Madde Detay

1178/1762’de İstanbul’da doğdu. Babası Sadrazam çukadârlarından Ahmed Ağa’dır. Babasına nispetle Çukadâr Ahmed Ağa-zâde olarak tanındı. Annesini altı yaşında kaybeden Mehmed Şâkir, altı yaşından itibaren babasından ders almaya başladı. 1188/1772’de dokuz yaşındayken Sarây-ı Hümâyûn’a alındı, olgunluk yaşına geldiğinde kendisine Livâ-yı Şerîf şeyhliği verildi. Eğitimini Enderûn-ı Hümâyûn’da tamamladı. Sultan I. Abdülhamîd ve III. Selîm’in lütuflarına mazhar olan şair, Nakşibendî tarikatına mensuptur. Dîvân'ında Şeyh Muhammed Bahaüddin ve Şeyh Sa’deddin’e yazdığı şiirler vardır. Ailesi ile ilgili olarak eldeki diğer bir bilgi de 1200/1784‘te Ahmed adındaki oğlunun vefat etmiş olmasıdır. Mehmed Şâkir, sarayda Livâ-yı Şerîf şeyhliği görevindeyken 1252/1836’da 74 yaşında vefat etti ve Eyüp’te defnedildi.

Mehmed Şâkir Efendi’nin kaleme aldığı eserler şunlardır:

1. Dîvân: Eserin Milli Kütüphane 06 Mil Yz FB 329 numarada ve İÜ Kütüphanesi T. 309 numarada kayıtlı iki nüshası bulunmaktadır. Dîvân’da 29 kaside 276 gazel, 80 kıt’a, 8 müstezad, 18 mesnevi, 120 tarih, 4 terkib-i bend, 8 murabba, 7 muhammes, 9 tahmis, 5 müseddes, 10 tesdis, 1 müsemmen 2 muaşşer, 10 rubai, 116 şarkı, 2 bahr-ı tavîl, 1 mensur lugaz, 21 beyit vardır.

2. Manzum Mesnevi Tercümesi: Eserin asıl adı Tercemânu’l-Ma’nevî fî-Tercemeti’l-Mesnevî’dir. Eserin müellif hattı nüshası Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yazma Eserler Bölümü M. Ozak I Koleksiyonunda 112 numarada, diğer nüshası ise İÜ Kütüphanesi TY 6308'de kayıtlıdır. Eser, 4 Zilhicce 1251/1835’te Mesnevî vezniyle kaleme alınmıştır. Mesnevî’nin tümünü tercüme eden dört eserden biridir. Son üç defteri elde yoktur.

3. Hediyyetü’l-İrfân der-Şerh-i Bahâristân: Matbaa-i Âmire’de, basılan eser, 607 sayfadan oluşmaktadır. Mehmed Şâkir Efendi, Şem’î’nin şerhinin Bahâristân’ın anlamlarını gereği gibi izah edemediğini belirtmiştir. Şâkir Efendi, metnin müşkilatlarını, Farsça kaideleri, nazım bölümlerinin anlamlarını izah etmiştir. Sultan Selîm methinde bir kaside kaleme alan şârih, eserininin ismini Hediyyetü’l-İrfân der-Şerh-i Bahâristân koyduğunu ifade eder. Şâkir Efendi, kelime ve ibarelerin gramatikal tahlilini yapmış, sonra da “mahsul-ı beyt” başlığı altında ibarenin anlam boyutu üzerinde durmuştur. “Arûz” başlığı altında nazım parçalarının veznini incelemiştir. Yeri geldiğinde “Mahsûl” başlığı altında terkib, ibare gibi parçalara yorumlar getirmiştir. Yer yer nüsha farklılıklarına da değinmiştir. Şerhini bir mesnevi ile bitiren Şâkir, 606. sayfada Mevlânâ Câmî’nin hayatını anlatır (Tuğluk 2012)

Mehmed Şâkir Efendi, âlim ve fazıl bir şahsiyet olarak tanınmıştır. Fuzûlî, Şeyh Gâlib gibi şairlere nazireler yazmış, şiirlerinde dinî-tasavvufi kavramlar, divan şiirinin genel kullanımı çerçevesinde, estetik ve anlamsal boyutları içinde karşımıza çıkmaktadır. Âşıkâne tarzı gazeller yazdığını şair kendisi ifade etmektedir. Şiirlerinde az da olsa hikmetli söyleyişler vardır. Dîvân'ında pek çok tarih manzumesi vardır. Devlet büyüklerine kasideler sunmuş ve takdir görmüştür.

Çakıcı, Bilal (2008). “Mehmed Şakir’in Manzum Mesnevi Tercümesi”. Erdem. (50): 51-58.

Çiftçi, Ömer (hzl.) (yty). Fatîn Hâtimetü’l-Eş‘âr. ekitap.kulturturizm.gov.tr. /dosya/1-219117/h/metin.pdf

Mazıoğlu, Hasibe (1973). “Mesnevi’nin Türkçe Manzum Tercüme ve Şerhleri”. Bildiriler, Mevlana’nın 700. Ölüm Yıldönümü Dolayısıyla Uluslararası Mevlana Semineri. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay. 275-296.

Oğraş, Rıza. Esad Mehmet Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u. (hzl.) ekitap.kulturturizm. gov.tr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219113/h/bahce.pdf

Tuğluk, İbrahim Halil (2012). “Türk Kültür ve Edebiyatında Bahâristân”. I. Uluslararası Türk- İran Dil ve Edebiyat İlişkileri Sempozyumu. İstanbul. (http://www.istanbul.edu.tr/tidei/)

Yanbal, Semra (2009). Şâkir Mehmet Efendi Divanı (Edisyon Kritik-İnceleme). Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.

Gazel

Hayret-zedeyim aşk ile hem-dem neme lâzım

Câm-ı Cem-i feyzim ki benim câm neme lâzım

Gülzâr-ı emelde nice bin seyle düçârım

Subh-ı kerem-i minnet-i şebnem neme lâzım

Tîğ-i sitem-i hecr ile sad-pâre iken dil

Dâğ-ı elem-i sîneye merhem neme lâzım

Elde kalem-i mûnis ü gam-hâr tururken

Esrâr-ı dil-i zârıma mahrem neme lâzım

Ey dîde-i hûn-âbe-i Şâkir ne bu girye

Te’sîr-i nigâr eylemeyen nem neme lâzım

(Yanbal, Semra (hzl.)(2009). Şâkir Mehmet Efendi Divanı (Edisyon Kritik-İnceleme). Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi. 257-258.)