Madde Detay

1010/1601 yılında İznik’te doğan Vahyi-zâde’nin asıl adı Abdullah’tır (Tuman 2001: I/886). Bursa Manastır Medresesi Müderrisi olan babasının adı Mustafa’dır. Vahyi-zâde tahsilini İznik’te tamamladıktan sonra Üsküdar’da Atik Vâlide darü’l-hadis’inde müfessir, muhaddis ve vaiz olarak görev yapmış ve fazilet sahibi bir âlim olarak tanınmıştır (Tâhir 2000: I/182). Müderrislik ve kadılık görevlerinde de bulunan şair, son olarak Medine Kadılığı yapmıştır. 1108/1696 yılında İstanbul’da yaşamını yitiren Vahyî-zâde’nin mezarı Atik Vâlide Sultan Camii önündedir (Tâhir 2000: I/182).

Atâî, pek çok eseri ve şiiri olan Vahyî-zâde’nin Arapça bilgisinin yanında çok yönlü bir bilim insanı ve başvurulan bir merci olduğunu ifade etmektedir (Atâî 1989: 598). Kaynakların verdiği bilgiden birkaç değerli eseri olduğu anlaşılan Vahyî-zâde’nin Arap dili ile ilgili yazdığı Mevâhibu’l-Edîb Şerhu Muğni’l-Lebîb adlı eseri bunlar arasında en meşhur olanıdır. İbn Hişam’ın Muğni’l-Lebîb adlı ünlü eserine yazılmış çok kapsamlı, o ölçüde de değerli olarak kabul edilen ve altı ciltlik bir şerh olan (Atâî 1989: 598) bu eserin, kütüphanelerde on yedi nüshası tesbit edilmiş olup altı ciltlik tam bir nüshası, Süleymaniye Kütüphanesi Yeni Cami Böl. 1093-1098 numarada kayıtlı bulunmaktadır (Yalar 2001: 132). Kâtip Çelebi, altı ciltlik olduğunu söylediği bu eserden büyük bir övgüyle söz eder ve1006/1597-1015/1606 yılları arasında dokuz yılda yazıldığını müelliften naklen söyler (Kâtip Çelebi 2007: II/1753-1754). Fars edebiyatında Siyer-i Afif veya Siyer-i Kazerûnî adıyla tanınan siyer kitabınının Türkçe ilk tercümesi de Vahyî-zâde’ye aittir. Vahyî-zâde bu eserini 1003/1595 tarihinde Üsküdar dârulhadis’te müderris iken tamamlamıştır (Tergip: 227). Vahyî-zâde’nin bunlardan başka “Tefsîru Evveli Sûrati’l-Enbiyâ” adlı tefsiri bulunmaktadır (Abay 1999: 297). Kaynaklarda adı geçen diğer eserleri ise şunlardır: Şerh-i Meşârik-i Şerîf, Şerh-i Ebyât-ı Miftâhu’l-‘Ulûm, İşâretü’l-hâize li-şerhi halli’r-râmize mine’l-arûz. Vahyî-zâde’nin ayrıca Hilmî mahlaslı ilâhiyâtı ile Bahrü’l-Kemâl isminde bir de manzumesi bulunmaktadır (Tâhir 2000: I/182). Hilmî’nin “Bahrü’l-Kemâl” mesnevisi Cihan Okuyucu tarafından yayınlanmıştır (Okuyucu 1995). Ancak çalışmanın “Giriş” bölümünde Cihan Okuyucu, yayınladığı Bahrü’l-Kemâl'in Vahyî-zâde’ye ait olmadığı, eserin sahibi olan Hilmî’nin yeni bir şahsiyet olduğu görüşündedir (Okuyucu 1995: IV). Nitekim Cihan Okuyucu, Kâtip Çelebi ve Atâî’de verilen bilgilerin yazarın ölüm tarihi 1018/1609) ile eserin telif tarihi 1027/1617 birbirini tutmadığı için yanıltıcı olduğunu ifade etmektedir (Okuyucu 1995: IV). Dolayısıyla Vahyî-zâde Hilmî’nin kaynaklarda adı geçen eseri hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. 

Abay, Muhammed (1999). Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsir ile İlgili Eserler Bibliyografyası. http://www.academia.edu/3233700/Osmanli_Doneminde_Yazilan_Tefsir_ile_Ilgili_Eserler_Bibliyografyasi

Altun, Kudret (hzl.) (1997). Tezkire-i Mucîb. İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay.

Arslan, Fikret (1999). Mevâhibu’l-Edîb Şerhu Muğni’l-Lebîb’in Baştan İnneye Kadar Tahkiki. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Ünv.

Atâî, Nevî-zâde (1989). Hadâiku’l-Hakâik fi Tekmileti’ş-Şakâık. İstanbul: Çağrı Yayınları.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî (Nuhbetu’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr). İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş Şu’arâ. İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay.

İpekten, Halûk (1986). Türk Edebiyatının Kaynaklarından Türkçe Şu’arâ Tezkireleri. Erzurum: Atatürk Ü. Yay.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 

Kâtip Çelebi (2007). Keşfu’z-Zunûn. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Tâhir, Bursalı Mehmed (2000). Osmanlı Müellifleri (I-II-III). Ankara: Bizim Büro Basımevi.

Tergip, Ayhan. Siyer Yazıcılığı ve Türklerin Siyer İlmine Katkıları. http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt3/sayi15pdf/tergib_ayhan.pdf

Yalar, Mehmet (2001). XVI. Yüzyıl Bursa Âlimleri ve Arap Diline Katkıları. Bursa: Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 10 (1): 127-136.

Yılmaz, Kâşif (hzl.) (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.