Madde Detay
AYŞE İSMET TEYMÛRÎ
(d. 1256/1840 - ö. 1320/1902)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
1840’ta Kahire’de dünyaya gelmiştir. Geçmişte Mısır’da kültürel ve siyasi olarak çok etkili olan ünlü Teymûrî ailesine mensuptur. Dedesi Muhammed Kâşif, (Muhammed Teymûr bin İsmail bin Ali Kürdî) Fransızların Mısır’dan çıkmasından sonra Osmanlı askerleriyle gelerek Kahire’ye yerleşmiştir (Mey Ziyâde 1995: 16). Ayşe İsmet Hanım’ın babası İsmail Teymûrî ise Hidiviyye Meclisi Başkanı olarak görev yapmış bir şahıstır. Kürt, Türk ve Çerkez karışımı bir aileye mensup olan Ayşe Teymûrî, Çerkez bir cariye ile evlenen İsmail Teymûr Paşa’nın bu evliliğinden dünyaya gelmiştir (İhsanoğlu 2006: 52). Modern Mısır edebiyatı kısa hikâyeciliğinin başarılı ismi, Mahmûd Teymûr'un (1894-1973) halası olup onun çocuk yaşta edebiyata yönlendirilmesinde etkili olan Ayşe İsmet Hanım, çocukluk dönemini onun nasıl yetiştirilmesi gerektiği konusunda birbirleriyle çelişen bir anne-babanın olduğu aile ortamında geçirmiştir. Annesi kızının biçki-dikiş konusunda iyi yetişmesini istemiştir. Ne var ki Ayşe İsmet Hanım, annesinin kendisi için düşündüğü bu yetiştirme tarzının çok uzağındadır. Kendisine göre daha önemli işler peşindedir. Bu önemli işler arasında babası İsmail Teymûr’un sohbet meclisine gelen misafirlerle çeşitli alanlardaki sohbetlerini gizlice dinlemek de vardır (Kalyon 2013: 14). Ayşe İsmet Hanım, yedi yaşından on üç yaşına kadar bir taraftan babasının verdiği, diğer taraftan anlaşmalı hocalarının verdiği dersleri almıştır. Yani çocukluktan itibaren sıkı bir edebî eğitimden geçmiştir. 1854 yılında İstanbullu Mehmet Tevfik Efendi ile evlenerek İstanbul’a yerleşmiş, 1869 yılında annesini, 1872’de babasını, 1875’te ise kocasını kaybetmiştir. Ayşe İsmet Hanım, sevgili kızı Tevhide’yi çaresiz bir hastalıktan kaybederek hayatının en verimli çağında ağır bir üzüntü yaşamıştır. Çok sevdiği kızının ölümü üzerine şiir ve edebiyatla ilgilenmeyi bırakmıştır. Sadece şiirle ilgilenmeyi kesmekle kalmamış, yazdığı şiirlerin bir bölümünü de yakmıştır. Şiirle uğraşmayı bırakarak hadisler ve dini konular üzerine yoğunlaşmaya başlamıştır. 1320/1902’de vefat etmiştir.
Ayşe Teymûrî’yi çeşitli yönleriyle anlatan bir kitap yazan Mey Ziyâde (Mari Ziyâde) kitabının dördüncü bölümünde “Şairenin Evi” başlığı altında Ayşe Teymûrî’nin evinin özellikleri şöyle anlatmaktadır: Ayşe İsmet Hanım’ın evinin en önemli özelliklerinden birisi, dönemin edebiyatçı, şair ve yazarlarını bir araya getirmesidir. Onun evi adeta edebiyatçılar için bir toplanma ve sohbet mekânı olmuştur (Mey Ziyâde 1965: 49).
Arapça, Farsça ve Türkçe başarılı şiirler kaleme alan, Türkçe ile Arapça Dîvân’larının yanı sıra önemli eserleri bulunan Ayşe İsmet Farsça şiirlerinin tamamını yakmış, yakmadığı Türkçe ve Arapça şiirleri ise Dîvân şeklinde hazırlanarak oğlu Mahmud’un ısrar ve gayretleriyle bastırılmıştır. Türkçe ve Arapça olarak kaleme aldığı eserler şunlardır:
1. Dîvân (Şükûfe): 1315/1897-98 yılında Kahire’de basılmıştır. Ayşe İsmet Hanım’ın kendi hayatını anlattığı on dört sayfalık mukaddime ile başlayan Dîvân’da 6 kaside, 54 gazel, manzum bir ariza, 19 tarih, 2 terkib-i bend, 2 terkib-i bend tarzında şarkı, 10 kıta, 12 müfred bulunmaktadır. Dîvân’ın sonunda İran’ın Kahire konsolosu Dr. Muhammed Mehdi Tebrizi’nin Dîvân hakkında yazdığı takriz yer almaktadır. Dîvân, Abuzer Kalyon tarafından yayımlanmıştır (bk. Kalyon: 2013).
2. Hilyetü’t-Tırâz: Ayşe İsmet Hanım'ın Arapça olarak kaleme aldığı şiirlerinden oluşmaktadır. 1303/1885-86’da Kahire'de basılmıştır.
3. Net’âicü’l-Ahvâl fi’l-Akvâl ve’l- Ef’al: Ayşe İsmet Hanım'ın mensur yazılarını topladığı Arapça kitaptır. Bu eserde kullanılan dil ve üslup, edebiyat araştırmacıları tarafından çok başarılı bulunarak "Makamât dili" olarak adlandırılmıştır. 1305/1887-88’de Kahire'de basılmıştır.
4. Mirâtü’t-Teemmül fi’l-Umûr: Arapça kaleme alınmış olan bu eserde toplumun ahlaki ve sosyal sorunlarına değinilmiştir. 1310/1892-93’de Kahire'de basılmıştır.
5. Lâ Tusluhu’l- Ailât illâ bi’t-Terbiyeti’l-Benât: Bu eserde özellikle bilgili ve kültürlü bir nesil yetiştirmek için kızların eğitimine önem verilmesi gerektiği anlatılmaktadır. 1306/1888-89’da Kahire'de basılmıştır.
Ayşe İsmet Hanım, Dîvân mukaddimesinden de anlaşılacağı gibi nesir yönünden oldukça güçlü bir şahsiyettir. Mısır’ın son dönem edebiyatçılarından olan Mahmud Abbas el-Akkad, Ayşe İsmet Hanım’ın Mahmûd Sami el-Barudi, Mahmûd Safvet es-Saati gibi gibi üstadlardan sonra 19. yüzyılın en ünlü şairi olduğunu ifade etmektedir (Saraç 1995: 132). Ayşe İsmet Hanım Türkçe, Arapça ve Farsçayı bu dillerde şiir yazacak kadar iyi bilmektedir. Mey Ziyâde bu özelliğinden dolayı kitabında onu “Üç Dilli Şaire” olarak tanıtmaktadır (Mey Ziyâde 1965: 69). Özellikle Arapça ve Türkçe yazdığı şiirlerin Dîvân oluşturacak kadar hacimli olduğu da gözden uzak tutulmamalıdır. Şiirlerinde zaman zaman ayet ve hadislerden yaptığı iktibaslar da onun bu alanda da bilgi birikimine sahip olduğunu göstermektedir. Nesirlerinde secili ifadeler dikkat çekmektedir. Kaleme aldığı mersiyeler çok beğenilmiştir. Ayşe İsmet Hanım’ın duygusal yönü şiirlerine de yansımıştır.
Kaynakça
A’işe İsmet Teymûrî (1303). Hilyetü’t-tırâz. Kahire.
Booth, Marilyn (1998). "Al-Taymûriyya Aisha İsmat". Encyclopedia Of Arabic Literature. V.2. London: 763.
İhsanoğlu, Ekmeleddin (2006). Mısır’da Türkler ve Kültürel Mirasları. İstanbul: IRCICA Yay.
Kalyon, Abuzer (2013). Dîvân Şiirinin Nil’deki Sesi Ayşe Teymûrî Divânı. Ankara: Akçağ Yay.
Mahmud Abbas el-Akkad (1970). A’lamü’ş-şi’r. Beyrut.
Mey Ziyâde (Mari Ziyâde) (1965). Şâiretü’t-tali’a A’işe Teymûr. Kahire: Kelimât Yay.
Ömer Rıza el-Kehhâle (1984). A’lâmü’n-nisâ. Beyrut.
Ömer Rıza (1940) "A’işe İsmet Teymûr". İslam Türk Ansiklopedisi. İstanbul.
Saraç, M. A. Yekta (1995). "Türk Edebiyatının Mısır’da Unuttuğu Bir Şair: Aişe İsmet Teymûr." İlmi Araştırmalar Dergisi. (1): 131-140.
Tunç, Semra (2012) Kahire Sarayında Bir Hanım Şair, Çeşm-i Âfet ve Dîvânı. Konya: Palet Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ABUZER KALYON & FİLİZ KALYONYayın Tarihi: 24.01.2014Güncelleme Tarihi: 01.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Ey perî gavgâyı îcâd eyleme
Eyle insâf fürkati yâd eyleme
El virir her câyı gezdim serseri
Nâlemi gadrinle müzdâd eyleme
Bâde-i zevki henüz cân tatmadan
Kırma câmın taşa isnâd eyleme
Her seher ümîdi gözler gözlerim
Kıl kerem ümîdi ber-bâd eyleme
Neşve-i vuslatla gönlüm şâd iken
Hâtırım fürkatle nâ-şâd eyleme
Gün karartma ey sanem Allâh içün
İtinin evkâtın i’yâd eyleme
Sende ey dil nâle-i hicrândan
Halkı bîzâr itme feryâd eyleme
Sabra tâkat yoksa pîrin pendidir
Çek sabûrı terk-i irşâd eyleme
Buldı İsmet fevz-i minnet sabr ile
Mâ’adâdan bahs-i imdâd eyleme
Muhammes Şarkı
Ol gül-i nihâlim kandedir
Zannım yeni gülşendedir
Bildir yerin maksad nedir
Aşk u mezâkım sendedir
(Aşk âteşi tâbındadır)
Yosmam neden mestânesin
Nâz it hemân bir danesin
Uşşâka bir cânânesin
Nâz it hemân bir danesin
(Her dil sana bir bendedir)
Lutf eyle sînen okşayım
Gül gerdeni bir koklayım
Gizli ricamı söyleyim
Öfkenden öldüm n’eyleyim
(Arzum benim bir handedir)
Âhım sana güç gelmesin
Güldür ki engel gülmesin
Lutf it ki cânım yanmasın
Sâyende gönlüm oh disin
(Cânım seninle zindedir)
Servi boyın gördükçe ben
Meftûnıyam ey gül beden
Mestâne göz süzmek neden
Kurbânın olsun cân u ten
(Mâdem ki aşkın bendedir)
Bak hâle ey hûri beden
Sînem benim şu’le fiken
Şefkatle ağlar her gören
Arz eylerim gördükçe ben
(Gönlüm sana efkendedir )
Gel ey perî cennet safâ
İsmet umar senden vefâ
Kâr eyledi câna cefâ
Vir la’l-i nâbından şifâ
(Âb-ı hayâtım andadır)
(Kalyon, Abuzer (2013). Dîvân Şiirinin Nil’deki Sesi Ayşe Teymûrî Divânı. Ankara: Akçağ Yay. 90, 169-170.)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 24.01.2014Güncelleme Tarihi: 01.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Ey perî gavgâyı îcâd eyleme
Eyle insâf fürkati yâd eyleme
El virir her câyı gezdim serseri
Nâlemi gadrinle müzdâd eyleme
Bâde-i zevki henüz cân tatmadan
Kırma câmın taşa isnâd eyleme
Her seher ümîdi gözler gözlerim
Kıl kerem ümîdi ber-bâd eyleme
Neşve-i vuslatla gönlüm şâd iken
Hâtırım fürkatle nâ-şâd eyleme
Gün karartma ey sanem Allâh içün
İtinin evkâtın i’yâd eyleme
Sende ey dil nâle-i hicrândan
Halkı bîzâr itme feryâd eyleme
Sabra tâkat yoksa pîrin pendidir
Çek sabûrı terk-i irşâd eyleme
Buldı İsmet fevz-i minnet sabr ile
Mâ’adâdan bahs-i imdâd eyleme
Muhammes Şarkı
Ol gül-i nihâlim kandedir
Zannım yeni gülşendedir
Bildir yerin maksad nedir
Aşk u mezâkım sendedir
(Aşk âteşi tâbındadır)
Yosmam neden mestânesin
Nâz it hemân bir danesin
Uşşâka bir cânânesin
Nâz it hemân bir danesin
(Her dil sana bir bendedir)
Lutf eyle sînen okşayım
Gül gerdeni bir koklayım
Gizli ricamı söyleyim
Öfkenden öldüm n’eyleyim
(Arzum benim bir handedir)
Âhım sana güç gelmesin
Güldür ki engel gülmesin
Lutf it ki cânım yanmasın
Sâyende gönlüm oh disin
(Cânım seninle zindedir)
Servi boyın gördükçe ben
Meftûnıyam ey gül beden
Mestâne göz süzmek neden
Kurbânın olsun cân u ten
(Mâdem ki aşkın bendedir)
Bak hâle ey hûri beden
Sînem benim şu’le fiken
Şefkatle ağlar her gören
Arz eylerim gördükçe ben
(Gönlüm sana efkendedir )
Gel ey perî cennet safâ
İsmet umar senden vefâ
Kâr eyledi câna cefâ
Vir la’l-i nâbından şifâ
(Âb-ı hayâtım andadır)
(Kalyon, Abuzer (2013). Dîvân Şiirinin Nil’deki Sesi Ayşe Teymûrî Divânı. Ankara: Akçağ Yay. 90, 169-170.)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 01.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Ey perî gavgâyı îcâd eyleme
Eyle insâf fürkati yâd eyleme
El virir her câyı gezdim serseri
Nâlemi gadrinle müzdâd eyleme
Bâde-i zevki henüz cân tatmadan
Kırma câmın taşa isnâd eyleme
Her seher ümîdi gözler gözlerim
Kıl kerem ümîdi ber-bâd eyleme
Neşve-i vuslatla gönlüm şâd iken
Hâtırım fürkatle nâ-şâd eyleme
Gün karartma ey sanem Allâh içün
İtinin evkâtın i’yâd eyleme
Sende ey dil nâle-i hicrândan
Halkı bîzâr itme feryâd eyleme
Sabra tâkat yoksa pîrin pendidir
Çek sabûrı terk-i irşâd eyleme
Buldı İsmet fevz-i minnet sabr ile
Mâ’adâdan bahs-i imdâd eyleme
Muhammes Şarkı
Ol gül-i nihâlim kandedir
Zannım yeni gülşendedir
Bildir yerin maksad nedir
Aşk u mezâkım sendedir
(Aşk âteşi tâbındadır)
Yosmam neden mestânesin
Nâz it hemân bir danesin
Uşşâka bir cânânesin
Nâz it hemân bir danesin
(Her dil sana bir bendedir)
Lutf eyle sînen okşayım
Gül gerdeni bir koklayım
Gizli ricamı söyleyim
Öfkenden öldüm n’eyleyim
(Arzum benim bir handedir)
Âhım sana güç gelmesin
Güldür ki engel gülmesin
Lutf it ki cânım yanmasın
Sâyende gönlüm oh disin
(Cânım seninle zindedir)
Servi boyın gördükçe ben
Meftûnıyam ey gül beden
Mestâne göz süzmek neden
Kurbânın olsun cân u ten
(Mâdem ki aşkın bendedir)
Bak hâle ey hûri beden
Sînem benim şu’le fiken
Şefkatle ağlar her gören
Arz eylerim gördükçe ben
(Gönlüm sana efkendedir )
Gel ey perî cennet safâ
İsmet umar senden vefâ
Kâr eyledi câna cefâ
Vir la’l-i nâbından şifâ
(Âb-ı hayâtım andadır)
(Kalyon, Abuzer (2013). Dîvân Şiirinin Nil’deki Sesi Ayşe Teymûrî Divânı. Ankara: Akçağ Yay. 90, 169-170.)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Ey perî gavgâyı îcâd eyleme
Eyle insâf fürkati yâd eyleme
El virir her câyı gezdim serseri
Nâlemi gadrinle müzdâd eyleme
Bâde-i zevki henüz cân tatmadan
Kırma câmın taşa isnâd eyleme
Her seher ümîdi gözler gözlerim
Kıl kerem ümîdi ber-bâd eyleme
Neşve-i vuslatla gönlüm şâd iken
Hâtırım fürkatle nâ-şâd eyleme
Gün karartma ey sanem Allâh içün
İtinin evkâtın i’yâd eyleme
Sende ey dil nâle-i hicrândan
Halkı bîzâr itme feryâd eyleme
Sabra tâkat yoksa pîrin pendidir
Çek sabûrı terk-i irşâd eyleme
Buldı İsmet fevz-i minnet sabr ile
Mâ’adâdan bahs-i imdâd eyleme
Muhammes Şarkı
Ol gül-i nihâlim kandedir
Zannım yeni gülşendedir
Bildir yerin maksad nedir
Aşk u mezâkım sendedir
(Aşk âteşi tâbındadır)
Yosmam neden mestânesin
Nâz it hemân bir danesin
Uşşâka bir cânânesin
Nâz it hemân bir danesin
(Her dil sana bir bendedir)
Lutf eyle sînen okşayım
Gül gerdeni bir koklayım
Gizli ricamı söyleyim
Öfkenden öldüm n’eyleyim
(Arzum benim bir handedir)
Âhım sana güç gelmesin
Güldür ki engel gülmesin
Lutf it ki cânım yanmasın
Sâyende gönlüm oh disin
(Cânım seninle zindedir)
Servi boyın gördükçe ben
Meftûnıyam ey gül beden
Mestâne göz süzmek neden
Kurbânın olsun cân u ten
(Mâdem ki aşkın bendedir)
Bak hâle ey hûri beden
Sînem benim şu’le fiken
Şefkatle ağlar her gören
Arz eylerim gördükçe ben
(Gönlüm sana efkendedir )
Gel ey perî cennet safâ
İsmet umar senden vefâ
Kâr eyledi câna cefâ
Vir la’l-i nâbından şifâ
(Âb-ı hayâtım andadır)
(Kalyon, Abuzer (2013). Dîvân Şiirinin Nil’deki Sesi Ayşe Teymûrî Divânı. Ankara: Akçağ Yay. 90, 169-170.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Yakup Kadri Karaosmanoğlu | d. 27 Mart 1889 - ö. 13 Aralık 1974 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | GÜLPERÎ HANIM | d. ? - ö. 19. yy. | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | RÂŞİD, Râşid Mehmed Paşa | d. 1830 - ö. 1876 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | SERSER/SERSERÎ, Çeribaşı-zâde Ali Bey | d. 1840? - ö. 1875 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | ÖMER | d. 1840 - ö. 1910 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | NÂMÎ, Agop | d. 1840 - ö. 1869 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | BEZLÎ, Çankırılı | d. 1843 - ö. 1902 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | SÂ'İB, Hüseyin | d. 1830 - ö. 24 Ocak 1902 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | NÂSIH, Mahmûd Nâsıh Efendi, İstanbullu | d. ? - ö. 1902 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | SAFÂYÎ, Ali Safâyî Dede | d. ? - ö. 1834 ds. | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | REŞÎD, Ahmed Reşîd Efendi, Akşehirli | d. 1814 - ö. 1865 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | NECÎB, Mehmed | d. ? - ö. 1843’ten sonra | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | NEBÎ, Şekili | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
14 | HİLMÎ, Abdullâh | d. ? - ö. 1757 | Madde Adı | Görüntüle |
15 | ABDULLAH MÂHİR EFENDİ | d. 1649 - ö. 1710 | Madde Adı | Görüntüle |