Madde Detay

Asıl adı Sa’dullâh Sa’îd Efendi’dir. 1173/1759 yılında Diyarbakır’da doğdu. Diyarbakırlı Hacı Fethî-zâde Sa’îd Ağa’nın oğludur. Fethî-zâde sanıyla tanındı. Fatîn, onun seyyid olduğunu söylemektedir (1271: 196). 1195/1780 yılına kadar memleketinde kalarak tahsilini tamamladı. Bu tarihten sonra İstanbul’a geldi. Burada iken Diyarbakırlı Güranlı-zâde Ali, 1230/1814’te Moralı Rüstem Ağa-zâde Derviş, 1232/1816 yılında da Ankara ve Çankırı valisi Mehmed Sa’îd Gâlib Paşaların maiyetinde çalıştı. Derviş Paşa sadrazam olunca İstanbul’a geldi. Maden emîni Hali Hâmid Paşa-zâde Nurullah Paşa’nın dîvân kitâbetine tayin edildi (İnal 1988: 1602). 1237/1831 yılında Mısır’a gitti. Mehmed Ali Paşa’nın iltifatına mazhar olduğundan bin kuruş maaşla Tabhâne-i Mısrî başmusahhihliğine memur oldu. 1244/1828’te bir süreliğine Diyarbakır’a geldi. Sonra Mısır’a yine döndü. 1247/1831 yılında Mısır’da iken vefat etti (Şemsettin Sami 1996: 2577; Kurnaz vd. 2001: 436).

Kaynaklarda uzun boylu, esmer ve zarif birisi olarak tasvir edilir (İnal 1988: 1603; Beysanoğlu 1996: 275). Şiirlerine örnek kaynak eserlerdedir. Şairin bilinen eserleri şunlardır:

1. Dîvân-ı Sa’îd: Şairin Dîvân’ı basılmamıştır. Alî Emîrî Efendi, Osmânlı Târîh ve Edebiyyât Mecmû’ası'nın 27. sayısında Sa’îd’in müellif hattı Dîvân’ını, büyük amcası Şa’bân Kâmî Efendi’nin kütüphanesinde gördüğünü ve eseri incelediğini ifade etmektedir. Ancak 1311/1893 yılında Elazığ’a defterdar olarak atanınca vefat eden amcasının kütüphanesinde söz konusu Dîvân’ı bulamadığını da söylemektedir. Alî Emîrî Efendi, Sa’îd’in Erzurum valisi ve Şark seraskeri Rauf Paşa’nın emriyle Sâbit’in Baltacı Mehmed Paşa için yazmış olduğu meşhur “Ramazaniye” kasidesini tanzir ettiğini belirterek Dîvân’daki bu şiirden ezberlediği bazı beyitleri de yayımlamıştır (1336: 726-727; Güner vd. 2003: 28).

2. Risâletü fî İsbâti’l-Vücûd.

3. Risâletü’l-Fethiyyetü’l-Mahmûdîyye.

4. Fihrist-i Selâtîn-i Osmâniyye: Diyarbakırlı Lebîb’in III. Mustafa’nın cülûsuna kadar yazdığı Fihrist-i Selâtîn-i Osmâniyye isimli eserine II. Sultan Mahmûd’a kadar zeyl yazdığı söylenen eseridir (Beysanoğlu 1996: 275).

Ali Emîrî (1336). Osmanlı Târîh ve Edebiyyât Mecmû’ası. (13 Mayıs 1336). (27): 726-727.

Beysanoğlu, Şevket (1996). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları. C. I. Ankara: San Matbaası.

Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı.

Güner, Galip ve Nurhan Güner (hzl). (2003). Esâmî-i Şu’arâ-yı Âmid. Ankara: Anıl Matbaası.

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. III. İstanbul: Dergâh Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Şemseddîn Sâmi (1996). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 4. (Tıpkıbasım). Ankara: Kaşgar Neşriyat.

Ramazâniyye Kasidesi'nden

Oldı dâmen-keş-i uzlet yine şehr-i Şa’bân

Feyz-bahş oldı yine âleme mâh-ı Ramazân

Ne mu’anven ne mutantan ne müzeyyen mehdir

Donanır sâye-i lutfunda ser-â-pâ büldân

Meh degil rü’yet olan mihr-i riyâzetdir kim

Oldı âvîze-i sebbâbe-i arş-ı Rahmân

Hazret-i Hâlık’ın âsâr-ı ra’ûf-ânesidir

Eylemiş bu mehi i’zâz ile şâh-ı mâhân

Bunun eyyâm-ı şerîfinde kapandı hükmen

Der-i dervâze-i işret-kede-i pîr-i mugân

Mey-kede sedd olıcak küp dibi düşkünlerine

Ayasofiyye’nin oldı küpünün altı mekân

Câmi’in meş’ale-i şevk ile kandîllerinin

Emr-i iş’âline hep tâlib olurlar hûbân

(Ali Emîrî (1336). Osmanlı Târîh ve Edebiyyât Mecmû’ası. (27): 726-727.)

Gazel

Ey dil cihân bu cây-ı meşakkat degil midir

İbret-nümâ-yı safha-i hikmet degil midir

Âdem yazık ki dil vere dehrin bu hâline

Mihmân-firîb-i dâr-ı felâket degil midir 

Âmed-şüd-i cihânın efendi bu vech ile 

İnsâf olunsa herkese ibret degil midir

Bâr-ı cefâ-yı çarha tahammül ki eyleriz

Hep iktizâ-yı hâl-i cehâlet degil midir

Etmek husûl-i matlab içün halka ser-fürû

Ehl-i hüner katında rezâlet degil midir

Minnet Hudâ’ya ehl-i hünerden sayılmışız

Cehlin cihânda hâli musîbet degil midir

Oldun hevâ-yı nefsine tâbi yeter Sa’îd

Bu ma’siyet verâsı nedâmet degil midir

(İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. III. İstanbul: Dergâh Yay. 1603.)