Madde Detay

Asıl adı Ali Kemâlî’dir. Erzurum’un birçok devlet adamı, şair ve sanatçı yetiştiren tanınmış ailelerinden Söylemezoğulları’na mensuptur. Büyük dedesi, IV. Murad’ın (ö. 1640) başpehlivanını Bağdat Seferi esnasında yenerek adını duyuran Şahan Ali; dedesi, bugün Bingöl’e Osmanlı Devleti zamanında Erzurum’a bağlı bulunan Kiğı ilçesinin beyinin mektupçuluğunu yapan Çolak Molla Musa; babası, Lazistan ve Karahisar-ı Şarkî müsellimi ve divan şairi Mehmed Timur Fennî Efendi (ö. 1261/1845), kardeşi ise yine bir divan şairi olan ve Kastamonu valisiyken 1289/1872’de ölen İbrahim Edhem Pertev Paşa’dır. 29 Zilhicce 1234/19 Ekim 1819’da Erzurum’da doğdu. Ali Kemâlî, Fatîn’in bildirdiğine göre (1271: 357) 1246/1830-1831’de babasının görevi gereği Trabzon’a gitti ve bazı paşaların mektupçuluk hizmetlerinde bulundu. Eğitim hayatını Erzurum ve Trabzon medreselerinde tamamladı. Oldukça hareketli bir memuriyet hayatı olan Ali Kemâlî önce Trabzon Valisi Haznedarzade Osman Paşa’nın kâtipliğini, daha sonra Kaptan-ı Derya Damat Gürcü Halîl Rıf'at Paşa’nın (ö. 1272/1856) kethüdalığını yaptı. Halîl Rıf'at Paşa’nın ölümü üzerine onun yetimlerinin vasisi olarak tayin edildi. 1268/1851-52’de İzmir ticaret reisliğine, 1271/1854-55’te âmedî hülefâlığına, 1274/1857-58’de şehremini muavinliğine, 1276/1859-60’ta Muhacirin Komisyonu azalığına, 1278/1861-62’de mîr-i mirân olarak Aydın’a; 1279/1862-63’te Sinop, 1282/1865-66’da Erzincan (Mehmed Süreyyâ 1311: 864), 15 Cemaziyelahir 1283/25 Ekim 1866’da Bayezid Sancağı kaymakamlığına; 15 Zilkade 1285/27 Şubat 1869’ta Van mutasarrıflığına, 27 Cemaziyelevvel 1294/9 Haziran 1877’de Erzurum’da teşkil olunan İdare-i Asâkir-i Muavene Komisyonu başkanlığına, 3 Zilhicce 1294/9 Aralık 1877’de Trablusgarb valiliğine atandı. Daha sonra 1296/1878-79’da muhacir iskânını düzenlemeye memur edildi. 19 Ramazan 1296/6 Eylül 1296 tarihli bir iradeyle Bingazi valiliğine getirildi. Bu görevdeyken bazı uygulamalarından dolayı Fransız Sefareti tarafından İstanbul’a şikâyet edildiyse de yapılan tetkik neticesinde herhangi bir kusuru olmadığı anlaşılarak 7 Cemaziyelahir 1296/29 Mayıs 1879’da bir nişanla ödüllendirildi. Benzer bir şikâyetin 1299/1881-82’de tekrarlaması üzerine durumu açıklığa kavuşturmak için görevlendirilen Ferîd Bey isimli bir zat, bu şikâyetlerin Afrika’da görev yapan Osmanlı memurlarını çeşitli bahanelerle kötüleyerek Hükûmet-i Seniyye’nin oradaki nüfuzunu kırmak isteyen Avrupalıların işi olduğunu İstanbul’a bildirdi (BOA, İradeler/Dâhiliye, 1295/102002 ). Hasan Paşa’nın sağlığının bozulmasından dolayı İstanbul’a dönmesi üzerine 2 Recep 1300/20 Mayıs 1882’de Van’a tekrar vali olarak tayin edildi (BOA, Yıldız/Resmî Maruzat, 20/33). Aynı yılın 22 Zilkade/24 Eylül’ünde Yanya vali vekâletine atandı (BOA, İradeler/Dâhiliye, 893/71099). Arşiv vesikalarından anlaşıldığı kadarıyla daha sonra Manastır’a vali olarak gönderildi. 26 Muharrem 1302/15 Kasım 1884’te bu görevi sürdürürken Saks Meninket Dükası tarafından kendisine nişan takdim edildi. 1304/1886-87’de bu görevinden alınarak 22 Rebiyülevvel 1305/8 Aralık 1887’de kendisine mazuliyet maaşı bağlandı. Kısa bir süre devlet hizmetinden uzak kalan Ali Kemâlî, 10 Safer 1306/16 Ekim 1888’de surre emini olarak görevlendirildi. 11 Recep 1306/13 Mart 1889’da Musul valiliğine atandıysa da bu vazifesi tehir edilerek 11 Cemaziyelevvel 1306/13 Ocak 1889’da Zekiye ve Fatma Sultanların kethüdalığına getirildi. 23 Zilhicce 1308/30 Temmuz 1891’de İntihab-ı Memurin Komisyonu riyasetine uygun bulundu. Bu görevi ifa ederken 12 Zilkade 1309/8 Haziran 1892’de nişanla mükâfatlandırıldı. 7 Zilkade 1311/12 Mayıs 1894’te Konya Vilayeti Valiliği İntihab-ı Memurin Komisyonu reisliğine, bir hafta sonra 14 Zilkade/19 Mayıs’ta ise Konya Vilayeti valiliğine atandı. 1312/1894-95’te Konya valiliği esnasında Koçhisar memlahası hasılatının Konya’ya ulaştırılmasına mani olmak isteyen eşkıyayı yakalamakta gösterdiği başarı üzerine İstanbul tarafından takdir edilerek 7 Zilkade 1313/20 Nisan 1896’da nişan-ı Osmanî ile ödüllendirildi. 13 Şevval 1314/17 Mart 1897’de yönetiminde zafiyet görülen Adana Valisi Faik Paşa’yla yer değiştirmeleri uygun görüldüyse de arşiv vesikalarında bu becayişin gerçekleştiğine dair herhangi bir kayda tesadüf edilemedi. 23 Ramazan 1315/15 Şubat 1898’de vefat eden Ali Kemâlî, Mevlana Türbesi haziresine defnedildi.

Harbiye nazırlığı da yapan oğlu Süleyman Şefîk Paşa, Hatıratım Başıma Gelenler ve Gördüklerim 31 Mart Vak’ası isimli eserinde babası Ali Kemâlî Paşa’yı namuslu, iffetli, aldığı maaşları yakın ve uzak aile fertleriyle paylaşan, içki ve tütün kullanmayan, merhametli, müşfik, vefalı, müstakim, vatanına ve devletine sadık, değerli bir kimse olarak anlattı (2004: 55-56). Bu vasıflarından olacak, Ali Kemâlî vefatında yüklü bir borç bıraktı. Şairin borçları devlet tarafından ödendi, hatta kefen masrafları yine devlet tarafından karşılanarak kabrinin yapılması için çocuklarına para yardımında bulunuldu. Suzıdil Hanım ile evli olan Ali Kemâlî Paşa’nın bu evlilikten Necmeddin Kemâlî (1860-1942), Süleyman Şefîk (1864-1946), Galip Kemâlî (1873-1960), Şadi isimli oğullarıyla Didar isimli bir kızı dünyaya geldi.

Ali Kemâlî Paşa’nın fenn-i inşada şöhret sahibi olduğu söylenmekteyse de kardeşi İbrahim Edhem Pertev Paşa’nın bir gazeline yaptığı ve Hâtîmetü’l-Eş’âr’da kayıtlı bir tahmisiyle (Fatîn 1271: 356-357) kardeşinin ölümü üzerine söylediği ve Pertev’in mezar taşına da kazılan bir tarihinden (Süleyman Şefik Paşa 2004: 235) başka bir eserine ulaşılamadı.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bab-ı Ali Evrak Odası, 1080/80980.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bab-ı Ali Evrak Odası, 1091/81753.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bab-ı Ali Evrak Odası, 401/30028.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bab-ı Ali Evrak Odası, 405/30323.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye/Defterler, 2/248.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye/Mektubi Kalemi, 1574/102.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye/Mektubi Kalemi, 1581/111.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye/Mektubi Kalemi, 275/55.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 1059/83116.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 1107/86642.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 1118/87402.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 1236/96782.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 1276/100428.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 1295/102002.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 1353/1315.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 1355/1316.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 747/61035.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 760/62009.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 780/63432.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 782/63589.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 786/63891.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Dâhiliye, 893/71099.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Hariciye, 295/18650.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/İrade Şura-yı Devlet, 12/588.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İradeler/Taltifat, 96/1313.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret/Mühimme Kalemi Evrakı, 365/82.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret/Nezaret ve Devair Evrakı, 227/27.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız/Dâhiliye Nezareti Maruzatı, 1/19.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız/Resmî Maruzat, 20/33.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız/Resmî Maruzat, 85/49.

Cunbur, Müjgan (hzl.) (1999). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C. I. Ankara: AKM Yay. 597-598.

Çaycı, Ahmet, B. Ürekli (hzl.) (2012). Süleyman Şefik Söylemezoğlu, Hicaz Seyahatnâmesi. İstanbul: İz Yay.

Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı.

http://kemalisoylemezoglu.blogspot.com.tr/ (erişim tarihi: 20.11.2014)

Kalyoncu, Cemal A. “Yüksel, Söylemez Susar” Aksiyon. 11 Kasım 2000. http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-6945-37-yuksel-soylemez-susar.html [erişim tarihi: 20.11.2014]

Kasır, Hasan Ali (1999). Erzurum Şairleri. İstanbul: Erzurum Kitaplığı Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî. C.2. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî. C. IV. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Süleyman Şefik Paşa (Söylemezoğlu) (2004). Hatıratım Başıma Gelenler ve Gördüklerim 31 Mart Vak’ası. (Yeni Yazıya Aktaran: Hümeyra Zerdeci.) İstanbul: Arma Yay.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1982). “Kemâlî Ali Efendi”. C. 5. İstanbul: Dergâh Yay. 273.

Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (2004). “Kemal”. C. 4. Ankara: AKM Yay. 440.

Tahmîs

Yine bezm-i safâda bir çerâg-ı dilsitân yandı

Atıldı üstüne sad şevkile pervânegân yandı

Semenderveş düşüp sûz-ı derûn-ı âşıkân yandı

Fürûg-ı hüsnüne bir şûh-ı rakkâsın cihân yandı

Tutuşdı ser-te-ser iklîm-i cism-i nâ-tüvân yandı

Dilâ gördün mü böyle dilber-i tannâz-ı nâz-âmûz

Nedir ol tâbiş-i hüsn ü nedir ol cilve-i dil-dûz

Ser-â-pâ nûr dirdim olmasaydı ba’zı mâni‘-sûz

Güneş doğdı sakın zann itme kim bir berk-i sâmân-sûz

Sipihr-i nâzdan Samsun’a düşdü hânümân yandı

Yanarken şevkile kânûn-ı dil mânende-i külhan

İderken tab’-ı ruhsârı ser-â-pâ meclisi rûşen

O şûhun bezm-i vaslında aceb germiyyet-i dilden

Bu şi’r-i âteşîni bi’l-bedâhe tarh iderken ben

Fitîl oldı elimde hâme-i mu‘ciz-beyân yandı

Fürûg-ı hüsni gerçi mihr ammâ kendi mâh-ı nev

Şu’â’-ı şûr ile seyyâreler olmuş ana pey-rev

Sakın bu nâr mı ya nûr mı sorma Kemâlî sev

Yakup yandırmasaydı tab-ı rûy-ı âlemi Pertev

Dimezdi ehl-i dil bî-hûde ol şûha cihân yandı

(Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı. 356-357.)