Madde Detay

Zilhicce 1055/Ocak 1646’da Fatih’te Çarşamba semtinde doğdu. Asıl adı İsmail’dir. Büyük oğlunun adı İshak olduğundan Ebû İshak künyesini aldı. Bundan sonra da Ebû İshak İsmail Na‘îm Efendi olarak tanındı. Babası, Alâiye’den (Alanya) İstanbul’a gelip müderrislik ve kadılık yapan Kara İbrâhim Efendi’dir. Medrese öğrenimi gördü. Kazasker Kara Kadri Efendi’den mülâzım oldu. İstanbul’un çeşitli medreselerinde müderrislik yaptı. Rebiyülâhır 1073/Kasım-Aralık1662’de Câfer Paşa, Recep 1084/Ekim 1673’te ibtidâ-i hâric derecesiyle Yûsuf Paşa, Recep 1086/Eylül 1675’te de Abdullah Ağa medreselerine müderris olarak atandı. Müderrisliği sırasında mektupçuluk, tezkirecilik ve kassâmlık görevlerinde de bulundu. Ramazan 1087/Kasım 1676’da ibtidâ-i dâhil derecesiyle Şah Hûban Medresesi’nde görevlendirildi. Şevval 1089/Aralık 1678’de hareket-i dâhil derecesiyle Beşiktaş’ta Sinan Paşa Medresesi’ne atandı. Recep 1092/Temmuz 1681’de mûsıla-i Sahn derecesiyle yine Beşiktaş’taki Hayreddin Paşa Medresesi müderrisliğine yükseltildi. Şevval 1094/Ekim 1683’te Sahn-ı Semân medreselerinin birine müderris oldu. Daha sonra ibtidâ-i altmışlı derecesi ile önce Kılıç Ali Paşa (Şaban 1096/Temmuz 1685), dört yıl sonra da (Muharrem 1100/Ekim 1688) mûsıla-i Süleymâniyye rütbesiyle Mahmud Paşa Medresesi’ne tayin edildi. Aynı derece ile Rebiyülevvel 1101/Aralık 1689’da Eyüp’te bulunan İsmihan Sultan ve Şaban 1101/Mayıs 1690’da Ebû Eyyûb Ensârî Medresesi’nde müderrisliğe devam etti. Şevval 1102/Temmuz 1691’de hâmis-i Süleymâniye derecesiyle Galata Medresesi müderrisi, Zilhicce 1103/Ağustos 1692’de ise müderrisliğin en yüksek derecesi olan Süleymaniye Dârülhadisi müderrisliğine yükselerek reîsü’l-müderrisîn oldu. Cemâziyelevvel 1104/Ocak 1693 yılında Halep kadısı oldu. Buradaki görevinden sonra Mekke-i Mükerreme pâyesiyle taltif edildi; ardından Kahire, 1118/1706-07’de de Mekke kadılığına getirildi. Ertesi yıl kendisine Edirne pâyesi, Bolu ve Edincik kadılıkları verildi. İstanbul’a döndü ve Zilkade 1120/Şubat 1709’da İstanbul kadısı oldu. Ramazan 1122/Kasım 1710’da Anadolu pâyesi ile Antep kadısı oldu. Bir yıl sonra (Rebiyülevvel 1123/Mayıs 1711) Anadolu kazaskeri, Zilhicce 1123/Ocak 1712’de de Rumeli kazaskerliğine getirildi. Aynı yıl azledilse de üç yıl sonra tekrar Rumeli kazaskeri oldu. 18 Zilhicce 1128/3 Aralık 1716’da şeyhülislâmlığa getirildi. Yaklaşık bir buçuk yıl şeyhülislâmlık makamında kaldı. Çocuklarının ve yakınlarının tutumları, kendisinin vazifesiyle bağdaşmayacak şekilde azil ve tayin işlerine karışması gibi sebeplerden gözden düştü. 1130/1718’de şeyhülislâmlıktan azledilip Sinop’a sürüldü. Üç yıl sonra affedilerek İstanbul’a döndü ve Bebek ile Rumelihisarı arasındaki yalısında oturmasına izin verildi. Burada vaktini ilim ve ibadetle geçirdi. Hastalandı ve iki yıl sonra 28 Zilkade 1137/8 Ağustos 1725’te vefat etti. Vefatına Müstakim-zâde (Galitekin 2001: 78-79) tarafından “terk-i nâsût 1137” terkibi ile tarih düşürüldü. İstanbul Çarşamba’da, 1136/1723-24 yılında kendi adına yaptırdığı camiin bahçesine defnedildi. Oğulları olan Şeyhülislâm İshak, Şeyhülislâm Mehmed Esad, Lutfullah, Şeyh Mehmed ve Mesud efendilerin mezarları da buradadır. İlim ve erdem sahibi, güler yüzlü, hoş sohbet, salih, hak ve hukuka düşkün bir kimseydi.

Ebû İshak İsmail Na‘îm Efendi’nin ailesi (Ebû İshak-zâdeler), Osmanlı irfanına beş şeyhülislâm, birçok kadı, kazasker ve müderris kazandırmıştır (Doğan 1990: 8).

Bazı önemli ve nâdir meselelerin izah edildiği Mecmûa'sı vardır. Ayrıca Ankaravî Mecmuası’nın bir kısmını tashih etmiştir (Doğan 1990: 7).

Naîm mahlasıyla şiirleri bulunmaktadır (Özcan 1989: 593). Fakat kaynaklarda örnek verilmemiştir.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 3. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 827.

Cunbur, Müjgân (2006). “Naîm”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 6. Ankara: AKM Yay. 502. 

Doğan, Muhammed Nur (1990). Lâle Devri Şairlerimizden Şeyhülislâm İshak Efendi ve Divanı’ndan Seçmeler. yyy.: KB Yay.

Doğan, Muhammed Nur (1994). “Ebûishak İsmâil Efendi ”. İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: TDV Yay. 278-279

Galitekin, Ahmed Nezih (hzl.) (2001). Ayvansarayî Hüseyin Efendi-Alî Sâtı Efendi-Süleymân Besîm Efendi Hadîkatü’l-Cevâmi‘ (İstanbul Câmileri ve Diğer Dinî-Sivil Mimârî Yapılar). İstanbul: İşaret Yay. 78-79.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.  1084.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakaik-ı Nu’mâniye ve Zeyilleri-Vekâyiü’l-Fudalâ. II-III. İstanbul: Çağrı Yay. 589-593.

Şemsettin Sami (1996). Kâmûsu’l-‘Alâm. Tıpkıbasım. C. 2. Ankara: Kaşgar Neşriyat Yay. 944.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1982). C. 5. “İsmail Efendi (Ebu İshak)”. İstanbul: Dergâh Yay. 4-5.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986). C. 6. “Naîm Ebû İshak İsmail Efendi”. İstanbul: Dergâh Yay. 502. 

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1983). Osmanlı Tarihi (XVIII. Yüzyıl). C. 4/ 2. Kısım. Ankara: TTK Yay. 464-466.