Madde Detay

1260/2 Kasım 1844'te İstanbul'da Çırağan Sarayı'nda doğdu. Asıl adı Mehmed Reşâd'dır. Şiirde Reşâd mahlasını kullandı. Osmanlı padişahlarının otuz beşincisidir. Babası Sultan Abdülmecîd, annesi Gülcemal Kadın Efendi'dir. II. Abdülhamîd'in iki yaş küçük kardeşi idi. Saltanat yılları 1909-1918 arasıdır. Saray geleneklerine göre yetiştirildi. Arapça, Farsça ve bazı dinî bilimler öğrendi. Babasının ve amcası Abdülazîz'in padişahlıkları döneminde serbest ve rahat bir hayat yaşadı. Kardeşi Abdülhamîd tahta çıkınca (1876) veliaht durumuna geldi, sarayda gözetim altında yaşamak zorunda kaldı. Kendisinden önceki iki padişahın tahttan indirilmiş olmasından dolayı endişe içinde bulunan II. Abdülhamîd kardeşinin sarayda kendi yakınlarından başkasıyla görüşmesini yasakladı. Bu kapalı ve korkulu hayat onu oldukça etkiledi. Abdülmecîd'in daha önce tahta çıkan iki oğluna (V. Murâd, II. Abdülhamîd) benzer şekilde bir darbe sonucu tahta oturdu. 1909'daki 31 Mart Vak'ası'nın ardından İttihat ve Terakki'nin çoğunlukta olduğu Meclis-i Umûm-ı Millî, bir taraftan Abdülhamîd'i tahttan indirirken diğer taraftan veliaht Reşâd Efendi'nin tahta çıkarılmasına karar verdi (27 Nisan 1909). Ayrıca meclis, isyanı bastıran Hareket Ordusu'nun İstanbul'a girişini şehrin ikinci fethi sayarak yeni padişaha V. Mehmed unvanının verilmesini kararlaştırdı. V. Mehmed aynı gün harbiye nezaretinde yapılan biat merasiminde asıl hürriyetin ilk padişahı olmaktan iftihar ettiğini, bütün Osmanlılarla birlikte meşrutiyetin ve kutsal saltanat makamının hizmetinde bulunduğunu söyledi. Şeriatı, kânûn-ı esâsîyi, meşrutiyet usulünü, milletin haklarını ve vatanın menfaatlerini koruyacağına dair yemin etti. Biat merasiminden sonra bütün emel ve arzusunun devlet ve milletin refah ve saadeti olduğunu bildirdi. Usulen istifasını sunan Sadrazam Ahmed Tevfîk Paşa'nın isteğini kabul etmedi. Kendisiyle birlikte çalışacağını söyleyerek baş mâbeyncilik ve baş kitabete tayin yapılmasını istedi. Meclis üyelerinin tamamı biat merasiminde bulunmadığı için yemin töreni Meclis-i Millî'de tekrar edildi (20 Mayıs 1909). V. Mehmed unvanıyla tahta çıkarıldığı hâlde halk tarafından Sultan Reşâd olarak adlandırıldı. Tahta çıktığı vakit altmış beş yaşında olan Sultan Reşâd'ın dokuz yıllık hükümdarlık dönemi büyük buhranlar içinde geçti. On defa hükümet değişikliği oldu. Her hükümet buhranlı bir devrede iş başına geldi ve yine bir buhran sonucu iktidardan ayrıldı. V. Mehmed bu buhranları önleyecek veya yön verecek siyasi bilgi ve tecrübeye sahip değildi (Küçük 2003: 418). Zamanı Osmanlı İmparatorluğu'nun büsbütün dağılmaya yüz tuttuğu bir devirdir. İttihat ve Terakki istibdadı, parti gürültüleri onun tahta çıkmasıyla başlar. O yıl Çırağan Sarayı, Babıali'nin yarısı ile Süleymaniye ve Aksaray semtleri yanmıştı. 1911'de İtalyanlar Trablusgarb'ı aldılar. 1912'de Balkan devletleri birleşerek imparatorluğa karşı başlattıkları bağımsızlık hareketleri sonucunda Rumeli'yi kopardılar. İttihat ve Terakki ile Hürriyet ve İtilaf fırkalarının boğuşmaları, Babıali'nin basılması, Harbiye Nazırı Nâzım Paşa'nın öldürülmesi, sonra Sadrazam Mahmûd Şevket Paşa'nın vurulması gibi dahilî olaylar yine o yıllarda olmuştu. 1914'te cihan harbi çıktı ve Osmanlı devleti de İttihat ve Terakki'nin bazı düşüncesiz reisleri tarafından Almanlarla Avusturyalıların arkasından harbe sürüklendi. Hükümdarlıkta bulunduğu dokuz yıl içerisinde İttihat ve Terakki Cemiyeti reislerinin sözlerinden dışarı çıkmamıştır. Onların tensibi ve yönlendirmesi üzerine Rumeli seyahatine çıkmış ve Arnavutluk'a kadar giderek onları istiklal davasından vazgeçirmek için kendisine Kosova sahrasında namazlar ve dualar arasında halifelik rolü yaptırılmıştı. V. Mehmed, Çanakkale müdafaasını, harbin son yıllarındaki mağlubiyetleri; Irak, Hicaz ve Suriye bölgelerinin imparatorluktan koparıldığını, hatta düşmanın Erzurum ve Trabzon gibi illere girdiğini de gördükten sonra Mondros mütarekesinin imzalanmasını göremeden 1336/3 Temmuz 1918'de geçirdiği kısa bir rahatsızlığın ardından Yıldız Sarayı'nda 11.25'te bir Ramazan günü İstanbul'da vefat etti. Eyüp'te sağlığında yaptırdığı türbeye defnedildi. Sultan Mehmed Reşâd'ın Konya Karapınar'da kendi adını taşıyan bir camisi bulunmaktadır (Küçük 2003: 420-421).

Mehmed Reşâd'ın mizacının ince ve kibar tarafları bulunmakla beraber seviyesi basit ve şahsiyeti silik bir zattı. Zamanın ihtiyaçlarını kavrayacak ve güçlüklere çare bulacak bir ihatadan çok uzak olmakla beraber kötülük yapacak kudret ve kabiliyette de bulunmadığı için çevresinde iyi bir insan tesiri bırakmıştır. Onun dönemi Osmanlı devletinin devamını sağlamak için yapılan son deneme oldu ve bu deneme devletin dağılmasıyla son buldu. Bunun yanında milli birlik ve demokrasi fikri gelişti. Eğitimde, hukukta ve sosyal alanda önemli reformlar yapılarak millî Türk devletinin temelleri atıldı. Döneminde kadınlar için bir üniversite açıldı ve kadınların bazı görevlere atanması sağlandı. Tarih-i Osmânî Encümeni ve İslam Eserleri Müzesi kuruldu. Kapitülasyonlar kaldırıldı. Halim, selim, merhametli, dindar ve nazik bir hükümdardı. Düzenli bir eğitim almadığı hâlde Doğu'ya ait kültürünün iyi olduğu ve Farsçayı çok iyi bildiği söylenir. Genç yaşta Mevlevîliğe intisap ettiği için şehzadelik dönemini Mesnevî okumakla geçirmiştir. Ayrıca Osmanlı tarihini ve ecdadının menkıbelerini okumayı severdi. Tasavvuf ve edebiyatla da ilgilenen padişah şiir de yazardı. Çanakkale zaferi üzerine yazdığı gazel meşhurdur. Yazıldığı günlerde dilden dile dolaşan bu gazel, Kâzım Uz tarafından Rast makamında "Du'ânâme-i Hazret-i Pâdişâhî" adıyla marş olarak bestelenmiş ve çeşitli şairler tarafından tahmis edilmiştir. Bu tahmislerden otuz kadarı tespit edilmiştir (Doğan vd. 2005: 47). Devrin hemen hemen bütün gazete ve mecmualarında örneğin Harb Mecmuası, Tercümân-ı Hakîkat, Tanîn, Tasvîr-i Efkâr, Servet-i Fünûn'da "Gazel-i Hümâyûn, Manzûme-i Hümâyûn, Manzûme-i Garrâ-yı Hümâyûn, Manzûme-i Garrâ-yı Hazret-i Hilâfet-penâhî vb." başlıklarıyla yayımlanan bu gazel halk tarafından da çok beğenilmiştir.

Doğan, Enfel  ve Fatih Tığlı (2005). "Sultan V. Mehmed Reşad'ın Çanakkale Gazeli ve Bu Gazele Yazılan Tahmisler". İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. (33): 41-96.

Gövsa, İbrahim Alaeddin (1945). Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul.

Karal, Enver Ziya (1997). "Mehmed V". İslam Ansiklopedisi. C. VII. Eskişehir: MEB Yay.

Küçük, Cevdet (2003). "Mehmed V". İslam Ansiklopedisi. C. XXVIII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Ruşen Eşref (1334). İki Saltanat Arasında. İstanbul.

Türkgeldi, Ali Fuat (1949). Görüp İşittiklerim. Ankara.

Gazel, Manzûme-i Garrâ-i Hazret-i Hilâfet-penâhî

Savlet etmişdi Çanakkal'aya bahr ü berden

Ehl-i İslâmın iki hasm-ı kavîsi birden

Lâkin imdâd-ı İlâhî yetişip ordumuza

Oldu her bir neferi kal'a-i pûlâd-beden

Asker evlâdlarımın pîşgeh-i azminde

Aczini eyledi idrâk nihâyet düşmen

Kadr ü haysiyyeti pâ-mâl olarak etdi firâr

Kalb-i İslâma nüfûz etmeğe gelmiş iken

Kapanıp secde-i şükrâna Reşâd eyle du'â

Mülk-i İslâmı Hudâ eyleye dâ'im me'men

(Doğan, Enfel ve Fatih Tığlı (2005). "Sultan V. Mehmed Reşad'ın Çanakkale Gazeli ve Bu Gazele Yazılan Tahmisler". İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. (33): 45.)