Yusuf Ziya Ortaç

Arif Ünlü, Çimdik, İzci, Kamber, Sarı Çizmeli Mehmet Ağa, Yakuboğlu Işık, Akbaba, Ortaç, Ziya Ortaç, Âşık Ortaç, Y.Z.O ve Yu-Zi-Or
(d. 23 Ocak 1895 / ö. 11 Mart 1967)
Milli edebiyat dönemi, I. Hece Kuşağı şairi, yazar, gazeteci
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İstanbul Beylerbeyi’nde dünyaya gelir (Çıkla 2005: 80). Babası Mühendis Süleyman Sâmi Bey, annesi İzzet Bey’in kızı Hûriye Hanım’dır (Önal 1985: 7). İlköğrenimini İstavroz Abdullah Ağa Mahalle Mektebi'nde tamamlar. Bir yıl özel hocalardan Türkçe, Arapça, Fransızca dersleri alır. Dört yıl Kuzguncuk’taki Alliance Israélite Mektebi'ne devam ederek Fransızcasını ilerletir (Ertaylan 2011: 1155). Daha sonra Vefâ İdadisine geçer, ancak babasının ölümü nedeniyle son sınıfı bitiremeden okuldan ayrılır. Lise eğitimini, Hadîka-i Meşveret İdadisi'nin son sınıfında okuyarak tamamlayan şair (Çıkla 2005: 81), İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Fakültesi’nde imtihana girerek edebiyat öğretmeni olmaya hak kazanır (Karaca: 402). 1916'da İzmit Sultânîsi7nde edebiyat öğretmenliğine atanır; daha sonra Mercan Sultânîsi ve Galatasaray Sultânîsi’nde de öğretmenlik yapar. 1935 yılında İstanbul Sular İdaresinde meclis üyeliği; 1946-1951 yılları arasında iki dönem Ordu milletvekilliği yapar. İlk evliliğini yengesinin kızıyla yapar (1915/1916) ancak 1918'de eşinden boşanır. 1924'te ikinci ve son evliliğini Güzide Ortaç ile yapar. Bu evliliğinden Asuman (1927), Ergin (1932) ve Gülden (1942) adında üç çocuğu olur (Çıkla 2005: 84). 11 Mart 1967'te 71 yaşında iken İstanbul’da vefat eden Yusuf Ziya, Zincirlikuyu Mezarlığına defnedilir.

1914 yılında Kehkeşan dergisinin düzenlediği şiir yarışmasında kazandığı birincilikle edebiyat dünyasına adım atan Yusuf Ziya (Önal 1985: 11), ilk şiirlerinde aruz veznini kullanır. Rıza Tevfik aracılığıyla Ziya Gökalp'le tanıştıktan sonra hece vezniyle şiirler yazmaya başlar. Orhan Seyfi Orhon, Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy ve Faruk Nafiz Çamlıbel ile birlikte “Beş Hececiler (Hecenin Beş Şairi)” olarak anılırlar. Hece ile yazdığı ilk şiiri “Gecenin Hamamı”dır; Türk Yurdu dergisinde yayımlanan bu şiirle bir altın lira ödül kazanır (Önal 1985: 14-15). İlk şiir kitabı Akından Akına 1916'da yayımlanır. I. Dünya Savaşı'na katılan askerlerin maneviyatını yükseltmek için Harbiye Nâzırı Enver Paşa tarafından ısmarlanan bu kitabında yirmi iki şiir bulunur. 1918'de Şâir mecmuası ile yayıncılık hayatına başlar. Aynı yıl, Diken dergisinde “Çimdik” adıyla şiir ve yazılar yayımlar (Önal 1985: 15). 20 Mart 1919'da maddi imkânsızlıklar sebebiyle Şâir Mecmuası kapanır. 1922'de bacanağı Orhan Seyfi'yle Akbaba mizah dergisini çıkarırlar. “Çimdik”ten sonra “İzci” adını bu dergide kullanır (Önal 1985: 15). Kullandığı diğer müstearlar şunlardır: "Arif Ünlü, Çimdik, İzci, Kamber, Sarı Çizmeli Mehmet Ağa, Yakuboğlu Işık, Akbaba, Ortaç, Ziya Ortaç, Âşık Ortaç, Y.Z.O ve Yu-Zi-Or" (Çıkla 2005: 86). 1 Temmuz-15 Ekim 1928 tarihleri arasında on beş günde bir yayımlanan sanat ve edebiyat dergisi Meş’ale'yi çıkarır (Karaca: 402). 1928'in sonlarında Akbaba'nın okur sayısında düşüş başlayınca ekonomik kriz yaşar. 1933'te dergiyi yeniden yayımlamaya başlar. 1935-1937 yılları arasında yine Orhan Seyfi'yle Ayda Bir dergisini yayımlarlar. 20 Mart 1935'te yine Orhan Seyfi'yle Her Ay isimli iktisat ve siyaset dergisini çıkarırlar. 1941-1948 yılları arasında Orhan Seyfi'yle çıkardıkları Çınaraltı dergisinden 71.sayıdan sonra ayrılır. Şiir, makale, fıkra ve eleştiri türündeki yazılarını şu dergi ve gazetelerde yayımlar: Kehkeşan, İçtihad, Şâir Mecmuası, Servet-i Fünun, Türk Yurdu, Musavver Ma'lumat-ı Nâfia, Turan, İnci, Büyük Mecmua, Türk Dünyası, Diken, Musavver Tiyatro Temâşâ, Şâir Nedîm-Nedîm, Hakimiyet-i Milliye/Ulus, Cumhuriyet, Vakit, Akşam, Birinci Kitap ... Sekizinci Kitap, Alemdar, Aydede, Akbaba, Bedava Gazete, İkdam, Meşale, Kahkaka, Piliç, Yeni Türk Mecmuası, Papağan, Ayîne, Güneş, Kahkaha, Yeni Gazete, Ayda Bir, Her Ay, Her Şey, Çınaraltı, Yeni Çağ, Sizin İçin, Şeytan, Zaman (Kocahasanoğlu 1976: 124; Çıkla 2005: 83).

1913-1920 yılları arasında yoğunluk kazanan şiirlerinde merkezî temalar, tabiat, kadın motifi, romantik tarih anlayışı ve bohem hayatıdır. Ortaç, koşma, türkü, semai, sone, şarkı gibi nazım biçimlerini kullanmış, daha çok beyit ve kıtalarla yazmıştır (Engin Yay. 1997: 10). Ancak şiirlerinin çoğu sanat değeri bakımından zayıftır. 1921'den sonra sanat endişesini terk eden şair mizah ve kadın üzerine yazmaya başlar. Yusuf Ziya’nın edebiyat tarihimizdeki etkisi uzun yıllar çıkardığı Akbaba (1923) mizah dergisiyle olur. Bu dergi etrafındaki hatıralarını Portreler (1960) ve Bizim Yokuş (1966) kitaplarında toplar (Enginün 2012: 45). Bizim Yokuş'ta adı geçen Babıali Yokuşu'dur, Yusuf Ziya bu yokuşa on altı yaşında ilk adımını atar; yazı hayatına adımını attığı 1912'den kitabı yazdığı 1965'e kadar olan anılarını bu kitapta toplar. Şiirden ziyade nesir türünde (mizah, fıkra, hatıra) daha fazla başarı gösterir.

Kaynakça

Çıkla, Selçuk (2005). “Cumhuriyet Düşüncesinin Kökleşmesinde Yusuf Ziya Ortaç’ın Yapıtlarının Yeri ve Önemi”. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

Enginün, İnci (2012). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı. 12. bs. İstanbul: Dergâh Yay.

Ertaylan, İsmet Hikmet (2011). “Yusuf Ziya”. Türk Edebiyatı Tarihi I-IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1155-1163.

Karaca, Alâattin. “Yusuf Ziya Ortaç”. TDV İslâm Ansiklopedisi. http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c33/c330264.pdf. [erişim tarihi: 22.12.2017]: 402-403.

Kocahanoğlu, Osman S. (1976). Milli Edebiyat Hareketi ve Beş Hececiler. İstanbul: Toker Yay.

Önal, Mehmet (1986). Yusuf Ziyâ Ortaç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

Yusuf Ziya Ortaç Yaşamı, Sanatı, Yapıtları (1997). Engin Yayıncılık Türk Klasikleri Dizisi. İstanbul: Engin Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ARAŞ. GÖR. ELİF ESRA ÖNEN DEDE
Yayın Tarihi: 02.12.2019
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Akından AkınaHilâl Matbaası / İstanbul1916Şiir
BinnazKanaat Matbaası / İstanbul1918Tiyatro
Âşıklar YoluKütübhâne-i Sûdî, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası / İstanbul1919Şiir
Şen KitâbKanâat Matbaası / İstanbul1919Şiir
NâmeBüyük Mecmua Matbaası / İstanbul1919Tiyatro
KördüğümTürk Dünyası Matbaası / İstanbul1919Tiyatro
Şâirin DuâsıTürk Dünyası Matbaası / İstanbul1919Şiir
Latife -Manzum Mükâlemeler-Kanaat Matbaası / İstanbul1919Tiyatro
Cenk UfuklarıKader Matbaası / İstanbul1920Şiir
Nikâhta KerametOrhaniye Matbaası / İstanbul1923Tiyatro
Dağların HavasıAkbaba Yayınları / İstanbul1925Roman
Manzum HikâyelerHalk Kütüphanesi / İstanbul1926Hikâye
Yanardağ - Akından AkınaMârifet Matbaası / İstanbul1928Şiir
Mektep ŞiirleriMârifet Matbaası / İstanbul1928İnceleme
Dinimiz, Sınıf: 5Kanâat Kitabevi / İstanbul1929Diğer
Dinimiz, Sınıf: 3Kanâat Kitabevi / İstanbul1930Diğer
Dinimiz, Sınıf: 4Kanâat Kitabevi / İstanbul1930Diğer
İslâm Dini, Orta Mektep, Sınıf:2Kanâat Kitabevi / İstanbul1930Diğer
Kürkçü Dükkânıİkbal Matbaası / İstanbul1931Roman
Şeker OsmanSühulet Kütüphanesi / İstanbul1932Roman
Nedîm DîvânıSuhûlet Kütüphanesi / İstanbul1932Diğer
Edebiyat Bakaloryası KitabıKanâat Matbaası / İstanbul1933İnceleme
SeyrânîSühulet Kütüphanesi / İstanbul1933Diğer
Halk Edebiyatı AntolojisiKanâat Kütüphanesi / İstanbul1933Diğer
Ahmet Haşim – Hayatı ve EserleriAhmed Sâid Kitabhânesi, Nümûne Matbaası / İstanbul1937İnceleme
Faruk Nâfiz – Hayatı ve EserleriAhmed Sâid Kitabhânesi, Nümûne Matbaası / İstanbul1937İnceleme
Bir Selvi GölgesiKanaat Matbaası / İstanbul1938Şiir
Nâme veya Eski MektupAhmed Sâid Kitabhanesi / İstanbul1938Tiyatro
Kuş CıvıltılarıKanaat Kitabevi / İstanbul1938Şiir
Dünya Gözüyle İsmet İnönüİnkılâp Kitabevi / İstanbul1940İnceleme
BeşikÇınar Yayını, Cumhuriyet Kitabevi / İstanbul1943Mizah
OcakAkbaba Yayınları / İstanbul1943Mizah
GöçAkbaba Yayınları / İstanbul1943Roman
İsmet İnönü- / İstanbul1946Roman
Üç Katlı EvAydabir Yayınları / İstanbul1953Roman
Sarı Çizmeli Mehmet AğaAkbaba Mizah Yayınları / İstanbul1956Mizah
Göz Ucuyla AvrupaYeni Matbaa / İstanbul1958Gezi Yazısı
Batı Edebiyatından Seçme En Güzel Aşk YazılarıHür Yayınevi / İstanbul1959Derleme
Bir Varmış Bir Yokmuş: PortrelerYeni Matbaa / İstanbul1960Hatıra
Gün DoğmadanAkbaba Yayınları / İstanbul1960Mizah
Bir Rüzgâr EstiAkbaba Yayınevi / İstanbul1962Şiir
Bizim YokuşAkbaba Yayınları / İstanbul1966Hatıra
Âh! İzmir!İstanbul Hukuk Matbaası / İstanbul-Şiir

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Sabri Esat Siyavuşgild. 1906 - ö. 6 Ekim 1968Doğum YeriGörüntüle
2VÂSIK, İbrahim Efendid. ? - ö. 1754/55Doğum YeriGörüntüle
3ŞEMSÎ, Sivasî-zâde Şems Ahmed Efendid. ? - ö. 1717Doğum YeriGörüntüle
4Nikolay Tanasoğlud. 1895 - ö. 1970Doğum YılıGörüntüle
5YETİM SEYİDd. 1895 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Ruhi Naci Sağdıçd. 1895 - ö. 1958Doğum YılıGörüntüle
7HAMİT, Hamit Şekerd. 1927 - ö. 1967Ölüm YılıGörüntüle
8Asaf Çiyilteped. 1934 - ö. 7 Haziran 1967Ölüm YılıGörüntüle
9Ali Canip Yöntemd. 1887 - ö. 26 Ekim 1967Ölüm YılıGörüntüle
10Hilmi Yavuzd. 14 Nisan 1936 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Mustafa Yıldırımd. 1948 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Umut Yaşar Abatd. 1972 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Yunus Nadi Abalıoğlud. 1879 - ö. 28 Mart 1945Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Leyla Sazd. 1850 - ö. 6 Aralık 1936Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Samih Rifatd. 16 Nisan 1874 - ö. 3 Aralık 1932Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16DEHŞETÎ, Salihd. 1802/1813? - ö. 1866/1875?Madde AdıGörüntüle
17ASLI, Gülseren Alkand. 1952 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18KUL FAKİR/MOLLA HÜSEYİN, Osmand. 1880 - ö. ?Madde AdıGörüntüle