FÎRÛZ, Muhammed Rahîm Sânî

(d. 1263/1847 - ö. 1327/1910)

divan şairi

(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Çağatay)

ISBN: 978-9944-237-86-4

Harezm’in son hanlarındandır. Asıl ismi Muhammed Rahîm Sânî’dir. 1263/1847’de Harezm’de doğdu. Babası Seyid Muhammed zamanında müderrislerden özel dersler aldı. 1280/1864’te babasının yerine tahta geçti. Dokuz yıl tahtta kaldı. Türkistan’ın Çarlık Rusya’sı tarafından işgal edilmesinden sonra Çarlığın emrinde yine han olarak görev yaptı. Son yıllarında felç oldu ve 1327/1910’da vefat etti.

Bir Dîvân tertip etti ve Harezm’de taş baskı olarak neşredildi.

Devlet adamlığının yanında edebiyat ve sanatla da ilgilenen Fîrûz, şiirlerinde Fergana Hanı Ömer Han’ı taklit etmiştir. Zamanının güçlü şairleri Âgehî, Kâmil Harezmî ve Tabîbî’den de etkilenmiştir. Sarayında kırka yakın şairi himaye ederek onlarla meclisler düzenlemiştir. Güçlü bir lirik şair olan Fîrûz, İran’dan satın aldığı taş baskı matbaayı 1873’te kurdu. Bu matbaada Harezm şairlerinin eserlerini kapsayan Mecmuatü’ş-Şuarâ adlı tezkireyi, Nevâyî eserlerini ve Harezmli şairlerin birçok Dîvân'ını neşrettirdi. Bu devirde yine Âgehî, Kâmil, Mirza ve başka sanatçılar tarafından yazılan Farsça ve Arapça birçok eser Türkçe'ye tercüme edildi. Fîrûz, şairliğinin yanı sıra musikişinas da idi. Onun emri ile Kâmil Harezmî, Harezm klasik makamları için nota yazdı.

Kaynakça

Başlangıçtan Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi -Nesir-Nazım Özbek Edebiyatı. C. 14-15-16. (2000). “Feruz”. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12091,feruzpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 27.11.2014].

Özbek Edebiyatı Tarihi Hrestomiyası (1945). II. Tom.Taşkent: Özbekistan Devlet Neşriyatı.

Özbek Edebiyatı (1960). IV. Tom. 1. Kitâb. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı.

Tekin, Feridun (2011). “Hanlıklar Dönemi Çağatay Edebiyatı”. Turkish Studies. 6 (1): 1843-1850.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. FERİDUN TEKİN

Yayın Tarihi: 27.11.2014

Güncelleme Tarihi: 02.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel
Yârimin ruhsarı allıda hecildür âftâb
Veh ki anın ışkı kıldı bagrımnı kebâb

Ul perî-veşga didim la’lin meyidin bâde tut
Nâz ile dir kim singe yitkey mü la’limdin şarâb

Yalbarıb her niçe lutf ümmîd kılsam yârdın
Ul mana söküb külüb yüz nâz ile iyler itâb

Tâ irür cânın bedende iste cânân valsını
Yitse hem iy dil sana yolıda yüz renc ü azâb

Min Didim yârimga la’lindin atâ’ kıl bûseî
Didi iy Firuz sabr it munça görgüzme şitâb

(Özbek Edebiyatı (1960). IV. Tom. 1. Kitâb. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı. 145.)

İlişkili Maddeler

Sn.	Madde Adı	D.Tarihi / Ö.Tarihi	Benzerlik	İncele
1	KİRÂMİ, Seyyid Muhammed Hoca	d. ? - ö. ?	Doğum Yeri	Görüntüle
2	MÛNİS, Şir Muhammed, Harezmî	d. 1778 - ö. 1829	Doğum Yeri	Görüntüle
3	ALÎ, Kul Alî, Kul Gali	d. ? - ö. ?	Doğum Yeri	Görüntüle
4	Şakir Şevket	d. 1847 - ö. 1878	Doğum Yılı	Görüntüle
5	HAYRET, Mehmed Bahâeddîn Hayret Efendi, Adanalı Hoca Hayret Efendi	d. 1847-48 - ö. 1913	Doğum Yılı	Görüntüle
6	CELÂL, Abdullah Celâleddîn Paşa	d. 1847 - ö. 1903	Doğum Yılı	Görüntüle
7	TEVFÎK, Mehmed Tevfîk, Selanikli	d. 1860 - ö. 1910	Ölüm Yılı	Görüntüle
8	DEDEYAN, Sıvacı Kalust Dedeyan	d. 1810 - ö. 1910	Ölüm Yılı	Görüntüle
9	Münif Paşa	d. 1828 - ö. 6 Şubat 1910	Ölüm Yılı	Görüntüle
10	KEMTER, KEMTERÎ, Buhûrî-zâde Şeyh Zâkir Abdülkerim Efendi	d. 1700-1701 - ö. 1778	Meslek	Görüntüle
11	Abdülvahit Coşkunlu	d. 1883 - ö. 03 Şubat 1950	Meslek	Görüntüle
12	HÜDÂYÎ, Azîz Mahmûd	d. 1541 - ö. 1628	Meslek	Görüntüle
13	HIRÂMÎ, Molla Kurbân	d. 1796 - ö. ?	Alan/Yüzyıl/Saha	Görüntüle
14	ÂGEHÎ, Muhammed Rıza	d. 1809 - ö. 1874	Alan/Yüzyıl/Saha	Görüntüle
15	KARAKÂŞÎ, Ahmed Şâh	d. 1740 - ö. 1828	Alan/Yüzyıl/Saha	Görüntüle
16	BELÎĞ, Öreke-zâde Mustafa Belîğ Efendi	d. 1675-76 - ö. 12 Ocak 1706	Madde Adı	Görüntüle
17	AZMÎ, Mustafa Azmî Efendi	d. ? - ö. ?	Madde Adı	Görüntüle
18	NECÎB, Şeyh Necîb Ahmed Efendi	d. ? - ö. 1821	Madde Adı	Görüntüle

Madde Detay