ŞÂKİR EFENDİ, Gelibolulu Elhâc

(d. 1245/1829 - ö. 1276/1859)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Tam adı Gelibolulu Elhâc Şâkir Efendi olup şiirlerinde Şâkir mahlasını kullanmıştır (İnal 1969: 1727). 1245/1829’da Gelibolu’da doğmuştur. Gelibolu’nun ileri gelenlerinden Ârif Ağa’nın oğludur. Dedesi Gelibolu eşrâfından Hacı Âşık Ali oğlu Mustafa Ağa’dır. Çok küçük yaşta babasını kaybettiğinden dedesinin himayesinde büyümüştür. Mahalle mektebinde temel ilimleri öğrenen Şâkir, aynı zamanda Gelibolu müftüsü Halîl Efendi’den Arapça dersleri almıştır. Bu derslerden sonra İstanbul’a gitmiş, orada Kavalalı Yusuf Efendi’nin derslerine devam ederek icazetnâme almaya hak kazanmıştır (İnal 1969: 1727). İcazet aldıktan sonra Gelibolu’ya dönen Şâkir, 1272/1855’te işrete düşkünlüğünden dolayı birkaç gün hapis yatmıştır. Hapishanedeyken devrin Gelibolu kaymakamı Râşid Paşa’ya “-gel gör” redifli bir gazel yazmış, bu gazeli sayesinde salıverilmiştir (İnal 1969: 1727). 1273/1856’da hac vazifesini yerine getiren Şâkir, Hac dönüşü masivadan el etek çekmeye karar vermiş ve Gelibolu Mevlevîhâne’sinin o dönemki şeyhi Hüseyin Azmî Dede’ye intisap ederek çileye soyunmuştur. 1276/1859’da henüz 30 yaşındayken çilesini tamamlayamadan vefat etmiştir. Gelibolu’da Yazıcı-zâde Türbesi civarında medfundur (Kurnaz vd. 2001: 471). Ârif ve Halil isminde iki oğlu vardır. İkisi de Mevlevîliğe intisab ederek çilesini tamamlamış ve dede unvanı almıştır (İnal 1969: 1728).

Rind meşrep bir şair olan Şâkir eserlerini yok etmiş olup elimize ulaşan tek eseri Dîvânçe’sidir. İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal, Dîvânçe’nin iki nüshası bulunduğunu söyler (1969: 1762). Bunlardan biri Arnavutluk sefiri Ali isimli birinin İbnü’l-Emin’e verdiği, içinde bir tercüme-i hâlin de bulunduğu 15 Ağustos 1311/1895 tarihli ve Sıdkî imzalı nüsha olup bu nüshaya ulaşılamamıştır. Ali Emîrî ise (Millet Kütüphânesi: Manzum 224, 15a) Şâkir’in Topkapılı Feyzî, Nâbî, Cevrî, ‘Âlî, Nahîfî gibi şairlerin beş bin kadar beytini bir müntehabat mecmuası hâlinde düzenleyip sonuna da kendi şiirlerini koyup dostlarından birine armağan ettiğini bildirir. Elimizdeki tek nüsha Ali Emîrî’nin bu mecmuadan istinsah edip başına bir de “tercüme-i hâl” eklediği 1316/1900 tarihli nüshadır ve Millet Kütüphanesi’nin Ali Emîrî koleksiyonunda bulunmaktadır. Dîvânçe biri Arapça, biri Arapça-Türkçe mülemma olmak üzere toplam 53 gazel ve 2 terci-benden oluşmaktadır. Şâkir ve Dîvânçe'si, 9-10 Mayıs 2013 tarihlerinde Gelibolu’da düzenlenen Uluslararası Gelibolu Sempozyumu’nda, Beyza Terzi tarafından sunulan bir tebliğle tanıtılmıştır.

Şâkir, Dîvânçe’deki gazellerin çoğunda rediflerini Türkçe kelimelerden seçmiştir. Özellikle kelime ve kelime grubu hâlinde kullandığı rediflerle Türk şiirinin kendine has söyleyiş güzelliğini yakalamaya çalışmıştır. Aruzu kullanmada çok başarılı olduğu söylenemez; sıklıkla vezin kusurlarına rastlanır. Sade bir dille yazar. Şiirlerinde klasik edebiyatın aşk anlayışını yansıtır. Zaman zaman sitem eden, şikâyette bulunan, kıskanç ve sabırsız bir âşık olan Şâkir, tasavvufun söz konusu olduğu beyitlerdeyse tevekkül sahibi, dünya nimetlerinden el çekmiş, nefsine öğütler veren, kanaatkâr bir tip olarak karşımıza çıkar. Ali Emîrî, Şâkir için asrın yetiştirdiği zeki ediplerdendir derken İbnü’l-Emin ise Şâkir’in şairliğini zayıf bulur ve eserinde (1969: 1728) açıkça Emîrî’nin, Şâkir’i beğenmesini eleştirir. Yazdıklarının aynı derecede kuvvetli olduğunu söylemek güç olsa da Şâkir için çok zayıf bir şairdir demek, haksızlık olur.

Kaynakça

Gelibolulu Elhâc Şâkir Efendi. Dîvânçe-i Şâkir. Millet Kütüphânesi. Ali Emîrî Koleksiyonu. Manzum 224.

İnal, İbnü’l Emîn Mahmud Kemal (1969). Son Asır Türk Şâirleri. C. III. Ankara: MEB Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Terzi, Beyza (2013). “Gelibolu Mevlevîhânesinden Yetişen Bir Değer: Gelibolulu Elhâc Şâkir Efendi ve Dîvânçesi”. Yayımlanmamış Bildiri. Çanakkale: Uluslararası Gelibolu Sempozyumu.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. GÜLGÜN YAZICI
Yayın Tarihi: 28.03.2014
Güncelleme Tarihi: 30.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Şâh-ı hüsnüm lutf edip bir kerrecik bakmaz bana

Bende-i halka be-gûş olsam da ip takmaz bana

 

Cûylar-veş ben gözüm yaşım akıtsam pâyına

Âh ol servin dil-i pür-kînesi akmaz bana

 

Bu şeb-i târîk-i firkatde kalıp bîmâr u zâr

Cân çekişsem bir çerağ-ı âtıfet yakmaz bana

 

Tîr-veş kendin atar sayd-ı dil-i zâgan için

Pâyına düşdüm tüfeng-i gamzesin çakmaz bana

 

Gevher-i aşk ile pür sînem ganiyy-i âlemim

Şâkirâ kem-mâyeler az göğsüni kakmaz bana

 

Gazel

Gel şem’-i dilim pertev-i rûyunla uyandır

Ey nûr-ı basar kendi çerağındır uyandır

 

Doğrı dimese yâr sorunca beni âhım

Ağzına rakîb-i harın âteşden uyandır

 

Rahât bul umûrunda ol akl ile müdebbir

Âlemde düşen gussaya hep nefse uyandır

 

Gördün mü anı k’etdi kudûmi bizi ihyâ

Mânend-i ney işte benim ol bağrı uyandır

 

Şâkir gam-ı hicrinle sönük dursa revâ mı

Ey nûr-ı basar kendi çerâğındır uyandır

(Gelibolulu Elhâc Şâkir Efendi. Dîvânçe-i Şâkir. Millet Kütüphânesi. Ali Emîrî Koleksiyonu. Manzum 224. vr. 2a, 3b.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Celal Nuri İlerid. 15 Ağustos 1882 - ö. 2 Kasım 1938Doğum YeriGörüntüle
2AHMEDÎ, Ahmed, Ahmed-i Rûmîd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3VAHÎDÎ, Vahîdî Çelebid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4BAHRİ, Karslıd. 1829/1830 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5BEHCET, Mehmed Behcet Efendid. 1828-1829 - ö. 1878-1879Doğum YılıGörüntüle
6ŞUKÛHÎ, Hacı Mehdid. 1829 - ö. 1896Doğum YılıGörüntüle
7MEHMED, Çarhî-zâde Hâfız Mehmed Efendid. ? - ö. 1859Ölüm YılıGörüntüle
8ZİHNÎ, Bayburtlud. 1797 - ö. 1859Ölüm YılıGörüntüle
9SÎRET, Osman Sîret Efendid. 1817 - ö. 1859Ölüm YılıGörüntüle
10ZÜHDÎ, Abdülkerîmd. ? - ö. 1874Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
11EDHEM, İbrâhîm Edhem Efendid. 1815-16 - ö. 1887-88Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12ÂRİF, Ârif Mehmed Efendi, Tüfenkçibaşıd. 1757 - ö. 1829Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13AZÎZ, Şeyh Abdulaziz Efendid. ? - ö. 1737-38Madde AdıGörüntüle
14TÂ'İB, İsmâ'ild. ? - ö. 1714-15Madde AdıGörüntüle
15FEYZÎ, Ahmedd. 1837 - ö. 1909Madde AdıGörüntüle