Madde Detay

Asıl adı M. Samih Fethi'dir. Babasının görevli olarak bulunduğu Diyarbakır’da doğar. Aslen Sivaslı olup, Sivas’ın tanınmış isimlerinden Ahmet Fethi Bey ile Nuriye Hanım’ın oğludur. Büyükbabası, Alâeddin Paşa'nın soyundan Celâl Paşa'dır. Alâeddin Paşa, Selman Paşa'nın oğlu olup III. Mustafa’nın kızlarından Hatice Sultan’ın eşi Küçük Seyit Ahmet Paşa’nın oğlu ve I. Abdülhamit’in kızı Hibetullah Sultan’ın eşidir. Amasya valisi Büyük Seyit Ahmet Paşa ve Bostancı Mehmet Ağa bilinen diğer ataları olup soyun Sivas’ta bilinen başı Selman adlı bir Türkmen beyidir. Gümülcine ve Vefa İdadilerine bir müddet devam eden ve babasından Farsça, özel öğretmenden Arapça öğrenen yazar, 1902’de Hukuk Mektebi’ne girer. Bu dönemde edebî mecmualarda ilk eserlerini verir. Meşrutiyet sürecinde arkadaşlarından bazılarının hapsedilmesi üzerine Sivas’a geçer. Burada Vali Reşit Akif Paşa’nın himayesine girerek Paşa’nın kâtipliğini yapar. Onunla Mısır’a gider, İttihatçılar ile Paşa arasındaki haberleşmelerin de kâtibi olur. Vilayetin resmî gazetesinde başyazarlık görevini yürütür. Türkçe ve tarih öğretmenliği yapar. 1909'da Birinci Belediye Dairesi muhasebe baş kitabetine ve bir buçuk sene sonra da Üsküp Lisesi edebiyat öğretmenliğine atanır. Maaşların düşürülmesiyle istifa ederek İstanbul’a gelir. Samsun, Amasya tahrirat müdürlüklerinde, Remadiye, Yalvaç kaymakamlıklarında, Çorum ve Kayseri mutasarrıflıklarında bulunan ve Millî Mücadele döneminde Sivas Kongresi’ne katılarak milletvekili seçilen yazar, sonrasında Üsküdar mutasarrıflığına atanır. 1922'ye kadar bu görevini sürdürdükten sonra siyasî ve idarî hayattan çekilerek edebiyatla ilgilenir. Uzun hastalık döneminden sonra 1939 yılında İstanbul’da vefat eden yazar, Edirnekapı Şehitliği’ne defnedilir.

Tan, edebiyat dünyasına aruz vezninde yazdığı şiirleri ile girer. Tasvir-i Efkâr, Tercüman-ı Hakikat gazetelerinde ‘S...’ ; Servet-i Fünûn’da ‘Bedreddin Mümtaz’,‘ Halil Rüşdü’; İçtihad ve Rübab’da 'Samih Fethi' ismiyle yazılar yayımlar. Hayat Ansiklopedisi’nde ‘M. S.’ rumuzu ile yayımlanan maddeler de onundur. Yazar, oğlunun ismi olan M. Turhan Tan imzasıyla yazdığı tarihî romanlarla tanınır ve bu imzayla ilk olarak Son Saat'te Deli’yi tefrika ettirir. Daha sonra Posta, Zaman gibi gazetelerde eserleri yayımlanır. Ömrünün son zamanlarında Cumhuriyet ve Tan'da tarihî fıkralar neşreder.

Tan’ın edebî eğilimi olan popüler roman, geniş kitlelere hitap eden; dilindeki sadelik, okunmasındaki kolaylık sayesinde topluma okuma alışkanlığı kazandıran roman türüdür. Yazar bu sahadaki iki aventür romanı dışında geçmiş zaman içinde gerçekleşen olayların edebî ölçülerde yeniden inşâsı (Argunşah 2016) olarak tanımlanabilecek tarihî romanlarıyla meşhurdur.

Kurgu ve gerçek vakaları harmanladığı romanlarında Tan, Naima, Peçevi, Cevdet Paşa ve Hammer tarihlerinden aldığı bilgileri kullanır ve bunları dipnotlarla gösterir. Tüm tarihî romanları basılmıştır ve son dönemlerde aynı romanlar, M. Samih Fethi ismiyle, eser başlıkları da değiştirilmek suretiyle yeniden yayımlanmaktadır. Atatürk Kitaplığı’nda kayıtlı bulunan iki el yazması romanı ise yeni harflere aktarılmamıştır.

Eserlerinde Türkçü söylem geliştiren Tan, Osmanlı tarihinin kuruluş devirlerine ve alp/alp-eren ruhuna odaklanır. Gerçek ve tanınmış kahramanlar yerine kurgusal kişiler üretir. Roman kahramanları arasında nesil bağı ve babadan oğula, ağabeyden kardeşe devam eden maceralar dikkati çeker. Akıncı ruhun hâkim olduğu kuruluş devresinin dışında yer alan Osmanlı dönemlerine olumlu yaklaşmayan romancı, vakadan çok kişi merkezli romanlar kurgular. Şahısları onurlu, cesur ve millî şuuru yüksek kişilerdir.

Yazarın, aventür nitelikli Üç Ay Yatakta ve Kadın Avcısı isimli romanları alafrangalık merakı içerisindeki nemfoman kadınlar ve dandy beylere dairdir. Âlî Maceralar içerisinde yer alan “Hibetullah Sultan ve Zevci” isimli biyografik hikâyesinde yazar, aile tarihlerini anlatır. Eserde, yazarın büyük dedesi Alaaddin Paşa ile I. Abdülhamit’in kızı Hibetullah Sultan’ın evlilikleri işlenir.

Yazarın Türk tarihinin erken devrelerine dair tek romanı Cengiz Han’dır. Türk Tarih Tezi ekseninde kaleme alınan romanda Cengiz’in, bir Türk hakanı olduğu ispatlanmaya çalışılır. Eski Türk mitolojisinin yoğun biçimde işlendiği eserde Cengiz Han’ın hayatı ve karakteri kurgulanır.

Osmanlı'nın 14. yüzyıldaki görünümü, Orhan Gazi devrini işleyen Gönülden Gönüle ile verilir. Devletleşme sürecinde olan Osmanlı’nın fetih ruhunu ve alperenleri konu edinen romanda, devlete olumlu bakış vardır. Aynı yüzyılı işleyen bir diğer roman I. Murat devri akıncılarını konu edinen Krallar Avlayan Türk’tür. Destansı roman kahramanları vasıtasıyla yazar, Türklük duygusunu yüceltir. Yıldırım Beyazıt devrini ve 15. yüzyılı işleyen romanı Timurlenk olur. Osmanlı, Timur’un hayatının bir detayı olarak romandadır. Ankara Savaşı, iki Türk devletinin savaşı olması noktasında eleştirilir. Yazar, merkezine yine Türkçülük düşüncesini alır. 15. yüzyılın bir diğer romanı Akından Akına, tarihî kayıtlarda ismi olan ama etkin görevleri bulunmayan kişilerin kurgu ile harmanlandığı bir akıncı romanıdır. Cem Sultan, Fatih’in şehzadesi Cem Sultan’ın trajik hayatını konu edinir.

16. yüzyıl, Kanuni devrini işleyen Hürrem Sultan ile örneklenir. Roman merkezinde Hürrem Sultan vardır. Saray kadınlarının eleştirildiği romanda, oryantalist bakış göze çarpar. Kanuni’nin Hint seferlerini işleyen Hint Denizlerinde Türkler, yazarın denizcilik tarihine ilişkin tek romanıdır. Roman kurgusu bakımından zayıftır ve terimlerin yoğunluğu eserin okunmasını zorlaştırır. 16. yüzyıla ait son roman III. Murat devrini anlatan Safiye Sultan’dır ve yine kadınlar saltanatı eleştirilir. Merkezde Safiye Sultan vardır ve onun Venedik lehine yürüttüğü politikalar işlenir.

17. yüzyıl, I. Ahmet Devri’ni işleyen Cehennemden Selam ile anlatılır. Yazar, Osmanlı karşıtı bir alternatif tarih üretir. İsyanların, yöneticilerin haksızlıkları nedeniyle çıktığı vurgulanır. Aynı yüzyılı işleyen ikinci roman Osmanlı Rasputini Cinci Hoca’dır ve I. İbrahim devri anlatılır. Çarlık rejiminin yıkılmasında önemli rolü olan Rus Papazı Rasputin’in hayatından ilhamla kurgulanan romanda, bozulan saray hayatının eleştirisi yapılır. Padişah, cinsellik ve büyüyle aklı bulanmış bir sapkın olarak sunulur. Bu yüzyılı işleyen son roman IV. Mehmet devrini anlatan Viyana Dönüşü’dür. Dirayetsiz ve hırslı devlet adamlarının neden olduğu kayıplar romanın konusudur. 18. yüzyıl, III. Ahmed devrini işleyen Lale Devri ve II. Mahmut devri olayları ve Yeniçeri Ocağı’nın ilgasını işleyen Devrilen Kazan ile örneklenir.

Romanlardan Akından Akına, Cem Sultan, Osmanlı Rasputin’i Cinci Hoca, Hurrem Sultan çeşitli dillere çevrilmiştir. Yazarın ayrıca biyografi, gezi yazısı ve musahabeleri bulunmaktadır.