Madde Detay
Yusuf Ziya Ortaç
Arif Ünlü, Çimdik, İzci, Kamber, Sarı Çizmeli Mehmet Ağa, Yakuboğlu Işık, Akbaba, Ortaç, Ziya Ortaç, Âşık Ortaç, Y.Z.O ve Yu-Zi-Or
(d. 23 Ocak 1895 / ö. 11 Mart 1967)
Milli edebiyat dönemi, I. Hece Kuşağı şairi, yazar, gazeteci
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
İstanbul Beylerbeyi’nde dünyaya gelir (Çıkla 2005: 80). Babası Mühendis Süleyman Sâmi Bey, annesi İzzet Bey’in kızı Hûriye Hanım’dır (Önal 1985: 7). İlköğrenimini İstavroz Abdullah Ağa Mahalle Mektebi'nde tamamlar. Bir yıl özel hocalardan Türkçe, Arapça, Fransızca dersleri alır. Dört yıl Kuzguncuk’taki Alliance Israélite Mektebi'ne devam ederek Fransızcasını ilerletir (Ertaylan 2011: 1155). Daha sonra Vefâ İdadisine geçer, ancak babasının ölümü nedeniyle son sınıfı bitiremeden okuldan ayrılır. Lise eğitimini, Hadîka-i Meşveret İdadisi'nin son sınıfında okuyarak tamamlayan şair (Çıkla 2005: 81), İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Fakültesi’nde imtihana girerek edebiyat öğretmeni olmaya hak kazanır (Karaca: 402). 1916'da İzmit Sultânîsi7nde edebiyat öğretmenliğine atanır; daha sonra Mercan Sultânîsi ve Galatasaray Sultânîsi’nde de öğretmenlik yapar. 1935 yılında İstanbul Sular İdaresinde meclis üyeliği; 1946-1951 yılları arasında iki dönem Ordu milletvekilliği yapar. İlk evliliğini yengesinin kızıyla yapar (1915/1916) ancak 1918'de eşinden boşanır. 1924'te ikinci ve son evliliğini Güzide Ortaç ile yapar. Bu evliliğinden Asuman (1927), Ergin (1932) ve Gülden (1942) adında üç çocuğu olur (Çıkla 2005: 84). 11 Mart 1967'te 71 yaşında iken İstanbul’da vefat eden Yusuf Ziya, Zincirlikuyu Mezarlığına defnedilir.
1914 yılında Kehkeşan dergisinin düzenlediği şiir yarışmasında kazandığı birincilikle edebiyat dünyasına adım atan Yusuf Ziya (Önal 1985: 11), ilk şiirlerinde aruz veznini kullanır. Rıza Tevfik aracılığıyla Ziya Gökalp'le tanıştıktan sonra hece vezniyle şiirler yazmaya başlar. Orhan Seyfi Orhon, Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy ve Faruk Nafiz Çamlıbel ile birlikte “Beş Hececiler (Hecenin Beş Şairi)” olarak anılırlar. Hece ile yazdığı ilk şiiri “Gecenin Hamamı”dır; Türk Yurdu dergisinde yayımlanan bu şiirle bir altın lira ödül kazanır (Önal 1985: 14-15). İlk şiir kitabı Akından Akına 1916'da yayımlanır. I. Dünya Savaşı'na katılan askerlerin maneviyatını yükseltmek için Harbiye Nâzırı Enver Paşa tarafından ısmarlanan bu kitabında yirmi iki şiir bulunur. 1918'de Şâir mecmuası ile yayıncılık hayatına başlar. Aynı yıl, Diken dergisinde “Çimdik” adıyla şiir ve yazılar yayımlar (Önal 1985: 15). 20 Mart 1919'da maddi imkânsızlıklar sebebiyle Şâir Mecmuası kapanır. 1922'de bacanağı Orhan Seyfi'yle Akbaba mizah dergisini çıkarırlar. “Çimdik”ten sonra “İzci” adını bu dergide kullanır (Önal 1985: 15). Kullandığı diğer müstearlar şunlardır: "Arif Ünlü, Çimdik, İzci, Kamber, Sarı Çizmeli Mehmet Ağa, Yakuboğlu Işık, Akbaba, Ortaç, Ziya Ortaç, Âşık Ortaç, Y.Z.O ve Yu-Zi-Or" (Çıkla 2005: 86). 1 Temmuz-15 Ekim 1928 tarihleri arasında on beş günde bir yayımlanan sanat ve edebiyat dergisi Meş’ale'yi çıkarır (Karaca: 402). 1928'in sonlarında Akbaba'nın okur sayısında düşüş başlayınca ekonomik kriz yaşar. 1933'te dergiyi yeniden yayımlamaya başlar. 1935-1937 yılları arasında yine Orhan Seyfi'yle Ayda Bir dergisini yayımlarlar. 20 Mart 1935'te yine Orhan Seyfi'yle Her Ay isimli iktisat ve siyaset dergisini çıkarırlar. 1941-1948 yılları arasında Orhan Seyfi'yle çıkardıkları Çınaraltı dergisinden 71.sayıdan sonra ayrılır. Şiir, makale, fıkra ve eleştiri türündeki yazılarını şu dergi ve gazetelerde yayımlar: Kehkeşan, İçtihad, Şâir Mecmuası, Servet-i Fünun, Türk Yurdu, Musavver Ma'lumat-ı Nâfia, Turan, İnci, Büyük Mecmua, Türk Dünyası, Diken, Musavver Tiyatro Temâşâ, Şâir Nedîm-Nedîm, Hakimiyet-i Milliye/Ulus, Cumhuriyet, Vakit, Akşam, Birinci Kitap ... Sekizinci Kitap, Alemdar, Aydede, Akbaba, Bedava Gazete, İkdam, Meşale, Kahkaka, Piliç, Yeni Türk Mecmuası, Papağan, Ayîne, Güneş, Kahkaha, Yeni Gazete, Ayda Bir, Her Ay, Her Şey, Çınaraltı, Yeni Çağ, Sizin İçin, Şeytan, Zaman (Kocahasanoğlu 1976: 124; Çıkla 2005: 83).
1913-1920 yılları arasında yoğunluk kazanan şiirlerinde merkezî temalar, tabiat, kadın motifi, romantik tarih anlayışı ve bohem hayatıdır. Ortaç, koşma, türkü, semai, sone, şarkı gibi nazım biçimlerini kullanmış, daha çok beyit ve kıtalarla yazmıştır (Engin Yay. 1997: 10). Ancak şiirlerinin çoğu sanat değeri bakımından zayıftır. 1921'den sonra sanat endişesini terk eden şair mizah ve kadın üzerine yazmaya başlar. Yusuf Ziya’nın edebiyat tarihimizdeki etkisi uzun yıllar çıkardığı Akbaba (1923) mizah dergisiyle olur. Bu dergi etrafındaki hatıralarını Portreler (1960) ve Bizim Yokuş (1966) kitaplarında toplar (Enginün 2012: 45). Bizim Yokuş'ta adı geçen Babıali Yokuşu'dur, Yusuf Ziya bu yokuşa on altı yaşında ilk adımını atar; yazı hayatına adımını attığı 1912'den kitabı yazdığı 1965'e kadar olan anılarını bu kitapta toplar. Şiirden ziyade nesir türünde (mizah, fıkra, hatıra) daha fazla başarı gösterir.
Kaynakça
Çıkla, Selçuk (2005). “Cumhuriyet Düşüncesinin Kökleşmesinde Yusuf Ziya Ortaç’ın Yapıtlarının Yeri ve Önemi”. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
Enginün, İnci (2012). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı. 12. bs. İstanbul: Dergâh Yay.
Ertaylan, İsmet Hikmet (2011). “Yusuf Ziya”. Türk Edebiyatı Tarihi I-IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1155-1163.
Karaca, Alâattin. “Yusuf Ziya Ortaç”. TDV İslâm Ansiklopedisi. http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c33/c330264.pdf. [erişim tarihi: 22.12.2017]: 402-403.
Kocahanoğlu, Osman S. (1976). Milli Edebiyat Hareketi ve Beş Hececiler. İstanbul: Toker Yay.
Önal, Mehmet (1986). Yusuf Ziyâ Ortaç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Yusuf Ziya Ortaç Yaşamı, Sanatı, Yapıtları (1997). Engin Yayıncılık Türk Klasikleri Dizisi. İstanbul: Engin Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: ARAŞ. GÖR. ELİF ESRA ÖNEN DEDEYayın Tarihi: 02.12.2019Güncelleme Tarihi: 20.12.2020
Yayın Tarihi: 02.12.2019Güncelleme Tarihi: 20.12.2020
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Akından Akına | Hilâl Matbaası / İstanbul | 1916 | Şiir |
Binnaz | Kanaat Matbaası / İstanbul | 1918 | Tiyatro |
Âşıklar Yolu | Kütübhâne-i Sûdî, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası / İstanbul | 1919 | Şiir |
Şen Kitâb | Kanâat Matbaası / İstanbul | 1919 | Şiir |
Nâme | Büyük Mecmua Matbaası / İstanbul | 1919 | Tiyatro |
Kördüğüm | Türk Dünyası Matbaası / İstanbul | 1919 | Tiyatro |
Şâirin Duâsı | Türk Dünyası Matbaası / İstanbul | 1919 | Şiir |
Latife -Manzum Mükâlemeler- | Kanaat Matbaası / İstanbul | 1919 | Tiyatro |
Cenk Ufukları | Kader Matbaası / İstanbul | 1920 | Şiir |
Nikâhta Keramet | Orhaniye Matbaası / İstanbul | 1923 | Tiyatro |
Dağların Havası | Akbaba Yayınları / İstanbul | 1925 | Roman |
Manzum Hikâyeler | Halk Kütüphanesi / İstanbul | 1926 | Hikâye |
Yanardağ - Akından Akına | Mârifet Matbaası / İstanbul | 1928 | Şiir |
Mektep Şiirleri | Mârifet Matbaası / İstanbul | 1928 | İnceleme |
Dinimiz, Sınıf: 5 | Kanâat Kitabevi / İstanbul | 1929 | Diğer |
Dinimiz, Sınıf: 3 | Kanâat Kitabevi / İstanbul | 1930 | Diğer |
Dinimiz, Sınıf: 4 | Kanâat Kitabevi / İstanbul | 1930 | Diğer |
İslâm Dini, Orta Mektep, Sınıf:2 | Kanâat Kitabevi / İstanbul | 1930 | Diğer |
Kürkçü Dükkânı | İkbal Matbaası / İstanbul | 1931 | Roman |
Şeker Osman | Sühulet Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Roman |
Nedîm Dîvânı | Suhûlet Kütüphanesi / İstanbul | 1932 | Diğer |
Edebiyat Bakaloryası Kitabı | Kanâat Matbaası / İstanbul | 1933 | İnceleme |
Seyrânî | Sühulet Kütüphanesi / İstanbul | 1933 | Diğer |
Halk Edebiyatı Antolojisi | Kanâat Kütüphanesi / İstanbul | 1933 | Diğer |
Ahmet Haşim – Hayatı ve Eserleri | Ahmed Sâid Kitabhânesi, Nümûne Matbaası / İstanbul | 1937 | İnceleme |
Faruk Nâfiz – Hayatı ve Eserleri | Ahmed Sâid Kitabhânesi, Nümûne Matbaası / İstanbul | 1937 | İnceleme |
Bir Selvi Gölgesi | Kanaat Matbaası / İstanbul | 1938 | Şiir |
Nâme veya Eski Mektup | Ahmed Sâid Kitabhanesi / İstanbul | 1938 | Tiyatro |
Kuş Cıvıltıları | Kanaat Kitabevi / İstanbul | 1938 | Şiir |
Dünya Gözüyle İsmet İnönü | İnkılâp Kitabevi / İstanbul | 1940 | İnceleme |
Beşik | Çınar Yayını, Cumhuriyet Kitabevi / İstanbul | 1943 | Mizah |
Ocak | Akbaba Yayınları / İstanbul | 1943 | Mizah |
Göç | Akbaba Yayınları / İstanbul | 1943 | Roman |
İsmet İnönü | - / İstanbul | 1946 | Roman |
Üç Katlı Ev | Aydabir Yayınları / İstanbul | 1953 | Roman |
Sarı Çizmeli Mehmet Ağa | Akbaba Mizah Yayınları / İstanbul | 1956 | Mizah |
Göz Ucuyla Avrupa | Yeni Matbaa / İstanbul | 1958 | Gezi Yazısı |
Batı Edebiyatından Seçme En Güzel Aşk Yazıları | Hür Yayınevi / İstanbul | 1959 | Derleme |
Bir Varmış Bir Yokmuş: Portreler | Yeni Matbaa / İstanbul | 1960 | Hatıra |
Gün Doğmadan | Akbaba Yayınları / İstanbul | 1960 | Mizah |
Bir Rüzgâr Esti | Akbaba Yayınevi / İstanbul | 1962 | Şiir |
Bizim Yokuş | Akbaba Yayınları / İstanbul | 1966 | Hatıra |
Âh! İzmir! | İstanbul Hukuk Matbaası / İstanbul | - | Şiir |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Sabri Esat Siyavuşgil | d. 1906 - ö. 6 Ekim 1968 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | VÂSIK, İbrahim Efendi | d. ? - ö. 1754/55 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | ŞEMSÎ, Sivasî-zâde Şems Ahmed Efendi | d. ? - ö. 1717 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Nikolay Tanasoğlu | d. 1895 - ö. 1970 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | YETİM SEYİD | d. 1895 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Ruhi Naci Sağdıç | d. 1895 - ö. 1958 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | HAMİT, Hamit Şeker | d. 1927 - ö. 1967 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Asaf Çiyiltepe | d. 1934 - ö. 7 Haziran 1967 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | Ali Canip Yöntem | d. 1887 - ö. 26 Ekim 1967 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Hilmi Yavuz | d. 14 Nisan 1936 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | Mustafa Yıldırım | d. 1948 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | Umut Yaşar Abat | d. 1972 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | Yunus Nadi Abalıoğlu | d. 1879 - ö. 28 Mart 1945 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Leyla Saz | d. 1850 - ö. 6 Aralık 1936 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Samih Rifat | d. 16 Nisan 1874 - ö. 3 Aralık 1932 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | DEHŞETÎ, Salih | d. 1802/1813? - ö. 1866/1875? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | ASLI, Gülseren Alkan | d. 1952 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | KUL FAKİR/MOLLA HÜSEYİN, Osman | d. 1880 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |