Mûsiki alanında elimize geçen tek eseri olan bu ayin,
bazı kaynaklarda hatalı bir şekilde İsmail Dede Efendi’ye ait gösterilmekte,
bazı kaynaklarda da ismi “Şevk-i Tarab” olarak kaydedilmektedir (Kaya
2012:124-125).
Hattatlık yönü de bulunan Nutkî Dede’nin
H.1203/M.1788’de ta’lik hattı ile istinsah ettiği Neşâtî Dîvânı’ndan hareketle yazısının hayli güzel olduğu
belirtilmektedir (Kaya 2012:125).
Nutkî Dede’nin günümüze bıraktığı en önemli eseri
Yenikapı Mevlevîhânesi’nin bir nevi günlüğü sayılabilecek olan Defter-i Dervişân isimli eseridir. Eserde
şeyhliği zamanında dergâha intisap eden, mukabeleye giren, çilesini dolduran
dervişler ve Mevlevîhâne hakkında bilgiler yer almaktadır (Özcan 1989: 423;
Kaya 2012:125). Ali Nutkî Dede’nin vefatı üzerine yarım kalan eser, kardeşi
Şeyh Abdülbâki Nâsır Dede tarafından tamamlanmış olup bilinen tek nüshası
Süleymaniye Ktp. Nâfiz Paşa Bölümü’nde 1194 numarada kayıtlıdır (Kaya 2012:
125). Eserin neşri Bayram Ali Kaya ve Sezai Küçük tarafından 2011 yılında
yapılmıştır.
Kaynakça
Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede Tezkire-i
Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
Kaya, B. Ali (2012). “Ali Nutkî Dede”, Tekke Kapısı. İstanbul: Zeytinburnu
Belediyesi Yay. 121-129.
Kaya, B. Ali, Sezai Küçük (2011). Defter-i Dervîşân. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yay.
Özcan, Nuri (1989). “Ali Nutkî Dede”, İslam Ansiklopedisi, C.2. TDV Yay.
423-424.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: ARAŞ. GÖR. DR. HİLAL ERDOĞAN AKSU
Yayın Tarihi: 03.03.2015
Güncelleme Tarihi: 16.11.2021
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Âh eyle
gönül âteş-i aşkıyla zamândur
Her dem
işimüz fürkat-i yâr ile figândur
Bilmem ne
zamân dil ola vaslunla müşerref
Zirâ ki
firâkunla derûnum yanagandur
Ayb
eylemenüz subha degin nâle vü zârum
Yalvarmak
içün yâre o bir başka zamândur
Nutkî
görebilsen ne virürsin bana yârı
Zirâ
görinürse bana yâr sana nihândur
Genç, İlhan
(hzl.) (2000). Esrar Dede Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara:
Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay. 502-503.
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Türker Armaner | d. 7 Nisan 1968 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Süreyya Aylin Antmen | d. 22 Haziran 1981 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | EZHERÎ | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | İNÂYETÎ, İnayetullah Ağa | d. 1762-63 - ö. 1814-15 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | REŞÎD, Ahmed Reşîd Efendi | d. 1762 - ö. 1839 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | MEFTUN, Abdürrezzâk Dünbülî | d. 1762/63 - ö. 1827/28 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | HALÎL MÂHİR | d. ? - ö. 1804-05 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | KUDSÎ, A‘rec Hâce Kudsî Efendi | d. ? - ö. 1804-1805 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | HAYDAR, Hasan Haydar Efendi | d. ? - ö. 1804? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Selâmî, Şeyh Selami Ali Efendi | d. ? - ö. 1691 | Meslek | Görüntüle |
11 | FEYZULLÂH EFENDİ, Vahyî-zâde Mehmed | d. ? - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | SALACIOĞLU, Mustafa Celvetî | d. ? - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | DERTLİ KÂTİB | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | HAMİD-İ BÎNEVA | d. ? - ö. 1771?/1880? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | DERUN ABDAL | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | SADIK, Hüseyin, Kara Hüseyin | d. 1850? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | ÖKSÜZ/ÖKSÜZ DEDE/ ÖKSÜZ ALİ | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | MUHAMMED/MEHMED BİN ÂŞIK SELMÂNÜ'L-LÂZKÎ | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |