DÎDE, Mirza Nasrullah

(d. 1212/1797 - ö. 1287/1870)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Azeri)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Dîde mahlasını kullanan şairin gerçek ismi Nasrullah, lakabı Mirza’dır. Rus idaresi döneminde Kurbanbeyov soyadını almıştır. 1212/1797 yılında Şamahı kenti civarındaki Fit Kalesi’nde doğmuştur (Rüstemov 1974: 72). Babası Kurban Bey, 1792-1820 yılları arasında Şamahı Hanlığı’nı yöneten Mustafa Han’ın kâtip ve münşisidir (Mümtaz 1928: 6). Babasını erken kaybeden Dîde’yi, Mustafa Han Tebriz’de okutmuş, Şamahı’ya dönüşünün ardından kâtiplik görevi vererek maişetini temin etmiştir (Mümtaz 1928: 6). Dîde Arapça, Farsça, Rusça ve Ermeniceyi iyi derecede öğrenmiştir(Rüstemov 1974: 72). Hayatının son döneminde Şamahı’da okul açarak öğretmenlik yapmıştır (Mümtaz 1928: 7). 1287 Şaban/1870 Kasım’ında Şamahı’da ölmüştür (Mümtaz 1928: 12). Mezarı Şamahı’da Lalezar Mezarlığı’ndadır (Geniyev 2010: 31).

Eserleri şunlardır:

1. Dîvân: Dîde’den ilk bahseden kişi olan Seyyid Azim Şirvânî, Tezkire’sinde, şairin Dîvân-ı Kasâid ü Gazeliyyât’ı bulunduğunu söylüyorsa da (Rüstemov 1974: 72), Dîvân’ına henüz rastlanamamıştır. Dağınık hâlde bulunan şiirlerinden bir kısmını, Şirvânî’nin ardından Dîde’yi araştıran ilk kişi olan Mümtaz derleyerek yayımlamıştır (1928). Yine Mümtaz’ın derlediği şiirler 2004 yılında Bakü’de tekrar basılmıştır (Gurbanbeyov 2004).

2. Kitâbü’n-Nasâyih: İki fasıl ve bir hatimeden oluşan bu kitabı Dîde, ders verdiği okulda okutmak üzere yazmıştır. Her fasıl on iki baptan müteşekkildir. Birinci fasılda on iki iyi huydan, ikinci fasılda on iki kötü huydan bahsedilir. Kitabın nestalikle yazılmış 1857 tarihli, 150 sayfalık müellif hattı yazması Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Fuzûlî Yazmalar Enstitüsü’nde D-353 numarada muhafaza edilmektedir. 2008 yılında Bakü’de basılmıştır (Nağısoylu 2008).

3. Kitâb-ı Maktel. Hz. Hüseyin’in katlinden bahseden bu eseri Şirvânî, Fuzûlî’nin Hadîkatü’s-Süedâ’sından geri kalmayan bir eser olarak tanımlar (Rüstemov 1974: 72).

Şirvânî; Dîde’yi “şairlerin şeyhi” olarak tanımlar (Rüstemov 1974: 72). Dîde’nin gazellerini görmediği anlaşılan Mümtaz da şairin kasidelerinin çok güzel, mersiyelerinin ehemmiyetsiz olduğunu belirtir (1928: 12). Dîde; Seyyid Azim Şirvânî, Kasım Zûî, Sâbir gibi şairler üzerinde etkili olmuştur.

Kaynakça

Garayev, Nesreddin (2010). XIX Esr Azerbaycan Edebi Meclisleri. Bakü: Nurlan.

Garayev, Nesreddin (hzl.) (1987). Poetik Meclisler. Bakü: Yazıçı Yay.

Geniyev, Seyfeddin (2010). Beytüs-Sefa Edebi Meclisi. Bakü: Elm ve Tehsil Yay.

Gurbanbeyov, Reşid (hzl.) (2004). Mirze Nesrullah bey Dide (Gurbanbeyov), Bahariyye. Bakü: Azerbaycan Universiteti Neşriyatı.

Mümtaz, Selman (1928). Azerbaycan Edebiyyatı: Mirza Nasrullah Bey Dîde. Bakü: Azerneşir.

Nağısoylu, Möhsün (hzl.) (2008). Mirze Nesrulla Dide, Kitabün Nesayeh. Bakü: Nurlan.

Rüstemov, Süleyman (hzl.) (1974). Seyid Ezim Şirvani, Eserleri. C. 3. Bakü: Elm Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: AZAD AĞAOĞLU
Yayın Tarihi: 03.04.2014
Güncelleme Tarihi: 02.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Çıkdı rahm-i şâhdan tıfl-ı şeref-efzâ-yı gül

Geldi Meryem’den zuhûra Hazret-i Îsâ-yı gül

Bir celâl ü hüsn ile çıkdı fezâ-yı âleme

Devlet-i dünyâya degdi tal’at-ı zîbâ-yı gül

Nûr u tal’at gevherinde fıtrat-ı asliyyedir

Subh-dem hûrşîde benzer gicelerdür ay gül

Âlem-i gül-zârda bir Hüsrev-i sâhib-celâl

Yâ çıkub taht-ı zümürrüd üstine Dârâ-yı gül

Bülbül-i Mecnûn’ı kıldı bâ-haber bâd-ı sabâ

Yatma dur gülzâra gelmiş seyr içün Leylâ-yı gül

Dîde nergis tek hayâlün hâmesin bîdâr kıl

Her zaman tahrîr kıl vasf-ı ruh ü inşâ-yı gül

(Rüstemov, Süleyman (hzl.) (1974). Seyid Ezim Şirvani, Eserleri. C. 3. Bakü: Elm Yay. 75.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1KARA HACI YUSİF OĞLUd. 1852 - ö. 1932Doğum YeriGörüntüle
2DOSTU, Şirvanlıd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3ATABALA MİRZAYEVd. 1929 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4ZİHNÎ, Bayburtlud. 1797 - ö. 1859Doğum YılıGörüntüle
5HÂLİS, Şeyh Abdurrahman Hâlis Talebânîd. 1797 - ö. 1858Doğum YılıGörüntüle
6ÂSAF, Mehmed Emîn, Tersâne Emîni-zâded. 1797 - ö. 1842Doğum YılıGörüntüle
7TEVHÎD, Seyyid Ahmed Tevhîd Efendid. 1807 - ö. 1870Ölüm YılıGörüntüle
8Mirza Kâzım Beyd. 1802 - ö. 27 Kasım 1870Ölüm YılıGörüntüle
9DİDARÎd. ? - ö. 1870Ölüm YılıGörüntüle
10Mehmet Gülerd. 20 Eylül 1944 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Ercan Köksald. 24 Ağustos 1983 - ö. ?MeslekGörüntüle
12İbrahim Tarık Çakmakd. 1912 - ö. ?MeslekGörüntüle
13ŞUKÛHÎ, Hacı Mehdid. 1829 - ö. 1896Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14NAZMÎ, Ali (Şirvanlı)d. 1858 - ö. 1921Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15HASAN, Ali oğlu Karabağî Yüzbaşovd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16ZİHNÎ, Topçubaşı-zâde Zihnî Beyd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17AYÂNÎ, Bursalıd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18FÂNî, Ömer Efendid. ? - ö. 1622Madde AdıGörüntüle